جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اهمیت این تحقیق در این است که مفهوم نصرت الهی یکی از مفاهیم محوری است که ایمان اسلامی بر آن بنا شده است. وعده پیروزی خداوند یکی از پایه هایی است که در جان مؤمنان امید می آفریند و آنان را برای ادامه راه حق برمی انگیزد. اما واقعیت این است که مسلمانان در بسیاری از دوره‌های تاریخی به این پیروزی دست نیافته‌اند، که این سؤال را مطرح می‌کند که چه دلایلی می‌تواند مانع از این امر شود.

شناخت ابعاد وجودی مختلف انسان و زوایای پنهان روحی آن ، از ضرورتهای پیشرفت علمی امروزه ی بشر است. از طرف دیگر؛ هر مکتبی با توجه به جهان بینی خود، نگرش خاصّی به انسان دارد که چهارچوبهای انسان شناسی و ساختار آن مکتب را تشکیل میدهد. اینکه کدام مکتب تمامی جنبه ها و نیازهای انسان را بطور کامل بیان کرده است؟ خود نیازمند بررسی و تحلیل دقیق است. جهان کنونی با همه پیشرفتهایی که دراین عرصه داشته است، هنوز نتوانسته است انسان را به طورکامل تشریح کند؛ ادیان مسیحی و یهودی نیز در مقابل جریان های فکری در غرب وجهه ی مردمی و معرفت شناختی علمی خود را از دست داده اند. در نتیجه؛ امروز تمامی هجمه های پشتیبان های سیاسی این جریان ها اعم از سوسیالیسم، مارکسیسم، اومانیسم و لبیرالیسم متوجه فرهنگ دینی اسلام است که از نو تمدن انسان ساز خود را مطرح کرده است. اسلام به عنوان مکتبی که با تحدی در قبال هر جریانی خود را بطور مطلق نجاتبخش انسان ها می داند به عنوان تهدید جدی برای این جریان ها می باشد . جریان هایی که در نوع خودشان توانسته اند با کنار زدن مسیحیت در غرب خود را مسلط گردانند. در این رساله سعی شده است جنبه های مختلف مواجهه این دو مکتب را اعم از شباهت ها، تفاوت ها در قالب های مختلف تطبیق، تضاد و... بررسی نماید. انسان شناسی علامه طباطبایی که بر محور دستاوردهای تجربی، تأملات فلسفی و دریافت های قرآنی شکل گرفته است شاه کلید اندیشه های وی محسوب می شود. به طوری که بسیاری از مباحث « ادراکات» و همچنین « اجتماعیات» نه تنها بر این مبنا شکل گرفته اند، بلکه اساساً به سختی می توان آنها را خارج از سر فصل انسان شناسی مورد بررسی قرار داد. در نهایت این نتیجه به دست آمد که اسلام و اومانیسم در جنبه هایی از قبیل کرامت انسانی ممکن است شباهت هایی باهم داشته باشند اما به هیچ وجه از نظر روش و هدف غایی هیچگونه همخوانی و همپوشانی باهمدیگر نخواهند داشت.

هدف از این پژوهش بررسی حقیقت خواب از منظر وجودشناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی در بیان السعاده از دیدگاه شیخ گنابادی ، همچنین تفسیر المیزان از نگاه علامه طباطبایی؛ با مفهوم توحید، علم الله، مکاشفه و ارزش آن، ناسوت و ملکوت، غیب و شهادت، نبوت و ولایت و ... ، می‌باشد. در این پژوهش ابتدا دیدگاه سلطان گنابادی در تفسیر عرفانی بیان السعاده فی مقامات العباده، سپس دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن درباره‌ی حقیقت خواب ؛ البته به اندازه ای که به حقیقت دست یافته اند مورد بررسی واقع خواهد شد و در آخر به مقایسه دیدگاه‌های این دو مفسر پرداخته شده است. همچنین فهم تحولات معنایی خواب در اندیشه این بزرگان و میزان توجه به شریعت و دریافت معیارهایی برای خواب صادق از کاذب است. مباحث جمع آوری شده دراین تحقیق به روش کتابخانه‌ای و شیوه توصیفی - تحلیلی است . ضرورت پرداختن به این مسئله بدان سبب است که خواب به جهت شهودی و اینکه مرتبه ای از مراتب نبوت می باشد گشاینده ابواب نهانی برای اولیای خدا جهت دریافت حقایق و معرفتهای والای الهی است وبه این سبب است که آن را ویژه می نماید . مراد از حقیقت‌شناسی خواب در این اثر بررسی ابعاد وجودشناسانه، معرفت‌شناسانه و انسان‌شناسانه‌ی آن است. این حقیقت با مباحث وجودشناسانه‌ی عرفان همچون وحدت وجود، عوالم، وحدت الهی، ظهور و تجلّی روابطی دارد، که