جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه طباطبایی و علامه عسکری، هر دو اصل وقوع نسخ (در بین احکام شرایع آسمانی به استناد آیات قرآن و نسخ در دایره احکام اسلامی را به استناد روایات) پذیرفته اند. هر دو عالم نسخ را مشروط بر وقوع آن در زمان پیامبر(ص) و مشمول احکام شرعی دانسته و معتقدند، لازم است قبل از وقوع نسخ ، فرصت کافی برای عمل به حکم منسوخ وجود داشته باشد. این دو عالم هر دو آیه 106 سوره بقره و 101 سوره نحل را با وجود ترجمهء متفاوتِ واژگان، مربوط به حوزه نسخ می دانند، اما علامه عسکری بر پایهء سیاقی گسترده تر از آنچه علامه طباطبایی بیان می کند؛ آن را در حوزه نسخ احکام شرایع پیشین در شریعت اسلام به شمار آورده ولی علامه طباطبایی لفظ آیه را اعم در نظر گرفته است که به طور قطع احکام منسوخ شده در شریعت های سابق و آیه قرآن را نیز شامل می شود . علامه عسکری با تبیین دو نوعِ وحی قرآنی و بیانی، و به استناد تاریخ و ترجمه لغات آیات ، در برخی مصادیقِ ذکر شدهء در روایات و کتب دیگر، معتقد به عدم وجود آیات منسوخ در قرآن بوده و علامه طباطبایی با غالب دانستن روایات نسخ و به استناد ترجمه ای که از آیات قرآن ( 106/2 و 101/16 ) بیان می کند 8 آیه از آیات قرآن را منسوخ و خارج از دایره عمل می داند.

تحلیل مفهوم الزام اخلاقی از مسائل مهم در قلمرو فلسفه اخلاق است. اندیشمندان بسیاری در میان فلاسفه غرب وشرق، درباره تحلیل مفهوم الزام اخلاقی، مباحثی ارزشمند مطرح کرده‌اند؛ به تحقیق، سه تن از متفکران برجسته شیعی، یعنی مرحوم علامه طباطبائی(نظریه اعتباریات) وآیت الله محمد تقی مصباح یزدی(نظریه ضرورت بالقیاس الی الغیر) و آیت الله محمد صادق لاریجانی (نظریه الزامات نقس الامری ) مباحث دقیقی را در این‌باره صورت داده‌اند. این نوشتار،همراه با مسائل فرعی، تحلیل و بررسی این سه دیدگاه را در مسأله اصلی،‌ « مفاد "الزام اخلاقی" چیست؟ و مفهوم" الزام اخلاقی" بر اساس دیدگاه این اندیشمندان معاصر شیعی چگونه تحلیل می‌شود؟» عهده‌دار است. مرحوم علامه(ره)، مفاد "باید و نباید" اخلاقی، ضرورت و اعتبار ادعایی است؛ ضرورتی که از ضرورت تکوینی بین علت و معلول گرفته شده است الزام اخلاقی در واقع همین جعل و اعتبار ضرورت است بین انسان وفعل خود و این کار مجازی را برای آثاری که بران مترتب است انجام می دهد. آیت الله مصباح‌یزدی، مفاد "باید و نباید" ضرورت بالقیاس الی الغیر است و مفهوم الزام اخلاقی از مشاهده و نسبتی که میان فعل و صفت اخلاقی و هدف اخلاق که کمال و سعادت است (ضرورت بالقیاس) انتزاع می‌شود. آیت الله لاریجانی، مفاد "باید و نباید" ضروت و الزام است؛ ولی نه ضرورت اعتباری و نه ضرورت بالقیاس؛ بلکه ضرورت و لزومی که انسان درون خود به علم حضوری می‌یابد باید و نباید‌های اخلاقی بیانگر این الزام‌های نفسانی و درونی هستند. درنهایت دراین تحقیق با ذکر شباهتها وتفاوتها در تحلیلها و نظرات، رسیدن به تحلیل واحد در مفهوم الزام اخلاقی، را بررسی می‌شود.

