جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كان لوفيج فيورباخ الابن الرابع من خمسة أبناء للعالم القانوني الألماني المشهور انسيلم فون فيورباخ. ولد في 28 يوليه 1804 في لندشوط في باناريا، ولا تقدم لنا التغيرات التي جرت في حياته البسيطة أي سمات محسوسة، ولم يمثل خلال وضعه في الحياة، أو ميوله ككاتب بارز للجمهور. فقد كانت حياته أساساً حياة فكرة، وكتاباته هي سيرته الحقيقية. وقد كان نيورباخ في كل مراحل حياته مع روحه الكلي soul whole وفي شبابه حينما كان طالباً في الجمنيز يوم في انسباخ كان مستحيلاً تقياً، تقياً بكل طاقة شخصيته وفي حماس تقواه كرس نفسه لدراسة اللاهوت في جامعة هيدلبرج بمحض اختيار إلا أنه لم يجد غذاء مشبعاً لما يشتهيه عقله الثائر غير المستقر، ولهذا فقد ترك حيدلبرج سنة 1824 إلى برلين وهناك كتب لوالده ما يلي: "لقد هجرت اللاهوت ليس عبثاً أو استهتاراً أو كرهاً ولكن لأنه لا يشبعني، لا يعطيني ما أحتاج إليه ولا أستطيع الاستغناء عنه...". ولم يستطع فيورباخ حينئذ أن يقاوم القوة التي جذب بها هيجل صغار الطلاب ومع ذلك فقد كان يملك عقلاً مستقلاً جداً، لدرجة لم يستطع معها أن ينال منه كلام الأستاذ "هيجل" وبالتدرج فإنه لم يحرر نفسه من هيجل فقط ولكنه قرر أيضاً أن يلقي بكل الفلسفة التأملية معاً، وأن يكرس نفسه كلياً إلى العلم الوحيد الصحيح، وهو علم الطبيعة. ولكن موت الملك ماكس الأول ملك بافاريا الذي مكنت رعايته السخية انسلم فون فيورباخ من أن يضمن لكل من أبنائه الخمسة الموهوبين تعليماً ليبرالياً حراً وأحبط هذه النية. وتوقف لوفيج عن الاستمرار في دراسته وعلى هذا فقد استقر في 1828 كمدرس خاص في جامعة أرلانج وحاضر في المنطق والميتافيزيقيا، ولكنه مال لبث أن أدرك أن المدرسة السائدة للجامعة الملكية لم تكن جداً معرفياً ملائماً لعقله المستقل، وألقى بكل الصلات الرسمية بالمعاهد والمؤسسات وتقاعد في عزله ريفية في بروكبرج وهي قرية صغيرة قرب إنسباخ حيث استوعبت الطبيعة والعلم كل حماسه المتقد وإلهامه بأهم إنجازاته الأدبية خلال فترة إقامته لمدة خمسة وعشرين عاماً. ومن بين كتاباته التي تم نشرها: تاريخ الفلسفة الحديثة: من بيكون إلى اسبينوزا عام 1833، بيربايل 1838، ماهية الدين 1845. هذا الكتاب "ماهية الدين"، يشكل القاعدة الأساسية لثلاثين محاضرة عن ماهية الدين "ألقاها فيورباخ في شتاء 48/49 في هيدبرج، وفيها سعى إلى أن يملأ الفجوة التي كانت موجودة في جوهر المسيحية وذلك عن طريق التفصيل في موضوع هذا الكتاب الأخير، والذي كان فيه اللاهوت هو علم إنسان (انثربولوجيا) وأضاف فسيولوجيا. وهكذا أصبح مذهبه ومفهومه للدين مقتصراً على كلمتين الطبيعة والإنسان: إلى جانب ترجمة كتاب "ماهية الدين" احتوت هذه الطبعة على ترجمة موسعة لفيوباخ، وعلى دراسة اهتمت بتحليل نظرة فيورباخ للدين، وبتوضيح الجذور الهيغلية للدين الإنساني، كما وسعت الدراسة لإبراز مراحل تفكير فيورباخ بالدين. وينقسم الكتاب إلى قسمين: القسم الأول خاص بدراسة فلسفة فويرباخ وتتضمن: - المدخل إلى فلسفة فويرباخ. - الفصل1- فويرباخ وفلسفة عصره: التحول عن الهيجلية. - الفصل2- النزعة الحسية أو نظرية المعرفة. - الفصل3- الطبيعة عند فويرباخ. - الفصل4- الأنثربولوجيا الفلسفية: من الثيولوجي إلى الأنثربولوجي. - الفصل5- الدين الإنساني: من حرفية النص إلى الإيمان القلبي. - الفصل6- فويرباخ والجماليات. - الفصل7- الأخلاق والسياسة: من الفرد إلى المجتمع. القسم الثاني: ينضمن ترجمة لنصوص فويرباخ حول ماهية الدين ونصوص أخرى: - ماهية الدين: الله صورة الإنسان. - في بدايات الفلسفة. - ضرورة إصلاح الفلسفة. - قضايا أولية لإصلاح الفلسفة. - ماهية المسيحية: مقدمة الطبعة الثانية. - شذرات متعلقة بتطوري الفلسفي.