در این مبحث قوّه‌ی خیال و عالم مثال نیز به میان می‌آید. مهمترین یافته های این اثردر بحث وجودشناسی آن است که این مبحث یکی از مباحث مهمّ قرآنی است و بیان کننده ی این معنا است که خواب می‌تواند یکی از مظاهر تجلّی صفات الهی باشد واز آنجا که روح موجود ی مجرد است و ارتباطش با جهان غیب ممکن است می‌تواند خبر از گذشته، حال و آینده دهد. از طرفی در بیداری، حواس اشتغال به عالم طبیعت دارد، در صورتی که در خواب حواس به صورت نسبی فعال می باشند . در قرآن از خواب به رؤیا نیز تعبیر شده است به این سبب در نوشتار زیر به اقسام آن اشاره خواهد شد که عبارتند از: 1) رؤیاهای صادقه ؛ که خود به دو قسم است : الف ) رؤیایی که احتیاج به تعبیر ندارد و برای خواب بیننده تعبیر آن واضح و آشکار است (105: صافات). ب) رؤیایی که احتیاج به تعبیر دارد و برای تعبیر آن باید به معبّرمراجعه نمود (4و5 : یوسف). توضیح بیشتر آنکه رؤیای صادقه فلسفه‌های متعدّدی دارد از جمله: هدایت، بشارت، ایجاد آمادگی و زمینه سازی جهت کارهای نیک. 2) رؤیاهای غیرصادقه که از افکار پریشان و پراکنده نشأت می‌گیرد و در اصطلاح به آن اضغاث احلام گفته می شود . باید دانست که رؤیاها متفاوت هستند و بستگی به مراتب روحی و جسمی انسان‌ دارند و به همین سبب دارای مراتب و تعابیر مختلفی می باشند. در بحث معرفت شناسی ، شهود و تجربه های عرفانی مورد بررسی قرار می گیرد و بیان اینکه برخی خواب ها (خوابهای صادقه) ایجاد معرفت (43 : انفال) وبرخی ایجاد حجت (105: صافات) می نمایند . در بحث انسان شناسی نیزمباحثی همچون انسان کامل، ولایت و خلافت الهی مطرح است؛ به این مفهوم که اگر انسان تحت ولایت الهی قرار گیرد هر آن چه در زندگی و رسیدن به سعادت لازم دارد همه برایش نعمت‌های الهی است و هر چه تحت ولایت شیطان باشد، عین همان نعمت‌ها برایش نقمت می‌شود هر چند خدا آن‌ها را آفریده باشد، که این مسئله جز با شناخت دقیق انسان از خود صورت نمی‌گیرد. هرچقدر انسان بیشتر از خود شناخت داشته باشد بیشتر خدا را می‌شناسد و تحت ولایت الهی قرار خواهد گرفت. نکته قابل تأمل در باره حقیقت خواب آن است که هر چه در بیداری برای شخص رخ دهد همان درهنگام مشاهده رؤیا برای او ادامه پیدا خواهد کرد و به این سبب است که در بیداری انسان باید برای به کمال رسیدن خود تلاش نماید،از طرفی رؤیا از مبشّراتی است که حق تعالی پیش از القاء وحی شامل اولیاء و انبیاء خود می‌نماید و آنان را نسبت به برخی مسائل آگاه می‌نماید تا آمادگی لازم را جهت دریافت وحی پیدا کنند. مهمترین یافته های این اثرآن است که : تفاسیر عرفانی مانند بیان السعاده فی مقامات العباده،دارای نوعی نگاه روحانی و درونی هستند و عمده نگرششان به تأویل موضوع می باشد در نگاه روحانی که بر مبنای استنباط بررسی می شود، واژگان قرآنی ، مفسر را به عمق مبانی درونی سوق میدهد چرا که واژگان قرآنی ، شامل معانی متعدد است که نمی توان آنها را جز با کوچک کردن در غالب فهم در حیطه تفسیرهای لفظی قرار داد (و از جمله در مورد موضوع مورد نظراین نوشتار یعنی حقیقت خواب، که خواب را نه یک آرمیدن ظاهری جسم و فراقتش از مشغله‌های بیرونی، بلکه مسیری برای ایجاد فراغت روح از جسم و سیر آن در عالم معنا می‌دانند)، پس خواب از بُعد اصلی آن در این مفهوم به معنای فراغت و آسایش روح از جسم و بالعکس است که در این حالت روح می‌تواند از تنگی و تعلّق جسم به صورت موقّت (نه کندن تعلّق به صورت مطلق) خارج شده و به مکانی که به آن متعلّق است رفته، سیر کند و مورد تعلیمات مورد نظر واقع شود ،ولی در تفاسیری مانند المیزان به جنبه‌های بیشتری از موضوع پرداخته شده و خود را محدود تنها به یک بُعد ننموده و گستره‌ی بررسی و تفکّر را وسعت بخشیده است ؛ به این معنا که بررسی یک موضوع را از ابعاد مختلف لغوی، دستوری، روایی، فلسفی، روانشناسی و حتی عرفانی بررسی و به صورت مشروح به آن پرداخته است.

