جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث در باره آفرینش و چگونگی آن موضع ارائه دیدگاه های مختلف در فلسفه و کلام اسلامی است. یکی از دیدگاه ها نظریه خلق از عدم است پیروان بیشتری در میان متکلمین دارد. تفسیرها و تببیین های متعدد که در خصوص نظریه خلق از عدم ارائه شده کاملا دینی است. این تفسیرها در حادثه آفرینش برای اراده الهی و قدرت عظیم خداوند را بر همه موجودات تاکید می کند. علامه طباطبایی در تعریف خلقت می گوید: خلقت به حسب لغت به معنای سنجش و اندازه گیری چیزی است برای اینکه چیز دیگری از آن بسازد، و در عرف دین در معنای ایجاد و ابداع بدون الگو استعمال می شود. خلق ایجاد چیزی است که در خلقت آن تقدیر و تالیف بکار رفته است حال چه نحو لقاح چیزی به چیزی دیگر باشد. مانند تفکیک اجزا نطفه به یکدیگر و یا ادغام نطفه. خلقت یک نوع فیض از جانب خداوند است برای بوجود آمدن چیزی که وجو+د ندارد و نیستی را هستی دادن است. یعنی خداوند آنچه را امکان خلق شدن و پدید آمدن دارد، می آفریند و خلق می کند.و اما معنای عدم: اگر بخواهیم معنای عدم را بفهمیم ابتدا لازم است به معنای وجود پی ببریم، چرا که معنای عدم بدون معنای وجود قابل فهم نیست، زیرا عدم و وجود از مفاهیم متضایف هستند که بدون یکی دیگری فهمیده نمی شود، مثل بالا و پایین. عدم نقیض و نقطه مقابل وجود است و از آنجا که وجود به معنای هستی و بودن می باشد نتیجه می گیریم که عدم به معنی نیستی و نابودی است. عدم بطلان محض است و اصلا چیزی نیست و اینکه ما درباره عدم های مختلف بحث می کنیم نوعی از مجازگویی است. آفرینش در حوزه افعال الهی مورد بحث قرار می گیرد. فاعل و فاعلیت الهی یکی از مباحث مهم فیلسوفان و متکلمین در حوزه صفات خداوند باشد. اما قبل از پرداختن بحث نظریه خلق از عدم جا دارد مسأله فاعلیت خداوند و نحوه آن مورد بررسی قرار گیرد - گروهی از فیلسوفان مسلمان نظریه حدوث را در بحث کثرت و توجیه آن مورد بررسی قرار می دهند. از این نظریه جا دارد مسأله کثرت و چگونگی ظهور آن به عنوان یک بحث مبنایی نظری مورد توجه قرار گیرد.

آیه 21 سوره روم - از آیات کاربردی قرآن کریم- به دلیل اختلاف دیدگاه مفسران و مترجمان حاوی ابهامات مختلفی در برونداد مفاد وحیانی است که موجب برداشت نادرست مخاطب در فهم منطوق الهی شده است. در این مطالعه با نگاهی همه‌جانبه جهت رسیدن به مفهوم دقیق‌تر، ضمن بیان کلیت دیدگاه مفترق مفسران به‌طور ویژه به تحلیل مقایسه‌ای دیدگاه طباطبایی و جوادی آملی دو مفسر نامدار عصر حاضر و برخی ترجمه‌های فارسی معاصر (موسوی‌ همدانی، ثقفی تهرانی، مشکینی، بلاغی، فولادوند، نوبری و خسروی) پرداخته شده است. دیدگاه طباطبایی و جوادی آملی در ارتباط با منطوق آیه کاملاً متفاوت با یکدیگر است به‌گونه‌ای که طباطبایی بدون در نظر گرفتن معیارهای تفسیری و هدف غایی سوره به اهمیت نقش آرامش جسمی زن و مرد در توالد و تناسل جهت تشکیل خانواده و اجتماع قائل است برخلاف جوادی آملی که منطوق ارتباط تعلیلی خلقت ازواج را ناظر به حکیمانه‌ بودن تفاوت مسئولیت‌ها متناسب با جنس خلقت، دالّ آرامش‌دهی زن به مرد دانسته است. از طرفی مترجمان نیز در معنایابی موارد فوق، نظر متقنی ارائه نکرده‌اند. پژوهش حاضر با تبیین ساختار هندسی و نظرداشت ارتباط مفهومی آیه (نشانۀ توحیدی) در راستای هدف کلی سوره (معاد)، هدف شارع مقدس را کاربست فضیلت تکوینی ویژۀ زن و اهمیت آن در برقراری مودت و رحمت برای ثبات خانواده و بالندگی اجتماع بشری می‌داند.