یکی از مباحث بنیادی در فلسفه بحث سعادت و شقاوت است هر انسانی فطرتاً طالب سعادت و گریزان از شقاوت است اما شناخت حقیقت سعادت و شقاوت مشکل است بنابراین از جمله نخستین پرسش هایی که برای هر فرد مطرح می شود این است که به راستی سعادت چیست و راه نیل به آن کدام است؟ شقاوت چیست و راه گریز از آن کدام است؟ در این باره نظریه های مختلفی وجود دارد در این پایان نامه کوشش شده تا زوایای مختلف سعادت و شقاوت نفس در عرصه های مختلف دنیا و آخرت از منظر ابن سینا و علامه طباطبایی معرفی شود. ابن سینا سعادت رابه مطلوب بالذات وغایت لذت ها تعریف می کند و سعادت انسان را رسیدن به کمال قوه عاقله و اتحاد با عقول مجرده می داند .ایشان در بیان سعادت وشقاوت به سراغ لذت والم رفته و علامه طباطبایی سعادت را رسیدن به خیرات جسمانی وروحانی می داند وشقاوت را محرومیت از آن خیرات می داند .از نظر آنها سعادت وشقاوت حقیقی در دنیا قابل حصول نیست و مربوط به آخرت است. بنابر نظر هر دو فیلسوف سعادت ذاتی انسان نیست و باید با سعی و تلاش خود آن را کسب کند. انسان تا در دار دنیا واقع است می‌تواند خود را از هر مرتبه نقص و شقاوت و نفاق، نجات دهد و به مراتب کمال و سعادت برساند.

خدا شناسی و راه‌های صحیح منتهی به معرفت خدا شناسی، شناخت اسماء و صفات خداوند متعال و راه‌های معرفت درست به آنها، همواره‌ یکی از سئوالات اصلی انسان بوده است. که در این پایان‌نامه به آرای دوتن از علما، یکی از مذهب تشیع (علامه طباطبایی) و دیگری از مذهب تسنن (آلوسی) پرداخته می‌شود که در راه‌های خداشناسی باهم تفاوت و تشابهاتی دارند.فطرت ازنظرعلامه: غریزه معنوی انسان‌ها است.فطرت ازنظرآلوسی: عهد است و قابلیت انسان برای پذیرش حق می‌باشد.برهان نظم: هر دو به اتفاق برهان نظم را مورد اشاره قرارداده، جز آنکه تعابیر علامه از برهان، پخته‌تر است.برهان امکان و وجوب: به نظر علامه برهان امکان و وجوب کاملا برهان عقلی و فلسفی است ولی از نظرآلوسی نگاه عمومی و عرفی به آن دارند. همانطورکه ایشان درآیات حدوث، به مباحث ادبی پرداخته و برخلاف علامه اشاره‌ای نکرده است.بصورت کلی می‌توان گفت آلوسی پا فراتر از نقل نگذاشته درحالی که علامه طباطبایی تربیت یافته در مکتب اصیل اهل بیت است،که به براهین عقلی و نقلی می‌پردازد که می‌توان اوج این تفاوت را در حمل صفات بر حقیقت یا مجاز و بحث رویت الهی مشاهده کرد.پژوهش حاضر از روش توصیفی تحلیلی و جمع آوری مطالب به روش کتابخانه از و از نرم افزارهای اسلامی برگرفته شده است.

بحث سعادت و شقاوت ذاتی که از آن به طینت تعبیر می شود مسئله حساس و چالش برانگیزی در همه زمانها می باشد .اختلاف در رفتار و عملکرد آدمیان، دغدغه ای است که اندیشمندانی که پیرامون تبیین رفتار انسان تفکر می کنند، به دنبال علت بروز آن اخلاق و رفتارها می باشند و در میان آها تفکر فلسفی- کلامی علامه طباطبایی، که فیلسوف، متکلم و مفسر گرانقدر عصر ماست، مورد نظر پژوهش حاضر است .مسائل پژوهش عبارتند از :آیا عاملی غیر ارادی و پنهانی بر رفتار ما و دیگران اثر می گذارد‭ ؟‬اگر چنین است و همه اعمال ما ارادی نیست، چرا در آخرت باید حساب و کتاب داشته باشیم .اگر ما دارای طینت هستیم پس تکلیف فطرت مشترک انسانها چه می شود‭ ؟‬آیا با قبول طینت برای انسان عدل خداوند، تکلیف و تعلیم وتربیت بی معنا نمی شود‭ ؟‬برای پاسخ دقیق به اینگونه سؤالات باید مبانی هستی شناسانه و انسان شناسانه محکم و عمیقی داشت، زیرا فهم عرفی و سطحی از مفاهیمی چون طینت، اختیار و عدالت اینگونه سؤلات را بی جواب خواهد گذاشت .سعی ما بر این است که در این پژوهش به حل تعارضات و پیامدهای نظریه طینت بپردازیم .لازم به ذکر است که در این رساله برای فهم بهتر مطالب علامه و حل تعارضات موجود، تفکرات علامه را در یک ساختار مجموعی که متأثر از قرآن، حدیث و حکمت متعالیه است، بررسی نمودیم.

