جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بدون تردید، دغدغه‌ی نیک‌بختی و رسیدن به سعادت، و در مقابل، رستن از شقاوت، از دل‌مشغولی‌های اصلی هر انسانی در طول حیاتش به شمار می‌رود. حقایقی چون شادی و غم را نیز باید از بیم‌وامیدهای مهمی دانست که در ارتباطی تنگاتنگ با سعادت و شقاوت، حیات انسانی را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد. در تاریخ فلسفه، حکیمی چون صدرالمتألهین، با مبانی نظری اصیل و عمیق خود، در تبیین این مسأله کمک شایانی کرده است. او با پرده‌برداری از سرشت شادی و غم، اقسام غم و شادی و نیز مصداق واقعی آن‌ها، گام بلندی در عمق‌بخشی به مفهوم معنای زندگی در انسان برداشته است. پرسش اصلی تحقیق حاضر این است که با تأکید بر اندیشه‌های صدرالمتألهین، چه تحلیلی از دو مفهوم شادی و غم می‌توان به دست داد؟ نگارنده در روی‌آوردی توصیفی‌ـ‌تحلیلی به این نتیجه رسیده که صدرا در ضمن تقسیم شادی و غم به چهار دسته‌ی حسی و خیالی و وهمی و عقلی، شادیِ حاصل از لذت عقلی را کامل‌ترین شادی و در مقابل، غم حاصل از فقدان آن را حزن‌انگیزترین نوع غم در انسان می‌داند.

در کتاب حاضر، نظریه‌های «آیت الله جعفر سبحانی تبریزی» و «دکتر عبدالکریم سروش» دربارة وحی و الهام نقد و بررسی شده است. این کتاب، با هدف بررسی و تبیین موضوعاتی چون ماهیت وحی، رابطة مبدأ فاعلی وحی با مبدأ قابلی آن، امکان خطاپذیری قرآن، پیشینة و منشأ شبهات وارد شده در مسئلة وحی، امکان اتصال انسان به فراتاریخ و فرازمان، وحی در منظر عرفا و نیز تأثیرات حوادث و اتّفاقات زمان پیامبر(ص) در محتوا و چینش لفظی قرآن و همچنین واکاوی موضوع و پاسخ‌گویی به سؤالات دگراندیشانی همچون «عبدالکریم سروش» تدوین شده است. این کتاب را می‌توان حاصل مبارزة علمی میان «آیت الله جعفر سبحانی» و «دکتر سروش» برشمرد که مشتمل بر پنج فصل است. در فصل اوّل، به اختصار در باب معنا، پیشینه و گسترة نگرش تاریخی به دین و آموزه‌های دینی در جهان غرب و اسلام بحث و خاستگاه و لوازم این دیدگاه معرّفی شده است. فصل دوم، به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی وحی، حقیقت و انواع وحی و نقد برون و درون متنی دیدگاه «سروش» پیرامون ماهیت وحی اختصاص دارد. فصل بعدی، مشتمل بر نقد مبنای انسان‌شناسی دیدگاه «سروش» و مقایسة آن با نگاه قرآن و اسلام به انسان است. در فصل چهارم، تاریخ‌مندی قرآن نقد و بررسی شده و در فصل آخر، بحث مهم خطاپذیری قرآن نقد و تحلیل گردیده و نمونه‌هایی از اعجاز علمی قرآن به اختصار بیان شده است.

بحث عقلانیت، یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی است. با توجه به بررسی تحلیلی- منطقی در حوزه دین وسکولاریسم وایضاح تفاوت ورابطه عقلانیت دراین دو حوزه که هدف این مقاله می باشد وبراساس مطالب بررسی شده به این نتیجه خواهیم رسید عقلانیت در سکولاریسم یک عقلانیت ابزاری است که با فطرت ، معنویت وعقلانیت عملی وارزشی در تضاد است که در زندگی روزمره بازتاب دیدگاهی صرفاً عمل‌گرایانه و خودسرانه دارد وسکولاریسم با عقلانیت ابزاری و نفوذ در همة عرصه‌های زندگی اجتماعی بشر غربی، جهان اجتماعی او را شکل داده و سیاست‌گذاری کرده است. اما در اندیشة دینی، عقلانیت همراه فطرت سالم ،ملازم معنویت ،کنترل کننده، تعدیل کننده واصلاح کننده قدرت وسیاست است؛و با تأکید بر اصول و قواعد علمی دینی برای خردورزی به برخی اصول نظیر عقل، ایمان، قدسی بودن، حکمت، حریت، تهذیب واخلاق برگرفته از شریعت ؛نیازمند است.