قرآن کریم به عنوان کامل ترین کتاب دارای مجموعه ای از آموزه ها میباشد که مهم ترین آنها آموزه های اخلاقی است. قرآن کریم، به عنوان کتاب آسمانی و مقدس، نظام اخلاقی کاملی را ارائه داده و به راهنمایی و ساختاردهی زندگی انسان می پردازد و آموزه های اخلاقی قرآن به گونه ای است که باعث برطرف شدن مشکلات اخلاقی جامعه شده و عرصه های بندگی و فردی و اجتماعی را بهبود می بخشد زیرا این تعالیم از سوی خداوند بیان شده است. برای آشنایی و شناخت آموزه های اخلاقی قرآن می بایست عرصه های مختلف انسان شناسی از دیدگاه قرآن بررسی گردد.و نیز رابطه انسان با خدا که همان اخلاق بندگی است و رابطه انسان با خود که همان اخلاق فردی است و رابطه انسان با دیگران که اخلاق اجتماعی میباشد مورد بررسی قرارگیرد. اخلاق بندگی شامل فضایل و رذایل اخلاقی است که در رابطه انسان با خدا تعریف میشود که شامل مصادیقی از جمله اطاعت از خدا و پیامبر، توکل برخدا، تسبیح خداوند متعال، ایمان و عمل صالح، ذکر خدا، رعایت حدود و احکام الهی، سوگند دروغ، دروغ و افترا بستن بر خداوند، مخالفت و دشمنی با خدا و رسول ، خیانت به پیامبران الهی، کفر و تکذیب آیات الهی میباشد. اخلاق فردی رابطه انسان با خویشتن است و شامل فضایل و رذایل اخلاقی از جمله تقوا ، عفو و گذشت، پذیرش مصائب و مشکلات، رازداری، اخلاص، عمل به گفته ها، بخل، شح ، غرور و افشای رازمیباشد. اخلاق اجتماعی شامل فضایل و رذایل اخلاقی در رابطه انسان با دیگران است که مواردی از جمله جهاد ، اخوت و برادری، حضوردر نماز جمعه، تواضع، رعایت حقوق همسر ، انفاق و قرض الحسنه، دوستی و همنشینی با گناهکاران و دشمنان خدا، تکبر، نجوی کردن در جمع و نفاق را در برمیگیرد. بنابراین، در نظر داریم در این تحقیق به بررسی و تحلیل آموزه های اخلاقی جزء 28 قرآن کریم با استفاده از تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن پرداخته و به پرسش های ذیل پاسخ دهیم: سوال اصلی: آموزه های اخلاقی جزء 28قرآن کریم در تفسیرالمیزان و فی ظلال القرآن چگونه تبیین شده است؟ سوالات فرعی: آموزه های اخلاق بندگی جزء28 قرآن کریم در تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن چگونه تبیین شده است؟ آموزه های اخلاق فردی جزء 28 قرآن کریم در تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن چگونه تبیین شده است؟ آموزه های اخلاق اجتماعی جزء 28 قرآن کریم در تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن چگونه تبیین شده است؟

قرآن کریم کلام خدا و کتاب آسمانی مسلمانان است که بر حضرت محمد وحی شده و منبعی از دانش‌های مختلف از جمله تفسیر و علوم قرآنی است. یکی از این علوم، علم بلاغت است که شامل مفهوم "التفات" می‌شود؛ به معنای تغییر جهت کلام برای جلب توجه مخاطب و ایجاد هیجان. التفات می‌تواند به اشکال مختلفی مانند التفات واژگانی بروز کند، که در آن حوزه‌های معنایی واژگان تداخل پیدا می‌کنند. این نوع التفات در قرآن به ایجاد آشنایی زدایی و توجه بیشتر مخاطب کمک می‌کند. آشنایی زدایی، نظریه‌ای است که به بیگانه کردن زبان و نو جلوه دادن آن اشاره دارد. هنجار گریزی در قرآن به اوج خود رسیده و ضمن ایجاد طنین دلنشین، اهداف معناشناسانه را دنبال می‌کند. تفاسیر قرآن، مانند تفسیر المیزان و تسنیم، به فهم بهتر مفاهیم قرآن کمک کرده‌اند. این پژوهش به بررسی التفات واژگانی در قرآن با توجه به این دو تفسیر می‌پردازد و تفاوت‌های معنایی کلمات را روشن می‌کند تا مشخص شود کدام یک از تفاسیر به بیان التفات واژگانی بهتر پرداخته است.