در این رساله ابتدا دیدگاههای مختلف در موضوع زبان دین ومعناداری صفات الهی بیا نشده است تا بدین وسیله تصویری از سابقه مسال همحوری این رساله و نوع پاسخ فلاسفه مقدم ارایه شده باشد .در ادامه دیدگاههای دو فیلسوف مورد بررسی قرار گرفته شده است.در نهایت این نتیجه حاصل شده است که علی رغم تفاوت های فلسفی دیدگاههای دوفیلسوف پاسخ ایشان به گونه‌ای شباهتهای بسیار دارد . از تفاوتهای دیدگاههای دو فیلسوف که بگذریم هردو اعتقاد دارند زبان انسان در عین ضعف و محدودیت ذاتی قادر است با حذف ویژگیهای بشری صفات ، هسته‌ای ازمعنارابرذات الهی اطلاق نماید.

مباحث و مسائل زیادی درباره شناخت، وجود دارد. بحث درباره شناخت از مباحث پر چالش و محوری فلسفه‌ جدید است. از موضوعات مهمی که تحت مباحث شناخت‌شناسی مطرح می‌شود، مسئله منبع و منشأ شناخت است. متفکران و فیلسوفان غربی در برابر این پرسش در دو موضع متفاوت تجربه‌گرا و عقل‌گرا ابراز رأی کرده‌اند. مسئله وجود ادراکات فطری یکی از نتایج بحث‌های فلاسفه عقل‌گرا پیرامون مسئله شناخت است. دکارت کسی است که از طریق فطری دانستن برخی ادراکات موجود در ذهن، سعی در حل نزاع بین عقل و تجربه دارد. می‌توان گفت او نخستین فیلسوفی است که به‌طورجدی و پررنگ مسئله ادراکات فطری را در عصر جدید مطرح می‌کند. فطری بودن برخی ادراکات به‌عنوان یکی از مسائل معرفتی در فلسفه اسلامی نیز موردتوجه است و چه‌بسا بتوان پذیرفت که به‌واسطه تأثیری که پذیرش ادراک فطری در معرفت‌شناسی دینی داشته است متفکران مسلمان بدان توجه بیش‌تری داشته باشند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی و مقایسه دیدگاه دکارت و علامه طباطبایی در مورد مسئله ادراک فطری است. با توجه به کیفی بودن پژوهش حاضر محقق با روش توصیفی و تحلیلی از طریق مراجعه به آثار این دو فیلسوف و شارحان آن‌ها تلاش نموده است دیدگاه این دو فیلسوف بزرگ را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. نتیجه‌ای که این تحقیق بدان رسیده است، تأکید بر این نکته است اگرچه اصل ادراک فطری در نزد این دو فیلسوف مذکور وجود داشته است ولی به دلیل تفاوت اوضاع اجتماعی و عصری که در آن تلاش فلسفی خود را ارائه می‌داده‌اند تقریرهای متفاوتی از آن به عمل آوردند.