دروس شرح منظومه که مشتمل بر دوره چهار جلدی دروس شرح منظومه، مجموعه بیانات مرحوم آیت‌الله انصاری شیرازی است و با تاکید و به سفارش علامه حسن‌زاده آملی، از روی سخنان درسی وی - که روی بیش از ۶۰۰ نوار ضبط و پس از مراحل پیاده‌سازی و ویرایش به تأیید وی رسید - پس از شش سال فعالیت مداوم از سوی موسسه بوستان کتاب قم منتشر شده است. قبل از اینکه این کتاب به زبان فارسی ترجمه شود، مرحوم آیت‌الله شیرازی بیش از چهار سال به تدریس این کتاب در حوزه‌ علمیه اشتغال داشت. این اثر شرحی است که آیت‌الله حاج شیخ یحیی انصاری به سبکی شیرین و دلنشین غوامض و پیچیدگی‌های «شرح منظومه ملاهادی سبزواری» را باز کرده و خواننده را با رمز و رازهای آن آشنا می‌کند. شرح منظومه حکیم سبزواری شامل «منطق و حکمت» است که استاد انصاری در جلد اول این مجموعه، به شرح بخش «منطق» و در سه جلد بعدی آن به شرح بخش «حکمت» می‌پردازد. این اثر همچنین کتاب برگزیده نخستین جشنواره «مرزبانی وحی و خرد» در سال ۱۳۸۷ شد. کتاب ملاهادی سبزواری از آثار برجسته در میراث فلسفه و حکمت اسلامی است که با چیره‌دستی کامل، مباحث حکمی و فلسفی در آن تبیین شده و سال‌هاست که در حوزه‌های علمیه و رشته روانشناسی دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.

ابوالفضل مرشدی در کتاب شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه غرب و فلسفه متاخر اسلامی نگاهی تطبیقی به فلسفهٔ اجتماعی ایمانوئل کانت و علامه طباطبایی داشته است. نویسنده در این اثر بیان کرده است که علوم اجتماعی در معنای جدید آن ناشی از تغییر در مبانی علوم در دوران جدید است. این تغییر در مبانی، نخست با ظهور درک دیگری از طبیعت و تغییر نسبت انسان با طبیعت صورت گرفت. در این بستر بود که علوم طبیعی جدید پدید آمد. انسان اکنون دریافته بود که می‌تواند طبیعت را برساخت کند و از رهگذر این برساخت، قانون‌مندی را در جهان طبیعت بیابد. در همین بستر بود که علوم اجتماعی جدید نیز ظهور یافت. انسان می‌خواست از طریق این علوم، قانون‌مندی را در پهنه و سپهر جامعه دریابد. این ظهور که در رابطه‌ای تنگاتنگ با تغییرات بزرگ در عرصهٔ جامعه صورت گرفت، از جنبهٔ اندیشه وام‌دار تلاش‌ها و عرق‌ریزان روح متفکران و به ویژه فیلسوفان در حوزه‌های مختلف است؛ از جمله گالیله، بیکن، اویلر، نیوتن در علوم طبیعی و هابز، لاک، ولتر، مونتسکیو و آدام اسمیت در علوم انسانی. ایمانوئل کانت توانست تمامی این دستاوردهای نظری جدید تا زمان خود را در دستگاه پیچیدهٔ فلسفی خود بگنجاند. در بستر زمینه‌هایی که کانت فراهم آورده بود، سه سنت علوم اجتماعی در سه جهان انگلیسی‌زبان، فرانسوی‌زبان و آلمانی‌زبان پرورش یافتند که در روند تناوردگی خود، تنوع و کثرت بسیاری یافته‌اند، اما آنچه این کثرتِ پیچیده را وحدت می‌بخشد، کانت است. در واقع مجموعه آثار کانت منبع سرشاری برای برساخت و بازسازی مبانی علوم اجتماعی در کلیت آن در جهان غربی است. در جهان غیراروپایی، به ویژه در جهان خاورمیانه و ایران، روند شکل‌گیری علوم اجتماعیِ جدید به‌گونه‌ای دیگر بود. ورود علوم اجتماعی جدید بدون مبانیِ جدی بود. یعنی انتقال این علوم به جهان خاورمیانه به‌طور کلی و به قلمروی زبان فارسی به‌طور خاص، بدون توجه به مبانی این علوم