جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حکومت، اساسي ترين نياز انسان براي تمشيت امور سياسي - اجتماعی جامعه است. بدین سبب مکاتب، ادیان و اندیشمندان هر عصری از جمله علامه طباطبایی، سید قطب و ابن خلدون از دیرباز سعی داشته اند، بهترین مدل حکومت و حاکمیت را با شاخصه ها و ویژگی های خاص ارائه کنند تا جوامع را سعادتمند سازند. از این رو این رساله با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی به تحلیل تطبیقی آراء علامه طباطبایی، سید قطب و ابن خلدون درباره شاخصه ها و ویژگی‌های حاکمیت و حکومت بلد طیب در قران و آثارشان به منظور کشف، تبیین و تحلیل نقاط اشتراک و افتراق سه اندیشمند پرداخته است. و آنها را به صورتی منسجم، طبقه بندی و مدون نموده، و به این نتایج دست یافته است: در بخش شاخصه های حاکمیت، سه اندیشمند به دلیل انتساب به دین اسلام ،حاکمیت را مختص خدای متعال دانسته و قائل به حاکمیت الهی هستند. در بخش ویژگی های حاکمیت، قائل به این ویژگی ها هستند: مطلق، الهی، جامع، انحصاری، تقسیم ناپذیر، اصیل، حقیقی، مطاع ، توازن و هماهنگی، عادلانه و عالمانه .در باب شاخصه های حکومت اسلامی، سه اندیشمند بر ضرورت رهبری تاکید دارند اما در رهبری بعد از رسول گرامی اسلام افتراق دارند و قائل به دو سیستم امامت(علامه طباطبایی) و خلافت (سید قطب و ابن خلدون) می شوند. سه اندیشمند بر ضرورت حاکمیت قانون الهی در جامعه اسلامی به دلیل جامعیت آن تاکید دارند. علامه طباطبایی نقش مردم را مشروعیت بخشی به حکومت نمی داند، بلکه نقش آنان انتخاب گری و مقبولیت است در حالی که سید قطب و ابن خلدون معتقدند مردم مشروعیت سازند.در باب ویژگی های حکومت: سه اندیشمند بر ضرورت رابطه اخلاق و حکومت اهتمام دارند.و اخلاق را برآمده از دین، ضامن اجرای شریعت، عامل تداوم حکومت می دانند. ابن خلدون قائل به نقش حداقلی برای دین است. و سید قطب و علامه طباطبایی قائل به نقش حداکثری اند. سه اندیشمند سعادت را در گرو آزادی در چارچوب دین می دانند. علامه طباطبایی و ابن خلدون قائل به جهاد دفاعی هستند در حالی که سید قطب قائل به جهاد ابتدایی است. سه اندیشمند اسلام و حکومت اسلامی را منعطف و پاسخگوی نیازهای بشردر همه اعصار می دانند. سه اندیشمند معتقدند تحقق عدالت حقیقی- آرمان حکومت- تنها در سایه حکومت شرعی رخ می دهد. ابن خلدون مرز جغرافیایی رسمی و عرفی را عامل همبستگی، وحدت و امنیت ملی می داند اما سید قطب و علامه طباطبایی ضمن پذیرش مرز های جغرافیایی تاکید بر مرز اعتقادی- مرز حقیقی- دارند. موارد اشتراک و افتراق سه اندیشمند بیانگر مبانی خاص آنها است؛ مبنا و ماهیت بلد طیب علامه، تفسیری -قرانی که نقطه تعالی آن جامعه مهدوی است. مبنا و ماهیت بلد طیب سید قطب، تدافعی-احیایی (تفکر دینی) است. مبنا و ماهیت بلد طیب ابن خلدون، اجتماعی- تجربی - علمی است.حکومت مورد نظرعلامه طباطبایی با شاخصه‌ها و ویژگی‌های خاص خود، به دلیل انطباق با قران کریم، روایات معصومین، سیره عملی معصومین، سیره جمیع انبیا و نیز به دلیل هماهنگی و همسویی درعرصه عمل و نظر مورد تایید دین است و به عنوان دیدگاه برتر معرفی می شود.