وجود نفس و مغایرت آن با بدن، ماهیت نفس و مادی یا مجرد بودن آن، نحوه حدوث و پیدایش آن همواره از چالشی‌ترین مباحث در آرای فلسفی و کلامی بوده است. با وجود تحقیقات فراوانی که در این بحث صورت گرفته، همچنان به عنوان یک موضوع پویا و ضروری تلقی می‌شود. در این پایان‌نامه ضمن بیان دیدگاه دوگانه‌انگارانه ابن‌سینا و دکارت به بیان نظریه علامه طباطبایی با توجه به مبانی تفسیری ایشان از قرآن حکیم پرداخته شده است و با توجه به روش تحقیق در این پایان‌نامه که به صورت تطبیقی است ابتدا به بیان نظریات آن‌ها در مورد نفس پرداخته شده که به صورت خلاصه می‌شود چنین بیان داشت که ابن‌سینا نفس را کمال نخستین برای جسم طبیعی آلی و آن را جوهری مجرد و بسط و دارای حرکت عرضی می‌داند و دکارت معتقد است نفس جوهر ذاتا مجرد از ماده، بسیط و تجزیه ناپذیر است که صفت مقوم آن اندیشیدن است و توقف فکر، ‌یعنی توقف هستی نفس و علامه طبابایی نفس را جوهری بسیط، مجرد از ماده در مقام ذات ولی در مقام فعل متعلق به آن می‌داند در آخر به تطبیق بین نظریات این سه فیلسوف پرداخته شده که با وجود شباهت و قرابت بین آن‌ها تفاوت اساسی که می‌توان به آن اشاره نمود آن است که ابن سینا و دکارت قائل به واسطه بین ارتباط نفس و بدن هستند و علامه طباطبایی با توجه به حرکت جوهری قائل به سیر نفس در قوس نزول بوده تا به این مرحله از جسمانیت حلول نموده است و دیگر آن‌که علامه طباطبایی معتقد به قدم نفس بوده در حالی که آن دو فیلسوف دیگر چنین اعتقادی را ندارند.

حکومت، اساسي ترين نياز انسان براي تمشيت امور سياسي - اجتماعی جامعه است. بدین سبب مکاتب، ادیان و اندیشمندان هر عصری از جمله علامه طباطبایی، سید قطب و ابن خلدون از دیرباز سعی داشته اند، بهترین مدل حکومت و حاکمیت را با شاخصه ها و ویژگی های خاص ارائه کنند تا جوامع را سعادتمند سازند. از این رو این رساله با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی به تحلیل تطبیقی آراء علامه طباطبایی، سید قطب و ابن خلدون درباره شاخصه ها و ویژگی‌های حاکمیت و حکومت بلد طیب در قران و آثارشان به منظور کشف، تبیین و تحلیل نقاط اشتراک و افتراق سه اندیشمند پرداخته است. و آنها را به صورتی منسجم، طبقه بندی و مدون نموده، و به این نتایج دست یافته است: در بخش شاخصه های حاکمیت، سه اندیشمند به دلیل انتساب به دین اسلام ،حاکمیت را مختص خدای متعال دانسته و قائل به حاکمیت الهی هستند. در بخش ویژگی های حاکمیت، قائل به این ویژگی ها هستند: مطلق، الهی، جامع، انحصاری، تقسیم ناپذیر، اصیل، حقیقی، مطاع ، توازن و هماهنگی، عادلانه و عالمانه .در باب شاخصه های حکومت اسلامی، سه اندیشمند بر ضرورت رهبری تاکید دارند اما در رهبری بعد از رسول گرامی اسلام افتراق دارند و قائل به دو سیستم امامت(علامه طباطبایی) و خلافت (سید قطب و ابن خلدون) می شوند. سه اندیشمند بر ضرورت حاکمیت قانون الهی در جامعه اسلامی به دلیل جامعیت آن تاکید دارند. علامه طباطبایی نقش مردم را مشروعیت بخشی به حکومت نمی داند، بلکه نقش آنان انتخاب گری و مقبولیت است در حالی که سید قطب و ابن خلدون معتقدند مردم مشروعیت سازند.در باب ویژگی های حکومت: سه اندیشمند بر ضرورت رابطه اخلاق و حکومت اهتمام دارند.و اخلاق را برآمده از دین، ضامن اجرای شریعت، عامل تداوم حکومت می دانند. ابن خلدون قائل به نقش حداقلی برای دین است. و سید قطب و علامه طباطبایی قائل به نقش حداکثری اند. سه اندیشمند سعادت را در گرو آزادی در چارچوب دین می دانند. علامه طباطبایی و ابن خلدون قائل به جهاد دفاعی هستند در حالی که سید قطب قائل به جهاد ابتدایی است. سه اندیشمند اسلام و حکومت اسلامی را منعطف و پاسخگوی نیازهای بشردر همه اعصار می دانند. سه اندیشمند معتقدند تحقق عدالت حقیقی- آرمان حکومت- تنها در سایه حکومت شرعی رخ می دهد. ابن خلدون مرز جغرافیایی رسمی و عرفی را عامل همبستگی، وحدت و امنیت ملی می داند اما سید قطب و علامه طباطبایی ضمن پذیرش مرز های جغرافیایی تاکید بر مرز اعتقادی- مرز حقیقی- دارند. موارد اشتراک و افتراق سه اندیشمند بیانگر مبانی خاص آنها است؛ مبنا و ماهیت بلد طیب علامه، تفسیری -قرانی که نقطه تعالی آن جامعه مهدوی است. مبنا و ماهیت بلد طیب سید قطب، تدافعی-احیایی (تفکر دینی) است. مبنا و ماهیت بلد طیب ابن خلدون، اجتماعی- تجربی - علمی است.حکومت مورد نظرعلامه طباطبایی با شاخصه‌ها و ویژگی‌های خاص خود، به دلیل انطباق با قران کریم، روایات معصومین، سیره عملی معصومین، سیره جمیع انبیا و نیز به دلیل هماهنگی و همسویی درعرصه عمل و نظر مورد تایید دین است و به عنوان دیدگاه برتر معرفی می شود.