بوده است. برای شناخت فلسفهٔ اجتماعی ایمانوئل کانت در غرب و علامه طباطبایی در ایران، این اثر را بخوانید. بخشی از کتاب شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه غرب و فلسفه متاخر اسلامی: «کانت روسو را فصل جدیدی در تفکر بشری و «کشف بزرگ» عصر خود قلمداد می‌کرد، و او را به خاطر این‌که «انسان حقیقی» را از ورای همهٔ تحریف‌ها و نقاب‌هایی که انسان برای خود ساخته و در مسیر تاریخ خویش بر چهره زده است، باز شناخته است، ارج می‌نهاد. کانت همواره خود را روسو می‌دانست و به او به مثابه کسی می‌نگریست که وی را در قلمرو اخلاق از «خواب جزمیت» بیدار کرده است (کاسیرر ۱۳۷۴:۷۰). کانت در چهل‌سالگی نقش روسو در حیات فکری خود را این‌چنین ترسیم می‌کند: «من خود تمایل دارم جویندهٔ حقیقت باشم، عطشی سوزان به شناخت و شوق آرام‌ناپذیری به پیشرفت در آن دارم، و با هر گامی که به جلو برمی‌دارم احساس رضایت می‌کنم. گاهی می‌شد که فکر می‌کردم تنها همین می‌تواند موجب حرمت آدمی شود و مردمان عادی را که هیچ نمی‌دانستند، حقیر می‌شمردم. روسو راه درست را به من نشان داد. این غرور کور ناپدید شد و آموختم که به طبیعت انسانی احترام بگذارم و در صورتی که باور نکنم این بینش می‌تواند به دیگران چنان ارزشی دهد که مدعی حقوق انسان باشند، باید خود را بسی بیش از مردمان عادی زحمتکش خوار و ناچیز شمارم» (کاسیرر ۱۳۷۸:۵۰-۵۱). در جایی دیگر، کانت مقام روسو را در حوزهٔ اخلاق به مقام نیوتن در حوزهٔ علوم طبیعی تشبیه می‌کند: «نیوتن نخستین کسی بود که نظم و قاعده را همراه با سادگی تمام درک کرد. پیش از او مردمان، جز بی‌نظمی و تکثر نامربوط نیافته بودند. از نیوتن به بعد ستارگان مداری هندسی طی می‌کنند. روسو نخستین کسی بود که در ماورای اشکال مختلفی که طبیعت انسانی به خود می‌گیرد، با مشاهدات خود سرشت مکنون انسان و قانونی نهان را کشف کرد که مشیت، هماهنگ با آن توجیه می‌شود» »

هدف: این پژوهش با هدف تبیین مبانی فلسفی شر از دیدگاه علامه طباطبایی و استنتاج دلالت‌های تربیتی آن در تربیت اخلاقی انجام شده است. روش تحقیق: روش پژوهش، توصیفی− تحلیلی و استنتاجی است. در مرحله اول مبانی فلسفی شر از دیدگاه علامه طباطبایی تبیین شد. در مرحله دوم دلالت‌های تربیتی حاصل از مبانی فلسفی شر ناظر به اصول و روش‌های تربیتی در تربیت اخلاقی استنتاج شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد مبنای اساسی در اندیشه علامه طباطبایی اعتقاد به وجود خداوند به عنوان خیر بنیادین هستی و شرور به عنوان اموری عدمی است. با این حال ظهور و بروز شرور در مسیر تکامل جهان و انسان ضرورت دارد. به هنگام بروز شرور، می‌توان زاویه نگاه انسان به شر را در کنار رویکرد گریز از شر و مبارزه با آن، به رویکرد مواجهه با شر به مثابه موقعیتی تربیتی بسط داد. در رویکرد مواجهه با شرور به مثابه موقعیت تربیتی، علاوه بر پرهیز و گریز از شر، از موقعیت به دست آمده می‌توان به مثابه موقعیتی سازنده با نظر به رشد و تکامل متربی استفاده نمود. در این راستا اولین عکس‌العمل بعد از بروز شر، صبر پیشگی است. مراحل بعدی عبارتند از تعقل نمودن، مداومت بر اعمال صالح و پرهیز اعمال ناصالح که در کنار هم شرایط مناسبی را در مواجهه معقول با شرور پدید می‌آورند.