معرفت النفس به عنوان نخستین معرفتی که برای انسان حاصل می شود مورد توجه فیلسوفان بوده و در صدد تبیین ماهیت آن برآمده اند. این معرفت در نظام فلسفی مبنا گرای صدرا و دکارت از اهمیت ویژه برخوردار است. علم حضوری،معیار و مقیاس مطمئنی، در تطبیق این دو مکتب، جهت نیل به معرفت یقین بخش است. در این پژوهش معرفت شناختی با روش عقلی، نگرش دکارت و ملاصدرا به خودآگاهی درمباحث امکان شناخت حضوری به خود، براهین علم حضوری نفس به خویش، نسبت شهود و علم حضوری با روش کتابخانه ای گردآوری و با روش توصیفی ،تحلیلی و نقدی پردازش شده و وجوه اشتراک و افتراق استخراج گردیده است. با تتبع در آثار ایشان آشکار گردید که هر دو اندیشمند با نفی شناخت استنتاجی از نفس، شهود را طریق وصول معرفت نفس به ذات خود می دانند.براساس مبانی فلسفی صدرا علم نفس به ذات خود، تنها بوسیله علم حضوری امکان پذیر است؛ اما بر اساس مبانی و روش ریاضی حاکم برفلسفه دکارت، و عدم وقوف ایشان به تقسیم علم به حضوری و حصولی و نیز محرز نبودن باور ایشان به اصولی که لازمه علم حضوری است مانند اصالت وجود، حمل شهود بر علم حضوری در این مکتب غریب می نماید.لذا معرفت نفس به ذات خود، در این دو نظام فلسفی علی رغم وجوه اشتراک، واجد وجوه افتراق عدیده ای است.

از جمله مسائل مهمی که در معرفت‌شناسی صدرایی می‌توان مطرح نمود؛ این است که در نگاه وی معرفت تصدیقی تنها در یک مرحله برای نفس محقق می‌گردد یا دارای مراحل و مراتب متعددی است؟ از دل این پرسش و با ربطش به نقش حس و تجربه در نظام معرفت‌شناختی صدرایی به مسأله‌ی دیگری دست می‌یابیم و آن این است که نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای از منظر صدرالمتألهین چگونه است؟ نگارندگان در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی به دنبال تبیین و تحلیل نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای در نگاه صدرالمتألهین هستند. ملاصدرا بر این دیدگاه است که مراحل شناخت‌های تصدیقی عبارتند از: تصدیقات و قضایای عقلی پایه، تصدیقات و قضایای حسی و خیالی جزئی و تصدیقات و قضایای عقلی مستنتج که از منظر صدرایی حواس در مرحله‌ی قضایای حسی جزئی دارای نقش مستقیمی هستند.درالمتألهین چگونه است؟ نگارندگان در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی به دنبال تبیین و تحلیل نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای در نگاه صدرالمتألهین هستند. ملاصدرا بر این دیدگاه است که مراحل شناخت‌های تصدیقی عبارتند از: تصدیقات و قضایای عقلی پایه، تصدی

انسان‌ها از زمانی که پا به عرصه حیات می‌گذارند تا ابد با پدیده‌های لذّت و سعادت مواجه هستند. این دو مفهوم بسیار به هم نزدیک‌اند ولی تفاوت عمده باهم دارند و آن این که لذّت در موارد لحظه‌‌ای نیز به کار می‌رود و سعادت صرفاً در مورد لذّت‌های پایدار یا نسبتاً پایدار کاربرد دارد. ابن‌سینا و ملاصدرا این دو مفهوم را کاملاً از یکدیگر جدا و متمایز کردند و برای آن‌ها تعریف‌های جداگانه‌‌ای ارائه کردند. میان لذّت و سعادت ارتباط عمیقی وجود دارد. نفس‌شناسی تأثیر مستقیمی بر لذّت و سعادت دارد. با توجه به قوای ادراکی نفس‌‌،‌‌ مراتب مختلفی برای لذّت و سعادت در نظر می‌گیرد که از میان آن‌ها لذّت عقلانی و سعادت عقلانی یا روحانی را از جهت مدرَک‌‌،‌‌ مدرِک‌‌،‌‌ و کمیت و کیفیت برتر از بقیه لذّت‌ها و سعادت‌ها می‌داند. و از میان قوای نفس تنها قوای عقلانی است که با مرگ از بین نرفته و در عألم آخرت سعادت و لذّت نهایی توسط آن رقم می‌خورد. روشی که در این مقاله استفاده شده است توصیفی و تحلیلی است و روش گردآوری مطالب به صورت کتابخانه‌‌ای است.

