جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبيين فرايند و سازِكار تكون و تطور معرفت دينـی، از اهـم وظـايف فلـسفه معرفـت دينـی است. نظريه «ابتناء» نظريه ای است برای تبيين فرايند و سازكار تكون و تطور معرفت دينی (و نيز مبناسازی برای طراحی «منطق فهم دين» جديد و جامع). خلاصه اين نظريه عبارت است از: «معرفت دينی، برايند تأثير ـ تعامل متناوب ـ متداوم مبادی خمسه دين، به صورت پيام الاهی». نظريه ابتناء بر چهار اصل به شرح زيرمبتنی است: اصل نخست: فرايندمندی تكون معرفت دينی وبرايندوارگی معرفت دينی؛ اصل دوم: دو گونگی (روا و ناروا بودن) سازكارهای دخيـل در فراينـد تكـون معرفـت دينـی، و بالتَبع امكان سرگی وناسرگی معرفت دينی؛ اصل سوم: پيام وراگی دين و اشتمال آن برمبادی خمسه دخيل در فهم پيام؛ اصل چهارم: بر ساختگی كشف و كاربرد صـائب و جـامع ديـن، بـر كـشف و كـاربرد صـائب و جامع مبادی خمسه و پيشگيری از دخالت عوامل ناروا و انحراف گر.

ترجمه ماشینی: فلسفه زیست‌شناسی یکی از هیجان‌انگیزترین حوزه‌های جدید در حوزه فلسفه است که توجه بسیاری از دانشمندان فعال را به خود جلب کرده است. این همراه، که توسط دو تن از بنیانگذاران این رشته ویرایش شده است، شامل مقالاتی است که به تازگی سفارش داده شده اند توسط دانشمندان ارشد و محققان جوان جوان تر که به طور جمعی حوزه های اصلی موضوع را بررسی می کنند - ماهیت نظریه تکاملی، طبقه بندی، غایت شناسی و عملکرد، بوم شناسی، و رابطه مشکل ساز بین زیست شناسی و دین، در میان موضوعات دیگر. به روز و جامع در پوشش خود، این جلد منحصر به فرد نه تنها برای فیلسوفان حرفه ای، بلکه برای دانشجویان علوم انسانی و محققان در علوم زیستی و حوزه های تحقیق مرتبط مورد توجه خواهد بود.

گـزاره هـايی كـه درديـن پژوهـی آكادميـك سـاخته مـی شـوند، دو نوعنـد. در مرحلـه نتيجه گيری، گاهی گزاره ای در مورد يك بعد يا جنبه ای از دين عرضه می گردد و گاهی خود دين است كه درباره آن گزاره ای ارائه می شود. اين گزاره ها به ويژه گزاره های نـوع دوم كه دغدغه اين مقاله است، كم و بيش دين باوران را تحت تأثير قرار می دهند. اين مقاله اين پرسش را مورد مداقه قرارمی دهد كه دين باوران بدون استناد به منابع درون دينی بايد چه موضعی در قبال اين گزاره های كلی در باب دين بگيرند كه ديـن پژوهـی آكادميـك در دو رويكرد اصلی آن، يعنی رويكردهای علمی ـ اجتماعی و پديدارشناختی می سازد؟ در پاسخ به اين پرسش، اين نكته كليدی مبنای استدلال قـرار مـی گيـرد كـه دو رويكـرد مذكور از بررسی «جنبه ای از دين» آغاز می شوند و گـذار از جنبـه ای از ديـن بـه ديـن بـا اشكال مواجه است. نظر نهايی اين تحقيق را می توان چنين خلاصه كرد: هيچ گزاره ای در باب دين به طور كلی ـو حتی درباره يك دين خاص ـ كـه در ديـن پژوهـی آكادميـك ساخته می شود، برای دين باوران قابل اعتماد نيست.

فلسفه دین شاخه‌ای از فلسفه مشتمل بر همه مباحث فلسفی‌است که بن‌مایه آن‌ها پرسش‌هایی‌است که از دین سرچشمه می‌گیرد. فلسفه دین، ارزیابی مفاهیم و باورهای بنیادین سنت‌های دینی ویژهٔ جوامع مختلف است. موضوعات اصلی فلسفه دین، استدلال پیرامون طبیعت، وجود یا عدم وجود خدا، زبان دین، معجزه، دعا، مسئله شر، صفات خدا، پلورالیسم دینی، معرفت‌شناسی دینی و رابطه بین دین و دیگر نظام‌های ارزشی مانند اخلاق و علم تجربی است. فلسفه دین با فلسفه دینی متفاوت است؛ فلسفه دینی فکر فلسفی‌است که توسط دین هدایت می‌شود که نمونه‌هایی از آن را می‌توان در فلسفه مسیحی یا فلسفه اسلامی جستجو کرد، اما فلسفه دین تبیین عقلانی ماهیت دین به خودی خود است، بنابراین برای مطالعهٔ فلسفه دین نیازی به باورمندی به ادیان وجود ندارد. اصطلاح فلسفهٔ دین، اصطلاحی‌است که از اواخر قرن هجدهم رایج گردیده‌است. این اصطلاح تحت تأثیر هگل رواج یافت که گونه‌های مختلف فلسفه را در نظام فکری خود وارد کرده بود. فلسفه دین، با پرسش‌های بنیادی آغاز می‌شود که ادیان به وجود آورده‌اند. فلسفه‌ورزی در این پرسش‌ها بازتاب برداشت فیلسوف از کارکرد فلسفه‌است. بخش مهمی از فلسفهٔ دین را دلایل وجود خدا و دلایل عدم وجود خدا تشکیل می‌دهند. دلایل جهان‌شناسانه وجود خدا سابقه‌اش به افلاطون و ارسطو می‌رسد که به مفهوم علیت باور داشتند. دلایل وجودشناسانه که نخستین بار آنسلم آن را باب کرد، مرکز ثقلش مفهوم موجود کامل است. دلایل عدم وجود خدا و رد ادله سنتی اثبات خدا نیز همواره مورد توجه فلسفهٔ دین بوده‌است.

