جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگرچه در تاریخ ادیان، موضوعات اعتقادی متعددی همواره مورد بحث بوده است، آنچه در این میان به کانون مرکزی ادیان، یعنی اندیشه خداباوری، مربوط می‌شود بیشترین اهمیت را داشته است. اینکه هر یک از ادیان، در نهایت چه تصویری از خداوند را ارائه نموده، پیوسته از مهم‌ترین مباحث در میان دانشمندان دینی بوده است. خوانندگان حتماً با میراث سترگ تشیع در زمینهٔ مباحث خداشناسی آشنا هستند و نیک می‌دانند که آثار بسیاری از متکلمان و حتی محدثان بزرگ شیعه مشحون از مباحث و احادیثی است که نشان‌دهندهٔ درک پیشوایان مذهب تشیع از وجود و حضور خداوند در هستی است. با وجود چنین میراث ارجمندی در زمینهٔ خداشناسی، جای اثر پژوهشیِ جامع و مفصّلی که به بررسی و گزارش پیشینه و تحولات برهان‌های مختلف خداشناسی بپردازد خالی بود. اکنون این خلاء تا حدود بسیار زیادی به‌سبب انتشار پژوهش کلانی در دو جلد زیر عنوان «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه» نوشتهٔ دکتر حمید عطائی نظری پر شده است. واقعیت این است که بخش بسیار قابل توجهی از میراث ارزشمند فلسفی و کلامی مسلمانان به بحث دربارهٔ برهان‌های اثبات وجود خدا اختصاص یافته است و حکما و متکلمان در طرح براهین گوناگون خداشناسی و تأیید و تحکیم آنها سعی فراوانی نموده‌اند. در حالی‌که پیش از این، آثار فیلسوفان و برهان‌های خداشناسیِ مورد توجّه و اهتمام آنها تا حدودی کاویده و بررسی شده است، نگاشته‌های کلامی متکلمان مسلمان و دلایل آنان برای اثبات وجود خدا تا کنون به نحو شایسته و فراگیری بررسی و تحقیق نشده و گزارشی مبسوط از تاریخ و تحولات برهان‌های خداشناسی در ادوار مختلف کلام اسلامی و امامی نیز فراهم نیامده است. حال اما، با انتشار کتاب «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه (از مکتب بغداد تا مکتب اصفهان)» تا حدود زیادی این نقیصه جبران شده است. در این اثر برای نخستین بار، تاریخ و پیشینه و تطورات و انواع مختلف صورت‌بندی‌ها یا تقریرهای برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام اسلامی تبیین گردیده و تقریرهای ابتکاری متکلمان امامی از براهین خداشناسی نیز بازشناسی و معرّفی شده است. از این رو می‌توان کتاب مزبور را به منزلهٔ شناسنامه و سند تحوّلات برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام اسلامی و امامی قلمداد نمود. نویسنده در این نگاشته به تبیین استدلال‌های مطرح در آثار کلامی امامیّه و معتزله و اشاعره برای اثبات وجود خداوند و نیز گزارش مبسوط تطوّرات تاریخی این استدلال‌ها پرداخته است. بدین منظور، بخش اثبات وجود خداوند در نگاشته‌های کلامی متکلّمان امامی از قرن چهارم تا یازدهم هجری، از حیث طرح مقدّمات و مسائل و دیدگاه‌ها، نحوهٔ تقریر براهین، و همچنین استفاده از مبانی و اصطلاحات و قواعد مختلف بررسی و همسنجی شده است تا تحوّلات گوناگون در این زمینه‌ها شناسایی و تبیین گردد. با توجّه به حجم ودامنهٔ مطالب وگسترهٔ مسائل و موضوعات، کتاب «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه» را باید گسترده‌ترین پژوهشِ تاکنون نشریافته در خصوص سرگذشت براهین اثبات وجود خدا در تاریخ کلام اسلامی و امامی به‌شمار آورد. کتاب «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه» از هفت فصل تشکیل شده است که به ترتیب عبارتند از: مقدمات، برهان حدوث و قِدَم، برهان حدوث صفات، برهان نظم، برهان امکان صفات، برهان امکان و وجوب، برهان صدیقین. مهم‌ترین مسائل و موضوعات مطرح در هر یک از این فصول به شرح زیر است: در فصل نخست (مقدمات) به تعریف و دسته‌بندی گرایش‌ها و ادوار و مکاتب کلامی امامیه از قبیل گرایش‌های کلامی نقلی، کلام عقلی، کلام جدلی، کلام فلسفی، و نیز ادوار کلام معتزلی و کلام فلسفی امامیه، و مکاتب شکل‌گرفته در این ادوار از جمله، مکاتب بغداد متقدّم (مکتب شیخ مفید) و بغداد متأخّر (مکتب شریف مرتضی)، و مکاتب حلّهٔ متقدّم (مکتب حمّصی رازی) و حلّهٔ متأخّر (مکتب خواجه نصیرالدین طوسی و علامه حلی) و … پرداخته شده است. در فصل دوم (برهان حدوث و قِدَم) به تعریف اصطلاحات اساسی در تقریر این برهان یعنی مفاهیمی نظیر مُحدَث، قدیم، جوهر، عرض، جسم، معنی، اکوان و … اشاره شده است. در ادامه، تقریرهای گوناگون متکلّمان امامی از برهان