ز مهمترین مباحث در حوزه قرآن‌پژوهی، روش‌شناسی تفسیر است. بی‌شک فهم قرآن از ضروریات دینی بوده و از عوامل نیل به این مهم، ارزیابی روشهای به کار گرفته شده توسط مفسران است تا بتوان به ضابطه‌هایی مشخص برای فهم دقیق‌تر دست یافت. یکی از روش‌های مورد توجه، تفسیر قرآن به قرآن است. در این روش تفسیری، معانی و مفاهیم آیات قرآن، با استناد به آیات دیگر به دست می‌آید. برای داوری در هر روش تفسیری باید قواعد و ضوابط به کار گرفته شده توسط مفسری که ادعای عمل به آن روش را دارد، بررسی گردد. تا بتوان هر یک از آنها را شناخته و میزان صحت و سقم آن را ارزیابی کرد. بدین منظور، شیوه قرآن به قرآن علامه طباطبائی ـ به عنوان مفسر مطرح در این روش تفسیری ـ در سوره حمد، جزء اول سوره بقره، حجر، عبس و بینه، به عنوان مطالعه موردی، بررسی می-گردد. عملکرد ایشان در این سوره‌‌ها را می‌توان به شقوق مختلف تقسیم کرده و مدل‌‌های مختلفی چون بسط مفهوم ضمنی، پرداخت تفصیلی، پرداخت اجمالی، مدل قصص و ... از آن استخراج نمود. این مدل‌ها دارای فراز و فرود و نیز اشتراکات و افتراقاتی همراه با ضعف و قوت‌هایی هستند. برخی نواقص کمتری داشته به عنوان بهترین مدل مطرح میشوند. میتوان با در نظر گرفتن اشتراکات، یک مدل محوری و اصلی را ارائه داد که کم و کیف بهره‌برداری از آن، به دو عامل الف: موضوع آیات ب: جایگاه آیات، بستگی دارد. در مواردی بکارگیری از آیات قرآن به اوج خود رسیده و در مواضعی کمترین استفاده را داشته است. در مواردی نیز بطور کل از این رویکرد فاصله گرفته است. از نکات مورد توجه در این مدل‌ها، می‌توان به الهام از روش بیان قرآن، اظهارنظر بدون ارائه مستدلات، تاثیر از روایات تفسیری در روند تفسیر و ... بیان نمود. از بررسی موارد تفسیر شده، موضوع آیات تفسیر شده، رابطه و نسبت موضوعی آیات استفاده شده با آیات مورد بررسی، نسبت مکانی آیات مورد استفاده با آیات مورد بررسی و ... نکات مهمی بدست می‌آید.

مسئله «وحی» و تبیین آن، از دیرباز مسئله ای مطرح میان اندیشمندان بوده است. با توجه به مقتضیات فکری هر عصر، روی آوردهای مختلفی در باب تبیین وحی به منصه ظهور رسیده است که اهم آنها عبارتند از :روی آورد کلامی، فلسفی، عرفانی، جامعه شناختی و روی آورد مبتنی بر تجربه دینی. می توان گفت روی آورد کلامی قدیمی ترین روی آورد در باب وحی در جامعه علمی مسلمانان است و روی آوردهای فلسفی و عرفانی بعد از آن قرار می گیرند. روی آورد تجربه دینی نیز در سده اخیر در جامعه علمی مسلمانان طرفدارانی پیدا کرده است. پایان نامه حاضر، با روی کردی کلامی و عرفانی و با تأکید بر آراء فارابی و علامه طباطبایی به ماهیت وحی و مسائل مربوط به آن پرداخته است. در این پایان نامه ابتدا گزارشی از معانی لغوی وحی، موارد استعمال وحی در قرآن، واژه های همسو با واژه وحی در قرآن، و نیز مباحثی در باب حقیقت وحی ارائه شده، سپس آراء فارابی و علامه طباطبایی، در باب ماهیت وحی و مسائل مربوط به آن، یعنی ضرورت وحی، کیفیت نزول وحی، چگونگی دریافت وحی و ... مورد بررسی قرار گرفته است. در نظر هر دو اندیشمند وحی از مقوله‌ی کلام وگفتار می باشد؛ جز اینکه تفسیر آنان از کلام مختلف است. از این رو هم از موارد توافق و هم از موارد اختلاف این دو اندیشمند بحث شده و مهمترین مورد اختلاف آنان در روش تبیین وحی معرفی گردیده است.