ز مهمترین مباحث در حوزه قرآن‌پژوهی، روش‌شناسی تفسیر است. بی‌شک فهم قرآن از ضروریات دینی بوده و از عوامل نیل به این مهم، ارزیابی روشهای به کار گرفته شده توسط مفسران است تا بتوان به ضابطه‌هایی مشخص برای فهم دقیق‌تر دست یافت. یکی از روش‌های مورد توجه، تفسیر قرآن به قرآن است. در این روش تفسیری، معانی و مفاهیم آیات قرآن، با استناد به آیات دیگر به دست می‌آید. برای داوری در هر روش تفسیری باید قواعد و ضوابط به کار گرفته شده توسط مفسری که ادعای عمل به آن روش را دارد، بررسی گردد. تا بتوان هر یک از آنها را شناخته و میزان صحت و سقم آن را ارزیابی کرد. بدین منظور، شیوه قرآن به قرآن علامه طباطبائی ـ به عنوان مفسر مطرح در این روش تفسیری ـ در سوره حمد، جزء اول سوره بقره، حجر، عبس و بینه، به عنوان مطالعه موردی، بررسی می-گردد. عملکرد ایشان در این سوره‌‌ها را می‌توان به شقوق مختلف تقسیم کرده و مدل‌‌های مختلفی چون بسط مفهوم ضمنی، پرداخت تفصیلی، پرداخت اجمالی، مدل قصص و ... از آن استخراج نمود. این مدل‌ها دارای فراز و فرود و نیز اشتراکات و افتراقاتی همراه با ضعف و قوت‌هایی هستند. برخی نواقص کمتری داشته به عنوان بهترین مدل مطرح میشوند. میتوان با در نظر گرفتن اشتراکات، یک مدل محوری و اصلی را ارائه داد که کم و کیف بهره‌برداری از آن، به دو عامل الف: موضوع آیات ب: جایگاه آیات، بستگی دارد. در مواردی بکارگیری از آیات قرآن به اوج خود رسیده و در مواضعی کمترین استفاده را داشته است. در مواردی نیز بطور کل از این رویکرد فاصله گرفته است. از نکات مورد توجه در این مدل‌ها، می‌توان به الهام از روش بیان قرآن، اظهارنظر بدون ارائه مستدلات، تاثیر از روایات تفسیری در روند تفسیر و ... بیان نمود. از بررسی موارد تفسیر شده، موضوع آیات تفسیر شده، رابطه و نسبت موضوعی آیات استفاده شده با آیات مورد بررسی، نسبت مکانی آیات مورد استفاده با آیات مورد بررسی و ... نکات مهمی بدست می‌آید.