جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهشی است پیرامون امامت از دیدگاه علامه طباطبایی در کتاب های مختلف ایشان خصوصاً تفسیر المیزان. این پژوهش در چهار فصل تنظیم شده است. نویسنده ابتدا «امامت از دیدگاه علامه طباطبایی» را مورد بحث قرار داده و در پنج بخش به عناوینی همچون معنی و مفهوم امامت، خلافت، وصایت، حکومت و فرق امامت با نبوت پرداخته است. وی فصل دوم را به «ضرورت وجود امام» اختصاص داده و در فصل بعدی «صفات امام» را مورد مطالعه قرار داده که شامل مباحثی مانند علم امام، عدالت امام، عصمت امام و افضلیت امام است. در فصل پایانی نیز از «شئون امامت» سخن گفته و از ولایت تکوینی امام، مرجعیت دینی امام و رهبری سیاسی امام بحث شده است. از قول علامه نقل شده است: کسی که رهبری امتی را به امر خدا به عهده دارد، هم چنان که در مرحلة اعمال ظاهری رهبر و راهنما است، در مرحله حیات معنوی نیز راهنما است و علاوه بر ارشاد و هدایت ظاهری، نوعی هدایت و جذبه معنوی دارد که از سنخ عالم تجرد است و بوسیله این نورانیت باطن، ذاتش در قلوب شایسته مردم تصرف می نماید و آن ها را به کمال می رساند

در اوضاع و احوال کنونی، که بیم می‌رود ارتباط نسل حاضر با میراث حکمی گذشته قطع شود، تألیف کتابی که درک حکمت متعالیه را بدون خواندن اسفار ممکن سازد، ضروری است. برای تألیف چنین کتابی باید سه گام برداشت: اول تحریر و تلخیص اسفار، دوم تنظیم منطقی مطالب، این دو گام تا حدی در نهایه الحکمه برداشته شده است، سوم نگاشتن شرحی مبسوط بر مطالب که فراگیر را از خواندن اسفار بی نیاز کند. این شرح به همین منظور نگاشته شده است.

در اوضاع و احوال کنونی، که بیم می‌رود ارتباط نسل حاضر با میراث حکمی گذشته قطع شود، تألیف کتابی که درک حکمت متعالیه را بدون خواندن اسفار ممکن سازد، ضروری است. برای تألیف چنین کتابی باید سه گام برداشت: اول تحریر و تلخیص اسفار، دوم تنظیم منطقی مطالب، این دو گام تا حدی در نهایه الحکمه برداشته شده است، سوم نگاشتن شرحی مبسوط بر مطالب که فراگیر را از خواندن اسفار بی نیاز کند. این شرح به همین منظور نگاشته شده است.

اشعار، نامه‌هـا و تقریظ‌هایی که از علامـه سـیـد محمـد حسین طباطبائی بر جای مانده، سرشار از طراوت و ژرف اندیشـی اسـت. و روح لطیـف فیلسوف، مفسّـر و عارف بـزرگ معاصر را می‌توان در آن به تماشا نشست. از آنجا که گوهرشناسـان به دنبال اثر یا نوشـته و حتی جملـه‌ای از این چهره تابناکند استاد سید هادی خسروشاهی با همتی ستودنی؛ در اثـر حـاضـر، همـه اشـعار و نامه‌هـا را یکجا گرد آورده و بـه علاقه‌مندان ارائه کرده است.

از دیدگاه علامه طباطبایی میان «انسان»، «فطرت»، «تکوین»، «کمال» و «شریعت» هماهنگی برقرار است و از آنجا که شریعت «دارای حقایق باطنی» و «منطبق بر ساختار فطرت و تکوین» است، کمالات معنوی انسان هم به چنین امری وابسته است. به گونه­ای که تنها شریعت است که می­تواند انسان را در همۀ ابعاد، به توسعه وجودی و حقیقی برساند. اعتبارات شریعت مسبوق به مبادی «هستی شناختی» و ملحوق به نتیجه عینی و حقیقی است. این اعتبارات بر اساس معیارهای عقلی و شرعی سامان یافته و دارای آثار وجودی است و میزان بهره­مندی انسان از کمالات معنوی، به تناسب کیفیت عمل به مناسک شریعت، متفاوت است. به دلیل ارتباط حقیقی که بین ظاهر شریعت با متن تکوین برقرار است، اتحادی وجودی میان این دو محقق است و هویت تکامل­پذیر انسان، از طریق «تکرار در عمل به شریعت»، به تدریج ملکاتی راسخ در نفس خود پدید می­آورد، این ملکات، مبداء صورت­های نفسانی برای انسان می­گردند و فعلیت اخیر او را می­سازند و چون عمل شرعی منطبق و سازگار با متن واقعیت است، انسان را به «سعادت» و «کمال» خویش نائل می­کند. در این نوشتار به روش تحلیلی سعی نموده­ایم، با بررسی همۀ آثار علامه، توصیفی صحیح و جامع از نگاه او نسبت به عمل به شریعت و نقش آن در مقامات معنوی انسان بدست آوریم.