بهره‌مندی از قرآن و کاربرد آن در زندگی، مبتنی بر فهم آن است. فرایند فهم قرآن نیز مبتنی بر مقدماتی است که این مقدمات، خود، متوقف بر فهم مبانی تفسیر است. میزان توجّه و تأکید هر مفسّر بر مبنایی خاص، باعث شده، تفاسیر رنگ و بویی متمایز از یکدیگر داشته باشند. در رابطه با مبانی تفسیری ملاصدرا و علامه طباطبایی و روش‌های تفسیری این دو مفسّر، تحقیقاتی صورت گرفته، امّا مقایسه تطبیقی بین مبانی تفسیری این دو مفسر تا کنون انجام نشده است. در این تحقیق مبانی تفسیری؛ چون ظاهر و باطن قرآن، تأویل، تفسیر به رأی، محکم و متشابه، میزان کاربرد روایات در تفسیر و مسئله وحی و تکلیم، برّرسی شده و نظر هر دو مفسّر در این رابطه گاه در قالب مثال‌هایی آورده شده و سپس به برّرسی تطبیقی این مبانی، در فصل آخر پرداخته شده است تا به میزان نزدیکی آراء و نظرات آنان در این تفاسیر پی‌برده ‌شود؛ چرا که این تفاسیر از مهم‌ترین تفاسیری هستند که دو فیلسوف مسلمان نوشته‌اند و نتیجه کلّی که از این برّرسی به دست آمده؛ این است که مبنای «ظاهر و باطن» در تفسیر ملاصدرا، بسیار پر اهمیّت و با سایر مبانی تفسیری او ارتباط نزدیکی دارد، همین مسئله، باعث شده تا علی‌رغم اشتراکات زیادی که در دیدگاه‌ها و افکار این دو مفسّر وجود دارد، تفاسیرآنان، کاملاً متفاوت و گاه مخالف هم باشد؛ چنانکه در مواردی تفسیر ملاصدرا از سطح درک عامه فراتر است؛ ولی در مقابل، تفسیر علامه طباطبایی، تفسیری با مقبولیت بیشتر، کاربردی در مسائل اجتماعی و در جذب افکار و قلوب عامه‌ی مردم، در امر هدایت بشر، موفّق‌تر عمل کرده است.

هدف تحقیق: بررسی تشکیک در وجود و بررسی مناقشات نوصدرائیان است. پرسش های تحقیق: وجود معقول اولی است یا ثانی‭ ؟‬جایگاه بحث تشکیک کجاست‭ ؟‬رابطه‌ی مفهوم با مصداق چگونه است‭ ؟‬استلالل بر تشکیک در وجود آی کافی است‭ ؟‬روش تحقیق: کتابخانه‌ای. یافته های تحقیق: تعریف جدیدی برای معقولات ثانیه‌ی فلسفی مبتنی بر عروض و انصاف آن ها در خارج. کافی بودن استلال تشکیک در وجوذ برای اثبات وجود تشکیکی

هدف تحقیق: تقریر علامه طباطبایی از ملاک صدق و کذب قضایا بر اساس اصالت وجود و بیان نقاط ضعف و قدرت آن است. روش تحقیق: توصیفی و تحلیلی. یافته‌ های تحقیق: در این رساله با نقد و بررسی نظرات پیرامون صدق و کذب قضایا به قرائت جامع تری از نفس الامر که همان مناط صدق و کذب و قضایا است پرداخته است این قرائت جدید در دیدگاه ملاهادی سبزواری و تفتازانی است که البته با جامعهیت بیشتر که بتواند اشکالات را جواب دهد. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: اگرچه نظریه علامه طباطبایی براساس وجود استواراست با وجود این امتیاز در حل پاره‌ ای اشکالات کارآمد نخواد بود لذا اگر بخواهیم اشکلات منطقی و فلسفی که در ملاک صدق و کذب قضایا با آن مواجه هستیم برای آنها ملاکی بیایم تقریر جدید که تلفیق و تصحیح دو دیدگاه سبزواری و تفتازانی است در این مورد کارساز است

یکی از موضوعات مهم و بنیادی در حوزه فلسفه و کلام اسلامی مساله نحوه جزاء الهی در عالم آخرت در خصوص اعمال انسان ها می باشد . موضوع جزاء اخروی با دو دیدگاه متفاوت توسط علماء و فلاسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . این پایان نامه ضمن طرح دیدگاه های متفاوت در خصوص موضوع فوق الذکر مقایسه ای بین جزاء دنیوی و اخروی انجام داده و با عنایت به دیدگاه علامه طباطبایی رضوان الله علیه که از معتقدین به تجسم اعمال در مورد جزاء اعمال انسان ها می باشد ، کاملترین نوع مجازات ، مجازات اخروی شناخته شده است ، زیرا جزاء عمل هر شخصی ، خود عمل شخص است و در این مورد دیگر جای هیچگونه اعتراضی وجود نخواهد داشت لذا مساله ی تناسب جرم و کیفر در این مورد منتفی می باشد . در ارتباط با جزاء اخروی اعمال موضوعات دیگری چون احباط ، تکفیر ؛ عفو ، صفح ، غفران ، شفاعت و تاثیر و نقش آنها در جزاء اعمال مطرح می باشد که در این پایان نامه بخشی به این عناوین اختصاص نیز یافته است.