بدون تردید، هدف اصلی آفرینش انسان، نزدیک شدن به خدای متعال و دستیابی به کمال و سعادت حقیقی است. یکی از ارکان اساسی برای تحقق این هدف، تربیت است؛ این مهم به عنوان فرایندی هدفمند در شکل گیری شخصیت انسان همواره مورد توجه ادیان و مکاتب فکری بوده است چراکه علاوه بر رشد فردی، نقشی حیاتی در تعالی جامعه دارد. اهمیت تعلیم و تربیت به قدری است که خداوند در آیه 32 سوره مائده به هدایت و پرورش انسان‌ها همچنین وظیفه خطیر انسان‌سازی اشاره کرده است. نیاز بشر به تربیت امری انکارناپذیر است و تأثیر سازنده آن بر هیچ کس پوشیده نیست. درواقع انسان با تربیت صحیح می‌تواند شخصیت خود را شکل دهد و به مدارج کمال نائل آید. دین اسلام، که مبتنی بر شناخت حقیقت انسان و نیازهای اوست، زمینه رشد و کمال او را در تمام ابعاد وجودی‌اش فراهم ساخته است. در اسلام، قرآن و سنت به عنوان منابع اصلی، اصول تربیتی را تبیین کرده اند. در این میان نقش معلم و مربی به عنوان مجریان این اصول از جایگاه ویژه ای برخوردار است. درنتیجه برای رسیدن به کمال تربیت، باید به الگویی جامع که متشکل از قرآن کریم(بهترین منبع ارزشمند در تعلیم و تربیت اسلامی)، سخنان پیامبران الهی و اهل بیت علیهم ‌السلام است، عمل شود. قرآن کریم، خدای متعال را به عنوان اولین معلم بشر معرفی کرده است. کسی که از ابتدای خلقت انسان، پیامبرانی را همراه با کتاب آسمانی برای رشد و هدایت انسان‌ها برانگیخت تا امروزه معلمان برنامه‌های تربیتی خود را مطابق با الگوی تربیتی آنها تنظیم کرده و خود را به صفات الهی شان مزین کنند. با توجه به عدم دسترسی همیشگی ما به وجود پیامبر و امام ضروری است، معلمان عهده‌دار این امر مهم شوند. باتوجه به اثرگذاری آنها در رشد و تحول جامعه، معلمی و هدایت انسان‌ها از اصیل‌ترین و شریف‌ترین کارها و هم‌تراز با شغل انبیا به شمار می‌رود. بنابراین ضرورت دارد معلمان با بهره‌گیری از تعالیم اسلامی و شناخت حقیقت انسان و استعدادهای او، زمینه تربیت سازنده را برای افراد جامعه فراهم کنند، چراکه متربیان به دلیل نفوذ روحی و معنوی معلم خود، تأثیر زیادی از او می‌پذیرند و بسیاری از افراد موفقیت خود را مرهون معلمان خود هستند. در این راستا، تبیین نقش و جایگاه معلم، استخراج دقیق شاخصه‌ها و وظایف معلمان همچنین راهبردهای تربیتی آن‌ها از نگاه قرآن، توسط اندیشمندان تربیتی ضرورت دارد. با توجه به اهمیت نقش بی‌بدیل معلم در تربیت انسان و سعادت جامعه، این پژوهش درصدد آن است با نگاهی تطبیقی به بررسی این موضوع از دیدگاه دو تفسیر جامع شیعی، یعنی تفسیر المیزان علامه طباطبایی به عنوان مرجع تفسیری قرآن کریم و تفسیر تسنیم آیت‌الله جوادی آملی، که یکی از تفاسیر ترتیبی قرآن کریم به زبان فارسی است، بپردازد. در واقع تفسیر تسنیم بر پایه شیوه تفسیری علامه طباطبایی در المیزان نوشته شده و روش محوری آن بر پایه تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنت و تفسیر قرآن به عقل می