توسّل از معارف مهم و عقاید اصلی در دین مبین اسلام است که به معنای جست­وجوی وسیله­ای برای تقرّب به خداوند متعال به­کارمی­رود و در آیه 35 سوره مائده قرآن کریم بدان امر شده است. وسیله، آن چیزی است که متوسّل­شونده با توسّل به آن، به مقصود خود دست می­یابد. با این حال، این که به چه چیز یا کسی می­توان متوسّل شد، از مباحث اختلافی بین تسنّن و تشیّع است که در این نوشتار، هر دو دیدگاه به ‌صورت مقایسه­ای مورد بررسی قرار می­گیرد. در این مقاله تفسیر المنار به ‌عنوان نماینده تفکر اهل‌سنّت و تفسیر المیزان به ‌عنوان نماینده دیدگاه شیعه انتخاب شده و تشابه و تفاوت این دو بررسی می­گردد. هردو مفسّر توسّل به خدا، قرآن و اعمال صالح را مشروع می­دانند؛ اما نویسنده المنار، توسّل به انبیا، اولیا و صالحان را بعد از حیات مطلقا مردود؛ و در زمان حیات، توسّل به دعای ایشان را مشروع می­داند. هرچند گاهی همین نظر را نیز نفی و نقض می­کند. وی توسّل به ذات مقدس ایشان را نیز به دلایلی از جمله تنافی با توحید نمی­پذیرد؛ اما علامه طباطبایی عدم تنافی آن را با توحید اثبات می­کند.

آفرینش انسان و جهان، از بحث‌های چالش‌برانگیز در تاریخ اندیشه است. با آغاز دوران مدرنیسم، آفرینش انسان وجهه­ای طبیعت­گرایانه و الحادی به خود گرفت. در این بین، الهی‌دانان پویشی در تلاش برای برپاداشتن وفاق بین دیدگاه طبیعت­گرایانه و خداباورانه در مسأله‌های گوناگون، ازجمله آفرینش انسان برآمدند. آن‌ها با ناچیز جلوه‌دادن قدرت الهی و ادعای قدرت استقلالی انسان، آفرینش بدون ماده پیشین را رد کردند و با طرح تأثیر ناچیز خداوند در آفرینش انسان، به خودآفرینی و آفرینش تدریجی و تکاملی انسان قایل شدند؛ اما توجه به مبانی عقلی و فلسفی اندیشمندانی چون علامه طباطبایی; و استاد مصباح یزدی; در رابطه ‌با مسأله‌هایی همچون وجوب ذات الهی و فقر ذاتی انسان، دیدگاه آنان را با اشکالات کلانی روبه‌رو می‌کند. این پژوهش، با روش توصیفی‌ _ ‌تحلیلی و انتقادی، در نهایت به این نتیجه می‌رسد که مبانی چنین دیدگاهی، افزون بر نبود دلیل در برخی موارد، با قواعد عقلی اثبات‌کنندة قدرت مطلق الهی هم ناسازگاری دارد. همچنین میان وجود شر و قدرت مطلق الهی، هیچ تنافی‌ای وجود ندارد.

امام علی در خطبه توحیدیه نهج‌البلاغه، به روش مابعدطبیعی محض، مراتب معرفت خداوند متعال را در پنج مرتبه بیان کرده که هر کدام از آن‌ها، بالای دیگری قرار گرفته است و بالاترین همۀ آن‌ها مرتبه نفی صفات است. این فراز از بیان ایشان، از درخشان‌ترین و عمیق‌ترین بیانات درباره معرفت خداوند متعال است که بابی در توحید گشوده است که بعد از صدور آن، در طول تاریخ، حکیمان، عارفان، محققان و شارحان در فهمش، شگفت‌زده و حیرت‌زده شده‌اند. از این‌رو، سرچشمه پیدایش تبیین‌ها و تحلیل‌های گوناگون شده است. علامه طباطبایی; به طور ژرف در این بیان اندیشیده، که حاصل آن در آثار گوناگون ایشان بازتاب داشته است. براساس این دیدگاه، تعمّق در معنای توحید، به اخلاص توحید منتهی می‌شود و کمال اخلاص توحید، هنگامی است که صفاتی جز ذات در او اثبات نشود. این نوشتار به استخراج، تحلیل و تبیین و بررسی دیدگاه علامه طباطبایی; در این زمینه پرداخته است.