حدوث و قدم در چند بخش، زیر عناوین: «برهان حدوث و قِدَم در کلام نقلی امامیّه»، «برهان حدوث و قِدَم در دورهٔ کلام معتزلیِ امامیّه»، «برهان حدوث و قِدَم در دورهٔ کلام معتزلی _ فلسفی امامیّه»، «برهان حدوث و قِدَم در دورهٔ کلام فلسفی امامیّه (مکتب فیّاض لاهیجی)» به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم (برهان حدوث صفات) تقریرهای مختلف برهان حدوث صفات در کلام اسلامی و آراء شخصیت‌هایی چون ابوالحسن اشعری، ماتریدی، قاضی عبدالجبار معتزلی، محقق حلی، فیض کاشانی در خصوص این برهان گزارش شده است. در فصل چهارم (برهان نظم) تقریر متکلّمانی چون ابوالحسن اشعری، تفتازانی، کلینی، شیخ صدوق، فیض کاشانی، علامه مجلسی و … از این برهان طرح و بررسی شده است. در فصل پنجم (برهان امکان صفات) استدلالی کمترشناخته شده در مطالعات کلامی به نام «برهان امکان صفات یا تخصیص» به‌تفصیل بازشناسی و تعریف شده و تقریرهای مختلف آن در کلام اسلامی گزارش و همسنجی شده است. در فصل ششم (برهان امکان و وجوب) ابتدا به تعریف این برهان، پیشینهٔ آن و مباحث فلسفی و منطقی بنیادینی نظیر تمایز وجود از ماهیت، تلازم شیئیت با وجود، تقسیم موجودات به ممکن‌الوجود و واجب‌الوجود، و استحالهٔ دور و تسلسل پرداخته شده است. سپس در بخش دیگری از این فصل، تقریرهای مختلف برهان امکان و وجوب در کلام فلسفی اشعری و نیز کلام امامیه گزارش و تشریح گردیده است. در فصل هفتم (برهان صدیقین) مباحثی همچون تعریف برهان صدّیقین و جایگاه آن در فلسفهٔ ابن‌سینا و همچنین مقایسهٔ آن با براهین «حدوث و قدم» و «امکان و وجوب» موضوع بحث قرار گرفته است. بازشناسی و معرّفی تقریرهای ابتکاری متکلّمان امامی از برهان صدّیقین به‌ویژه دو تقریر نوآورانهٔ نصیرالدین طوسی و نصیرالدین کاشانی حلّی از این برهان، از دیگر مباحث مهمّ و شایان‌توجّه مطرح در این فصل است. نویسنده در پایان هر فصل، خلاصه‌ای از مهمترین مباحث و تقریرهای معرّفی‌شده از هر یک از برهان‌های اثبات وجود خدا را نیز فراهم آورده است که این امر موجب تسهیل مطالعهٔ خوانندگان و دستیابی آسان آنان به مطالب و نتایج مطرح در یکایک فصول کتاب می‌شود. گفتنی است که کتاب «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه (از مکتب بغداد تا مکتب اصفهان)» به قلم دکتر حمید عطائی نظری (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) در دو جلد (بیش از یک‌هزار و پانصد صفحه) برای نخستین بار در واپسین روزهای سال 1401 از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان منتشر شده و هم‌اکنون در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.

ترجمه ماشینی: مدرسه Nisibis مرکز اصلی فکری کلیسای شرق در قرن ششم و اوایل قرن هفتم پس از میلاد و مؤسسه آموزشی بود که در دوران باستان بی‌سابقه بود. ترس از خدا و سرآغاز حکمت، تاریخچه مکتب و فرهنگ مکتبی کلیسای شرق را به طور کلی در اواخر دوره باستان و اوایل دوره اسلامی فراهم می کند. آدام اچ. بکر پیشینه ایدئولوژیک و فکری جنبش مدرسه را بررسی می کند و شواهد پیشین فرضی مکتب نیسیبیس، مکتب معروف ایرانیان ادسا را ​​مورد ارزیابی مجدد قرار می دهد. علاوه بر این، او استدلال می کند که جنبش مکتب شرقی-سوری ("نسطوری") بهتر به عنوان بخشی جدایی ناپذیر و گاه مورد بحث از طیف گسترده تر رهبانیت شرقی-سوری درک می شود. بکر فرهنگ یادگیری تشریفاتی در شرق سوریه را بررسی می کند، که در همان زمان و در همان مکان با آکادمی های معروف خاخام های بابلی شکوفا شد. یهودیان و مسیحیان در بین النهرین نهادهای مشابهی را با هدف تلقین هویت در مردان جوان ایجاد کردند که آنها را به عنوان موجوداتی تعریف می کرد که توسط خالق خود دارای ظرفیت مطالعه هستند. مدارس شرق سوریه مهم‌ترین مؤسسات فکری معاصر هستند که بلافاصله با آکادمی‌های حاخام مقایسه می‌شوند، حتی به‌عنوان مجرای انتقال متون و اندیشه‌های فلسفی یونانی به مسلمانان در اوایل دوره عباسی.

ترجمه ماشینی: ایگناز گلدزیهر کتاب خود را با نام "Die Zahiriten" در سال 1883 نوشت. ترجمه انگلیسی این اثر استاندارد در مورد فقه اسلامی در سال 1971 منتشر شد. این کتاب از آن زمان تا کنون در دست چاپ است. این نسخه جدید در مجموعه «بریل کلاسیک در اسلام» نشان می‌دهد که The Zahiris هیچ یک از واقعیت خود را از دست نداده است.