جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«فی علم الکلام» عنوان مجموعه سه جلدی از کتابی است که توسط آقای دکتر احمد محمود صبحی تالیف شده است و موضوع آن درباره شناخت عقايد مهم ترين فرقه هاي اسلامي چون معتزله، اشاعره و زيديه مي باشد. در جلد اول اين كتاب به معتزله و در جلد دوم به اشاعره و در جلد سوم آن به زیدیه می پردازد.

نبذة موقع النيل والفرات: تأتي دراسة فكر وفلسفة مذهب الإعتزال، كجزء لا يتجزأ من كيان الفكر الإسلامي، إنطلاقاً مما حققه هذا المذهب في الفكر الديني والإجتماعي بشكل عام، فبعد أن كان الإتجاه السائد في التفكير يشجع على تقديم النص وإهمال العقل، إلى حد ما، فإن المعتزلة جعلوا لهذا العقل الأولوية في الفكر. ربما تكون هذه هي البداية، وهذا هو الأساس الذي بنى المعتزلة عليه فكرهم الكلامي ثم الفلسفي، خلافاً لمستوى عصرهم، وما ساد من الأفكار آنذاك، وبطبيعة الحال، تقدمت عليهم بمثل مقالاتهم فرق أخرى، مثل ما ورد في فكر الشراة أو الحرورية (الخوارج) من نفي الصفات وخلق القرآن، ومما زال مذهب الإباضية بعُمان عليه حتى اليوم. وقد رأى المؤلف أن الدخول بأفكار الفلسفة المعتزلية مباشرة من دون الرجوع إلى تاريخها، وأسسها النظرية ومبادئها، قد لا يوفر الدراسة الوافية لهذه الفلسفة، حيث أن دراسة فلسفة مذهب المعتزلة تختلف بعض الشيء عن دراسة فلسفات عالمية أخرى كالفلسفة الهندية أو الفلسفة اليونانية وغيرها، والسبب في ذلك يعود إلى التشابك القوي بين تراثهم الثقافي الديني وتراثهم الفلسفي، حيث بدأ الإعتزال مذهباً من مذاهب الديانة الإسلامية وليست ديانة جديدة، لذلك لم يستقل هذا المذهب في فلسفته عن التأثير الديني الواقع عليه. وسنرى من خلال هذه الدراسة أن نظريات المعتزلة الفلسفية كافة جاءت مرتبطة تماماً مع مبادئهم الدينية والإجتماعية، لذا كان من المفيد الكشف عن فترة التأسيس، والتي وردت كمقدمات لظهور المعتزلة، ثم كان البحث في المبادئ الأساسية كالتوحيد والعدل، وما يرتبط بهما من فروع مبدئية أخرى. إن البحث بفلسفة المعتزلة مباشرة يقدم نظريات غامضة قد تفتقر إلى الأسس والدوافع التي عن طريقها شق المعتزلة طريقهم إلى فلسفة الوجود، مع مقالات الإعتزال في الوجود كان منطلقها نظريات المذهب في التوحيد، وكان حافزهم الإجتماعي إلى إلغاء القدر المفروض على الإنسان هو العدل، كان تاريخ المعتزلة حاضراً في أدق أفكارهم الفلسفية، لهذا لا يمكن تجاوزه عند دراسة هذه الأفكار. ومن ناحية المصادر، فقد اعتمد المؤلف على المصادر القديمة، أكثر من غيرها إلى حد ما، بسبب قربها الزمني من الحدث، فهناك من مؤلفيها من كان معاصراً للمعتزلة ومنهم من كان معتزلياً، وقد أخذ بالنظر الإعتبار في أن يكون المصدر معادياً أو محابياً. إن البحث في مسألة الوجود عند المعتزلة، يعد من الدراسات ذات الأولوية في الفكر المعتزلي بل وفي علم الكلام عامة، بما ينطوي عليه من أهمية في الكشف عن إستقلالية هذه الفلسفة بتأكيد المسائل التي جاءت كإبداع لهم في هذا المجال، من دون إلغاء التأثر بالفلسفات الأخرى، وهي مما لا يخلو منه فكر إنساني، كذلك كشف الصراع الفكري داخل المذهب المعتزلي نفسه، وكان السعي إلى كشف الأفكار الأساسية التي حظيت بإهتمام كل مفكر من مفكريهم، وتشخيص النظريات التي تميز فيها هذا المفكر عن غيره من المفكرين./// نبذة الناشر: في زمن التدهور الفكري والروحي لا بد للإنسان من إلقاء نظرة إلى ما و راء زمنه باتجاه الماضي وسيجد حتماً ما يسره، وما يدفعه إلى الأمل والتفاؤل في الأرض، أرض العراق. في أحوال الحاضر الرديئة جداً، يبرز المعتزلة كفرقة فكرية جالت وصالت على أرض بغداد والبصر’، وكانت البداية مناظرة في الموقف من أصحاب الذنوب، أو الكبائر، ثم تدرج الجدل أو الحوار إلى الكون بأسره، إلى مسألة نفي الصفات عن الذات الإلهية، إلى مسالة خلق القرآن، وإلى نفي القدر، ومسؤولية الناس.

کتاب معتزله بین الحقیقه و الوهم کتابی است که به بررسی فرقه معتزله از لحاظ تاریخی و کلامی می پردازد و در این کتاب موقف ایمانی و سیاسی معتزله مورد بررسی قرار می گیرد، آراء برخی از بزرگان را در مورد معتزله ذکر و مورد کنکاش قرار می دهد و اساسا مصنف در این کتاب با مطرح کردن مسائل کلامی اسلامی و اختصاصی معتزله به دنبال اثبات این حقیقت است که معتزله وهم و خیال و ساختگی نیست بلکه حقیقت و واقعیت است و جزء مذاهب دقیق و عقلی اسلامی با اصول عقائد مشخص است.