در حکمت متعالیه صدرالمتألهین اصول هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه متعددی به طور غیرمستقیم به تبیین مبانی دخیل در اندیشه مهدویت می‌پردازد. این مقاله به روش تحلیل و تبیین عقلی، مبانی چندگانه مهدویت را از منظر حکمت متعالیه صدرالمتألهین بازخوانی کرده است. استخراج اصول مرتبط موجود در حکمت متعالیه نشان می‌دهد مسائلی مانند وحدت حقیقت و تفاوت مرائی، وساطت فیض، انسان کامل، علم و احاطه نفس کامل بر جهان، غایت‌شناسی هستی، نقش و تاثیرات دعا، جامعه آرمانی و... در حقیقت توصیف عقلانی مبانی اندیشه کلامی مهدویت است. براساس این تحقیق، نظر به بنیادهای معرفتی و حکمی موجود در آثار صدرالمتألهین، اندیشه مهدویت نه تنها از زاویه کلامی بلکه از زاویه فلسفی نیز قابل دفاع است. حکمت متعالیه با توجه به اصول مبنایی خویش یعنی اصالت وجود، وحدت وجود، کثرت مظاهر و مرائی و حرکت جوهری می‌تواند بنیادهای اندیشه موعود را به گونه‌ای پی‌ریزی کند که جامع مصداق موعود همه ادیان باشد. تبیین فلسفی _ حکمی این تئوری می‌تواند در جهت ارائه فرامذهبی موعودگرایی با شاخصه‌های پرشور مهدوی قرار گیرد. آمادگی همیشگی برای دفاع از انسان کامل، امید و آرزوی قرار گرفتن در کنار انسان کامل، مثبت دیدن فرآیند کلی حرکت جهان، مراقبت از اعمال، احساس خلا، تنهایی و پوچی نکردن و تلطیف روح با جانمایه عشق‌ورزی به انسان کامل در کنار سایر تبعات مثبت اندیشه مهدویت می‌تواند همه انسان‌های حر و حکیم را در معرض روایح اندیشه موعود به شکل مهدوی آن قرار دهد.

چکیده: جلال­الدین دوانی، غیاث­الدین دشتکی و ملاصدرا درآثار خود مسئله تسری عشق در موجودات را مطرح کرده­اند و هر سه سعی در آمیختن رویکرد سینوی و عرفانی داشته­اند و به‌ همین جهت سخنان آنان به وحدت وجود منتهی شده است، با این وصف همگی در این امر، به‌یک میزان موفق نبوده­اند. غیاث­الدین تنها عشق در مرتبه انسانی را همراه با علم دانسته و آن را با وحدت در شهود پیوند می­زند. سخنان وی در باب تسری عشق، بیان‌کننده نوعی وحدت سریانی در هستی است که به تبیین تشکیکی ملاصدرا نزدیک است. اما دوانی قائل به آگاهانه بودن عشق در تمامی مراتب و تجلیات است و سخنانش در این­باره مبتنی‌بر نظریه وحدت شخصی وجود است. هرچند تفسیر وحدت شخصی ملاصدرا در این­باره از نظر مضمون و ادبیات به سخنان دوانی نزدیک است؛ اما تنها ملاصدرا است که به ‌بهترین شکل موفق گردیده در این­باره عرفان و حکمت را درهم آمیخته و آن را به‌نحو مستدل تبیین نماید.

چکیده: اسطوره در نظریه تک­اسطوره کمبل، بعد از طی سه مرحله مناسک گذار «جدایی»، «تشرّف» و «بازگشت»، پس از تحول آگاهی، از مرزهای دوگانگی فراتر رفته و به وحدت می‌رسد. عارف نیز، در منظر ملاصدرا، طی چهار مرحله سفر، از کثرت به وحدت رسیده و پس از مراجعت، با تکیه بر نبوّت تشریعی به استمداد از خلق می‌پردازد. پرسش این‌ است که در تطبیق این دو نوع سفر یعنی سفر اسطوره در نظریه تک­اسطوره و سفر چهارگانه عارف در اسفار، چه شباهت­ها و تفاوت­هایی می‌توان یافت؟ این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و تطبیقی نشان می‌دهد که مراحل مناسک گذار اسطوره، قابل انطباق با چهار سفر عارف می‌باشد، به‌نحوی‌که مراحل مختلف جدایی در اسطوره با سفر اول، مرحله تشرّف با سفر دوم، ناظر بر اتحاد با خدا و ولایت ‌تامه و مرحله بازگشت نیز با دو سفر سوم و چهارم، قابل انطباق است. همان‌گونه که عارف در سفر سوم به مقام فرق بعد از جمع و در سفر چهارم به نبوت تشریعی رسیده و در میان خلق باز می‌گردد، اسطوره نیز، به ارباب جهان تبدیل گشته و به یاران خود برکت و فضل نازل می‌کند.