معرفت دينی عبارت است از« محصل سعی موجه بـرای كـشف گـزاره هـا وآمـوزه هـای دينـی» ؛ فلسفه معرفت دينی، نيز« دانشواره فلسفی است كه عهده دار مطالعه فرانگـر عقلانـی احكـام كلـی امهات مسائل معرفت دينی» . تبيين فرآيند و سازِكار تكون و تطور معرفت دينی ، از اهم وظائف فلسفه معرفت دينی است، نظريه « ابتناء » نظريه ای است برای تبيين فرايند و سازكار تكون و تطور معرفت دينی ؛ ( ونيز مبنا سازی برای طراحی «منطق فهم دين» جديد و جامع). خلاصه نظريه عبارت است از « معرفت دينی، برآيند تأثيرـ تعامـل متنـاوب ـ متـداوم مبـادی خمسه دين، به عنوان پيام الهی ». نظريه ابتناء بر چهار اصل به شرح زيرمبتنی است : اصل نخست. فرايندمندی تكون معرفت دينی وبرآيندوارگی معرفت دينی ، اصل دوم. دو گونگی (روا و ناروا بودن) سازكارهای دخيل در فرايند تكون معرفت دينی، و بالتَبع امكان سرگی وناسرگی معرفت دينی، اصل سوم. پياموراگی دين واشتمال آن برمبادی خمسه دخيل در فهم پيام ، اصل چهارم. بر ساختگی كشف و كاربرد صائب و جامع دين، بر كشف و كـاربرد صـائب و جامع مبادی خمسه و پيشگيری از دخالت عوامل ناروا وانحرافگر.

از آخرین تلاشهای فلسفی هیک پیش از مرگش، رفع تعارضات جدیدی بود که در حوزه علم و دین مطرح شده است. از این جهت وی به عنوان یک فیلسوف دینِ متأله سعی میکند چالشهایی را که یافته- های علم عصبشناسی در برابر تجربه دینی قرار داده است، مرتفع کند. هدف اصلی نوشتار حاضر بررسی نظر هیک در این باب است. این بررسی در دو محور کلی انجام گرفته است: در ابتدا دیدگاه هیک درباره تجربه دینی تبیین و بررسی شده، سپس نحوه پاسخ او به مناقشات برآمده از عصب شناسی ارزیابی و بررسی شده است. با بررسی دیدگاه هیک و با توجه به نقدهایی که در دو بخش جداگانه بر دیدگاه وی مطرح کردیم، روشن شد که اگر هم چالشی میان مباحث عصبشناختی و بحث تجربه دینی وجود داشته باشد- که این خود محل مناقشه است- به نظر نمیرسد اراده علمی- فلسفی هیک برای حل این چالش کافی باشد.

در فاصله سالهای 2002م/1381ش تا/2012 م/1390ش، چندين مباحثه حضوری و مكاتبـه علمی ميان مؤلف اين مقاله و پرفسور جان هيك، رخ داد. اصليترين بخش اين مـذاكرات و مكاتبات انتقادی ده ساله، نقد تفصيلی بر نظريه ی پلوراليسم دينی است كه به درخواست آقای هيك نوشته و برای وی ارسال شده است و جان هيك نيز پاسخ اجمالی آن را نوشته و برای مولف اين مقاله فرستاده است. مقاله ای كه در ذيل می آيد، حاوی بخش نخسـت از مجموعـه نقد محقق بر نظريه جان هيك است كه برای نخستين بار منتشر مـی گـردد؛ مؤلـف بـا طـرح ابهامات مفهوم شناختی در كلمات كليدی ماننـد «پلوراليسـم دينـی»، «نجـات»، «امـر غـايی»، «دين»، «سنت دينی» و...، نظريه ی جان هيك را زير سؤال برده است.

"رهیافت وجودی به دین" یکی از نگرشها و روشهایی است که در عرصۀ دین شناسی جدید مطرح می شود. براساس این دیدگاه، مطالعه و بررسی دین، در گرو نوعی تعلق خاطر به دین است زیرا بدون برخورداری از "تجربه دینی" و "ارتباط وجودی با دین" -به صرف ارتباط مفهومی و انتزاعی با دین- در وصول به دین نمی توان کامیاب بود. نوشتار حاضر ضمن بازگو نمودن زوایایی از "رویکرد وجودی به دین" به سنجش نسبت فلسفه دین و رهیافت وجودی به دین و رویکرد کلامی به دین پرداخته و از نگاه این نگرش پرسشها و پاسخهای دینی آدمیان را مولود شرایط وجودی ایشان معرفی می کند. از دیدگاه تحلیل وجودی، ادبیات داستانی –بیش از نثر ادبی و فلسفی که هر دو بیانی انتزاعی دارند- بهترین عرصه برای بیان وضعیت حقیقی حیات بشری است. پس از ذکر مطالب فوق، ادامۀ مقاله به بیان آراء کیرکگارد به عنوان مبدع "رهیافت وجودی به دین" و ذکر کاستیها و کمبودهایی که در این روش دین شناسی وجود دارد اختصاص یافته است.