باشد. از دیدگاه ایشان، منابع تفسیر قرآن شامل قرآن، سنت و عقل است. با توجه به اینکه سبک و روش هر دو مفسر به طور مستقیم با منابع تفسیر قرآن ارتباط دارد، می‌توان نتیجه گرفت که سبک تفسیر تسنیم، سبکی جامع و شامل هر سه موضوع است. از میان سه سبک تفسیر، تفسیر قرآن به قرآن به عنوان بهترین و کارآمدترین روش شناخته می‌شود. زیرا ارزشمندترین منبع برای تفسیر قرآن کریم، خود قرآن است که به عنوان شاهد و مفسر خود عمل می‌کند و در دستیابی به معارف ناب قرآن تأثیر عمیقی دارد. با توجه به غنای مبانی تربیتی در دو تفسیر المیزان و تسنیم و امکان بهره‌گیری از آن‌ها در نظام آموزشی و تربیتی معاصر جهت طراحی الگوهای مبتنی بر آموزه های دینی، همچنین پرکردن خلاء پژوهشی در مطالعات تطبیقی تفاسیر مذکور در حوزه تربیت درنهایت ارائه راهکارهای عملی برای مربیان و معلمان در جوامع اسلامی، پرداختن به این موضوع مهم ضرورت می‌یابد. باتوجه به بحرانهای تربیتی در جوامع امروزی، بازخوانی نقش معلم از دیدگاه قرآن ضرورتی دوچندان دارد. تفسیر المیزان با رویکرد فلسفی اجتماعی و تفسیر تسنیم با نگاه عرفانی تربیتی خود به عنوان دو تفسیر مکمل میتوانند نظام تربیتی اسلام را در ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری تبیین کنند. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه میتوان از ظرفیت های این دو تفسیر برای طراحی الگوی تربیتی معلم محور در عصر حاضر بهره برد. در واقع هدف از پژوهش حاضر این است که با بررسی تطبیقی مبانی تربیتی در تفاسیر مذکور، به تحلیل و تبیین ویژگی‌ها معلم، وظایف و مسئولیت‌های او در گام بعدی و در نهایت مقایسه یافته ها و کشف افتراق و اشتراک روش‌های تربیتی در آن دو بتواند، الگویی ارزنده‌ که حاوی آموزه‌ها و راهبردهای عملی مؤثر در تعلیم و تربیت باشد را اختیار دغدغه‌مندان این حوزه قرار دهد.

بحث پیرامون توحید ربوبی سبب اختلاف­نظر در فروعات و مسائل جزیی آن میان مفسران شده است؛ چنان­که به عقیدۀ مفسر المیزان، آموزه ­های وحیانی قرآن بر مدار توحید ربوبی قرار دارد؛ اما مفسر المنار، در حد ضرورت، به مباحث کلامی پرداخته است. از­این­ رو، تحقیق حاضر با هدف شناسایی و تحلیل نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه دو مجموعة تفسیری نام­برده در بحث توحید ربوبی و با روش توصیفی-تحلیلی و مقایسه ­ای انجام پذیرفته است. یافته ­های پژوهش نشان می­دهد که المیزان و المنار در بحث محوریت توحید ربوبی، فطری بودن و قابل اثبات بودن آن با دلایل عقلی، نیز تبیین رابطة توحید ربوبی و اصول اعتقادی عدل و معاد و ارتباط آن با معارف ارزشی، فی ­الجمله، مسیر مشترکی را پیموده ­اند. درحالی­که این دو تفسیر در مفهوم­ شناسی واژة «رب» و مشتقاتش، بیان تلازمات مفهومی ربوبیت الهی با سایر صفات، تبیین اصل اعتقادی نبوت و موضوعات مرتبط با آن؛ مانند: محدودة رسالت انبیاء، قدرت پیامبران در تصرف امور و معجزات آنان نظراتی متفاوت ارائه کرده­ اند.