در این مقاله نخست به این موضوع می‌پردازیم که چالش اصلی مسألۀ شر برای باور به خدای ادیان، وجود وضعیت‌های ناگوار در عالم نیست بلکه وجود شرور گزاف است؛ یعنی تحقّق وضعیت‌هایی در جهان که بیش از سودمندی، ناگواری ایجاد می‌کنند. سپس با توضیح تفاوت منظر زمان‌مند و منظر سرمدی، میان شرور ظاهراً گزاف و شرور واقعاً گزاف، تمایز قائل می‌شویم و از این مدّعا دفاع می‌کنیم که شناخت قسم دوم با توجه به محدودیت منظر زمان‌مند ناممکن است و از این ‌رو استدلال له یا علیه وجود این نوع از شرور امکان‌پذیر به ‌نظر نمی‌رسد. پس از آن، چهار تقریر مشهور از مسألۀ شر را بررسی می‌کنیم و نشان می‌دهیم که وجود شرور گزاف، که روی دیگر سکۀ نبود خدای کامل مطلق است، به ‌شکل پیش‌فرض‌های آشکار یا نهان به این استدلال‌ها وارد شده است و از این ‌رو نتیجۀ مورد نظر از ابتدا در آن‌ها مفروض بوده است. ضمن اینکه توسّل خداباوران به منظر سرمدی خداوند، عقیدۀ ایشان دربارۀ نبود شرور گزاف را پذیرفتنی می‌سازد. مدعای اصلی این نوشتار این است که مسألۀ شر قابل فروکاست به مناقشه دربارۀ گزاف‌ بودن یا نبودن ناگواری‌های عالم است و داوری دربارۀ این مناقشه به دلیل محدودیت منظر زمان‌مند مقدور نیست، بنابراین استدلال علیه وجود خدای ادیان از طریق شرور، نیازمند اثبات درستی یا محتمل‌ بودن تحقق شرور گزاف در عالم است و در غیر این ‌صورت نتیجۀ ‌آن فراتر از مفروضات نخواهد بود.

مطالعات فیلسوفانه دربارۀ دین پیشینۀ بسیار طولانی و قدمتی به اندازۀ خود فلسفه دارد، ولی اصطلاح «فلسفۀ دین»[1] و نگارش کتاب‌ها و مقالات با این عنوان پدیده‌ای نسبتاً نو و متعلق به دوران مدرن است. فلسفۀ دین یکی از پرتحرک‌ترین حوزه‌های پژوهش فلسفی در دورۀ معاصر است. با اینکه این دانش مقیّد به فلسفه یا دینی خاص نیست، اولاً، فلسفۀ دینِ رایج در دامان مسیحیت پدید آمده و بالیده است، و عمدتاً تحت تأثیر این دین قرار دارد و، ثانیاً، این دانش مبتنی بر فلسفه‌های موجود در مغرب‌زمین، به‌ویژه فلسفۀ تحلیلی، است. با این حال، امکان پژوهش فلسفی در حوزۀ سایر ادیان، از جمله اسلام، و مبتنی بر دیگر نظام‌های فلسفی نیز وجود دارد. به همین رو، شایسته بلکه لازم است که فلسفۀ دین اسلامی نیز ناظر به محتوای این دین سترگ و متکی بر فلسفۀ قویم اسلامی پدید آید تا استحکام و اتقان اسلام و برتری آن بر سایر ادیان بیش از پیش نمایان شود و زمینۀ پاسخگویی به شبهات پیرامون آموزه‌های آن فراهم گردد. سؤال اصلی تحقیق پیش رو این است که اهمّ رویکردهای موجود یا قابل تأسیس در فلسفۀ دین کدام‌اند؟ این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده است