بحث توحید بى شک از مهم ترین مباحث اعتقادى در اسلام است. حتى مبحث ارزنده و انسان سازى همچون «بحث معاد » نیز در مقام مقایسه با اصل عمیق توحید، ارزشى ثانوى مى یابد، زیرا تا خالق و آفریدگارى، صاحب تمامى کمالات در بین نباشد جایى براى بحث از حساب رسى اعمال و پاداش و کیفر باقى نخواهد ماند. لذا اصل بنیادین دین اسلام و باور محورى مؤمنان و مسلمانان همانا اعتقاد به توحید است.توحید از آموزه هاي اصلی ادیان توحیدي است . و متفکران آن ادیان تلاش کرده اند که این آموزه را به نحو نظام مند تبیین نمایند. چون این آموزه بر کل زندگی انسان از ابتدا تا انتها تاثیر به سزایی دارد. در این رساله بر آنیم تا دیدگاه دو تن از متفکران جهان اسلام , یعنی , حضرت امام خمینی"ره" و مرحوم علامه طباطبایی"ره" را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که استدلالات هرکدام از این دو بزرگوار در تبیین مساله مورد نظر به چه شکل است . در این رساله یک پرسش اصلی مطرح است؛ و آن اینکه: هرکدام از این دو متفکر مراتب مختلف توحید را با ا رائه ي چه دلایلی اثبات می کنند؟ و هر کدام از وحدت حق تعالی چه تلقی دارند؟ به منظور یافتن پاسخی مناسب براي این پرسش , سراغ کتاب هایی مانند شرح دعاي سحر امام، رسائل توحیدي علامه، شرح رسالۀ الولایه علامه، شرح نهایۀ الحکمۀ،تقریرات امام و ...رفتم و بهره هاي فراوان بردم. در این رساله این گونه بود که سعی شد در زمینه توحید ذاتی، صفاتی و افعالی ا ز کتب این دو بزرگوار فیش برداري شود و تعاریف مناسبی از این مراتب به همراه استدلالات این دو متفکر ارائه گردد. بدین گونه مشخص می شود که در باب توحید ذاتی، مرحوم امام "ره" به وحدت تشکیکی و مرحوم علامه طباطبایی به وحدت شخصی معتقد است ولی در باب توحید صفاتی و افعالی نظرات شان با هم همسو می باشد.

در باب معنای حقیقی واژگانی همچون عرش، کرسی، لوح و.. گروه های مختلف متکلمان، مفسران، عرفا و همچنین فیلسوفان اظهار نظر کرده و در پی کشف معنای حقیقی آن برآمده¬اند.علامه طباطبایی مفسر و فیلسوف اسلامی عصر معاصر نیز با عنوان کلی وسائط به بررسی معنای حقیقی این واژگان و سپس تبیین جایگاه ایشان در هستی پرداخته است. ازین روی موضوع اصلی این نوشتار بررسی و تبیین جایگاه وسائط، شامل عرش، کرسی، لوح یا کتاب، قلم و مداد در نظام مراتب هستی از نگاه علامه طباطبایی می باشد.در ابتدای مباحث به بررسی معنای حقیقی واژگان عرش، کرسی، لوح یا کتاب، قلم و مداد پرداخته شد و اینطور به دست آمد که از نگاه علامه طباطبایی اولا برای کشف معنای حقیقی این واژگان باید روح معنای هر واژه را کشف نمود. ثانیا این واژگان در عین آنکه دارای معنایی کنایی هستند، به مصداق حقیقی و بیرونی نیز اشاره داشته و تنها با بیان مثل گونه سعی در نزدیک نمودن ذهن انسان با حقایق خارجی دارند.همچنین پس از بررسی آراء و اقوال علامه طباطبایی در کتب تفسیری و فلسفی ایشان این طور بدست آمد که ایشان برای کشف معنای حقیقی واژگان وسائط قرآن که جزء کلمات هستی شناسانه و فلسفی قرآن بوده و به مراتب هستی اشاره دارند، به روش تفسیری خویش عمل کرده و برای تبیین بیشتر عرش، کرسی، لوح یا کتاب و قلم از آیات و روایات مربوطه استفاده نموده اند و به مباحث و واژگان تخصصی فلسفی جز در مواردی بسیار محدود نپرداخته اند.