از جمله شاخه های علوم قرآنی که اغلب از طرف دانشمندان و صاحب نظران علوم قرآنی مورد بحث و اختلاف قرار می‌گیرد مساله‌ی نسخ در آیات قرآن کریم است. برخی منکر وجود نسخ در آیات قرآن هستند و برخی با تقسیم بندی آن به انواع مختلف برخی از انواع آن یا نوعی از انواع آن را در آیات قرآن قبول دارند. آیت الله خویی از میان مفسران قرآن، پدیده نسخ را در مورد آیات قرآن قبول ندارند و تنها آیه‌ی نجوا را از موارد نسخ قرآن به قرآن می‌دانند. از جمله آیاتی مفسران دیگر پدیده‌ی نسخ را نسبت به آن قائل هستند آیات 15و 16 سوره نساء است که علامه طباطبایی نیز در این خصوص قائل به نسخ هستند. پژوهش حاضر ضمن تحلیل و مطرح کردن نظریات این دو بزرگوار مساله عدم نسخ در دو آیه مذکور را مطرح می نماید. آیت الله خویی نسخ در آیه 15 نساء را نپذیرفته و حکم آن را به جهت پیش گیری از گناه و تکرار کار زشت می داند اما علامه معتقد است که این آیه با آیه ی 16 نساء و آیه 2 سوره مبارکه نور نسخ شده است.

بررسی سیاق با توجه به نقش اساسی آن در تفاسیر قرآنی، از اهمیتی ویژه‌ برخوردار است. این مبحث، در مقام یکی از ریشه‌ای‌ترین مسائل در علوم قرآنی و تفسیری، از دیرباز مورد اهتمام مفسران قرار گرفته‌است. درواقع، اساس سیاق در فهم قرآن، همان وجه مشترک معنایی آیات است که با توجه به قبل و بعد عبارات حاصل می‌شود و در صورتی که با تناقضی مواجه نشود، از اعتبار بالایی برخوردار است. علامه طباطبایی، از معدود مفسرانی است که جایگاه سیاق را به صورت برهانی تبیین کرده و بر این نظر است که معنا از طریق قرائن مستند، اعم از قرائن لفظی، حالی و عقلی، قابل دستیابی است. این مقاله، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی کاربرد قرینۀ سیاق در استنباط کلام الهی از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر سوره واقعه در المیزان می‌پردازد تا به این پرسش پاسخ دهد که وی در تفسیر سورۀ واقعه، در چه مواردی از قاعدۀ سیاق بهره برده‌است؟ پژوهش نشان می‌دهد که علامه طباطبایی در روش تفسیری خود، به گونه‌ای ویژه بر شیوۀ سیاق لفظی قرآن با قرآن و به طور خاص بر تکنیک سیاق لفظی مرکب تمرکز کرده‌است و کاربرد سیاق عقلی در تفسیر سورۀ واقعه نسبتاً محدود است.

رویکردهای مفسران در مواجهه با روایات سبب نزول را به سه رویکرد تبیین‌گرا، تحلیل‌گرا و تاریخی‌نگر می‌توان تقسیم کرد. در دورۀ معاصر با رواج روش تفسیری قرآن با قرآن رویکردی متفاوت نسبت به روایات سبب نزول شکل گرفت که آن را رویکرد تحلیل‌گرا نام نهاده‌ایم. قائلان به این رویکرد قواعدی برای ارزیابی سند و متن روایات در نظر گرفته‌اند و استفاده از روایات اسباب نزول در تفسیر را روشمند ساخته‌اند. هم‌زمان با این رویکرد این انگاره پدید آمده است که روایات اسباب نزول هیچ کارکردی در این تفاسیر ندارند. نگارندگان با مطالعه در این تفاسیر به نتایجی متفاوت با این انگاره رسیده و آن را مردود شمرده‌اند. بر اساس مطالعات انجام شده روایات اسباب نزول در المیزان (و سایر تفاسیر) را می‌توان به ۳ بخش تقسیم کرد: ۱-روایات دارای کارکرد مستقیم ۲-روایات دارای کارکرد غیرمستقیم ۳-روایات بدون کارکرد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی در صدد اثبات کارآمدی روایات اسباب نزول در تفاسیر قرآن با قرآن است. به ‌طوری که برخی آیات کاملاً با تکیه ‌بر روایات اسباب نزول تفسیر شده‌اند. نمونه‌های عینی از تفسیر المیزان به ‌عنوان طلایه‌دار این رویکرد انتخاب شده‌است. حاصل پژوهش در تأیید کارآمدی روایات اسباب نزول در این تفسیر است.