الهیات فیزیکالیستی اصطلاحی است که تا کنون در مورد آن تعریف دقیق و روشنی ارائه نشده است. در قرن بیستم، برخی از اندیشمندانِ الهیات مسیحی نظیر ننسی مورفی و پیتر ون­ ینواگن با پذیرش رویکرد فیزیکالیستی نسبت به انسان سعی کردند که به تحلیل و توجیه باورهای مسیحیان در باب هویت انسان و جاودانگی او بپردازند. این رویکرد امروزه الهیات فیزیکالیستی نامیده می‌شود. بر اساس این رویکرد انسان در همین بدن مادی­اش خلاصه می ­شود و با پذیرش این اصل، تفسیر از مرگ و جاودانگی به راحتی صورت می­ گیرد. در جستار پیش­رو نگارنده بر آن است تا با شیوۀ‌‌‌‌‌‌ تحلیلی- توصیفی به نقد و بررسی جاودانگی در الهیات فیزیکالیستی مسیحی بپردازد و مهمترین استدلال­های طرفداران الهیات فیزیکالیستی‌‌‌‌‌‌ که عبارتند از: امتناع تعامل امر مادی و امر مجرد، ارتباط و تعامل میان شخص و بدن و فیزیکالیسم و آموزه­های مسیحی را به رشته تحریر در آورد. از مهم­ترین دستاوردهای این پژوهش می ­توان به این مطلب اشاره کرد که‌‌‌‌‌‌ فیزیکالیست­ها معتقدند شخصی که زمانی وجود داشته است، برای همیشه باید وجود داشته باشد تا اینکه برای همیشه نابود شود، چرا که مسیحیان نوعأ به اموری اعتقاد دارند که نمی ­توانند آن­ها را به نحو عقلانی توجیه کنند، واقعیت رستاخیز مثالی از این دست است. بنابراین الهیات فیزیکالیستی با تاکید بر قدرت لایزال الهی و معجزه می ­تواند جاودانگی را اثبات کند.

گیدنز برخلاف جامعه‌شناسان کلاسیک و با عنایت به پیدایش جنبش‌های نوین دینی، به‌ویژه بنیادگرایی‌اسلامی، دنیوی‌شدن دین در دنیای مدرن را نپذیرفته و با تفسیر بازاندیشانه‌، کارکردهای دین را متناسب با اقتضائات جامعۀ جدید، معنایابی کرده است. گیدنز معتقد است که دین می‌تواند با مدرنیته هم‌زیستی داشته باشد، مشروط به آنکه تن به گفت‌وگو و بازاندیشی بسپارد. این نظریه، هرچند به‌لحاظ پاسخ‌گو دانستن دین به سوالات انسان مدرن، نزدیک‌ترین تفسیر به تلقی اسلامی دانسته شده؛ اما به‌لحاظ مبانی، روش و جهت‌گیری کلی، نقص‌های اساسی و بنیادین دارد. مغفول‌ماندن سرچشمه‌ها‌ی وحیانی دین، تقلیل حقیقت دین به امور مادی صرف، تعارض علم و دین، نادیده‌انگاشتن بُعد معرفتی دین و گرفتار‌شدن در دام ابدال‌های نابجا، پدیده‌انگاری و نفی حقانیت دین، همسان‌سازی هویت ادیان مختلف، توجه به کارکردها به جای ذات دین، استقراء ناقص دین‌پژوهی (کلیسامحور) و تسری نتایج آن بر ادیان دیگر از جمله اسلام و...، وزانت علمی نظریه وی را فروکاسته است. چنانچه مبانی اسلامی در این نظریه جایگزین شود، بی‌تردید رهیافت‌ها، لزوماً آن‌گونه که گیدنز ارائه داده، نخواهد بود و نفی دنیوی‌شدن به‌جای استناد به میزان حضور و عضویت افراد در مناسک و مراکز دینی، به ماهیت دین و جامعیت آموزه‌های آن، عیارسنجی خواهد شد.

.