محدث و متکلم معتزلی که اعتزال را از واصل بن عطاء و عمرو بن عبید دریافت کرده بود. او معاصر قیام نفس زکیّه و برادرش ابراهیم علیه منصور عباسی بود که عده ای از معتزله در آن قیام شرکت کردند اما عثمال طویل در این خروج شرکت نکرد .

مساله حدوث و قدم زمانی عالم، پرسش از آن است که آیا عالم از ازل موجود بوده یا آنکه ابتدای زمانی داشته است؟ این مساله از دیرباز مورد بحث میان عالمان مسلمان و غیر مسلمان بوده است. این تحقیق به بررسی تاریخی این مساله در تاریخ علم کلام و با تکیه بر نظریات مهم ترین متکلمان مکاتب مختلف مسلمان می پردازد. به نظر می رسد، پیشینه بحث از این مساله به دوران یونان باستان برگشته، در تاریخ علم کلام نیز این مساله از همان آغاز پیدایش این علم مطرح بوده است. اگر چه تصور می شود، متکلمان یکصدا بر حدوث زمانی عالم تاکید کرده اند، واکاوی تاریخی این مساله بیانگر رویکردهای مختلف متکلمان در این خصوص است.

در انديشه شيعه و بسيارى از اهل‏ سنت، افضليت امام يكى از شرايط لازم براى امام است. اين مسئله درطول تاريخ اسلام، در كشاكش بحث‏ هاى شيعه و سنى بارها مورد چالش قرار گرفته است. آنچه اين نوشتار به دنبال آن مى‏ باشد، مرورى است بر معناى افضليت در انديشه متكلمان با روش اسنادى. از سوى ديگر، يكى از مسائل اصلى در بحث افضليت، گستره افضليت امام است كه به حقيقت بيانگر مسئله معناى افضليت است. پس در اين نوشتار معناى افضليت را از ديدگاه متكلمان بررسى مى‏ كنيم كه بيانگر ديدگاه آنها در بحث گستره افضليت نيز به‏ شمار مى‏ رود. بر اساس مهم‏ ترين يافته‏ هاى اين تحقيق، متكلمان اهل‏ سنت كمتر به اين بحث توجه داشته‏ اند و در سوى مقابل، متكلمان شيعى معانى متعددى براى افضليت ذكر كرده‏ اند.

قاعده «لطف» از جمله نخستين قواعد در كلام اماميه بوده و پايه و اساس مجموعه اى از باورهاى اماميه به شمار مى رود. هر فعلى كه خداوند در حق بندگان انجام مى دهد تا به سبب آن، به انجام طاعت ها و دورى از گناهان هدايت يابند، «لطف» نام دارد. نقش ويژه تبيين قاعده لطف در دوره كنونى از آنِ مكتب اماميه است. هرچند مكتب معتزله، باور به وجوب لطف الهى دارند، اما فعاليت هاى آنها در قرن هفتم هجرى خاتمه پذيرفت و از آن پس، اشاعره در رأس عقايد اهل سنت قرار گرفتند. اشاعره از مخالفان جدى قاعده لطف اند و اشكالاتى را بر اين قاعده وارد ساخته اند. اين نوشتار درصدد است با استفاده از روش توصيفى و تحليلى، چالش هاى پيش روى اصل لطف را مورد بررسى قرار داده، تا در پى آن، ابهامات اين قاعده حل گردد. اما با وجود قوت پاسخ هاى مطرح شده به چالش هاى لطف، به نظر مى رسد طرح «برهان حكمت» بهتر است.

بحث در حوزه صفات الهی، آثار و لوازم آن به ویژه در بعد خداشناسی، از مباحث محوری و مهم در حوزه الهیات است. صفات جلال و جمال الهی از همان آغاز نضج و تولد علوم اسلامی از مباحث بحث انگیز میان اکابر صوفیه، مفسران و دانشمندان علم کلام بوده است. این مقاله بر آن است ابتدا به ریشه یابی جلال و جمال، معانی لغوی و اصطلاحی آن ها و آنگاه نظرات مشایخ صوفیه درباره این دو واژه بپردازد و نیز جمال و جلال را در تفاسیر مهم، احادیث و روایت، جست و جو و از منظر فرق کلامی و عرفانی بررسی کند.در این مقاله نتیجه می گیریم که در میان عرفا و صوفیان درباره جلال و جمال دو تلقی وجود داشته است. در اغلب موارد، به ویژه نزد متقدمان، جلال و جمال از حیث تأثیرات سلوکیشان بر احوال و حیات معنوی سالک مورد توجه بوده و در تلقی دیگری (بیشتر نزد متأخران و در مکتب ابن عربی)، جلال و جمال از وجوه نظری مابعدالطبیعی مورد تأمل قرار گرفته است.بر اساس آنچه منقول است برخی از متقدمان، همچون سَری سَقطی، به استقلال به تعریف جلال و جمال نپرداخته اند، اما در بیان اصطلاحاتی همچون حیا و انس به لوازم جلال و جمال الهی توجه کرده اند. به گفته سری سقطی، حیا، لب فروبستن از سَرِ اجلال برای تعظیم جلال حق است و انس، التذاذ روح به کمال جمال است، همچنین بنا به گزارش قُشَی خرّاز فنای هویت و بقای باللّه را اثر مشاهده جلال ربوبی می داند.