جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله امامت یکی از مهم‌ترین مسائلی است که از دیرباز در بین مسلمانان مطرح بوده است. عدم شناخت حقیقت امامت ریشه بسیاری از اختلاف‌نظر‌هاست. علامه طباطبایی با شیوه تفسیر قرآن به قرآن حقیقت امامت را «هدایت به امر الهی» معرفی می‌کند. برخی متأخرین به این نظریه ابتکاری علامه اشکال‌هایی وارد کرده‌اند. در مهم‌ترین این اشکال‌ها با تقریر‌های مختلف، دیدگاه علامه مخالف قرآن و روایات شمرده شده است. بنابراین، مسئله تحقیق نقد این دسته از شبهات با روش کتابخانه‌ای و تحلیل داده به شیوه تحلیلی ـ توصیفی است. ازجمله یافته‌های پژوهش اثبات سازگاری دیدگاه علامه با ظاهر آیات قرآن با توجه به تفسیر آیه 124 سوره بقره به همراه آیه 73 سوره انبیاء است. روایاتی که مخالف دیدگاه علامه شمرده شده است، اشاره به شئون امامت دارد و حقیقت امام محسوب نمی‌شود. امر تشریعی نیز برخاسته از وجود امر تکوینی برای ائمه است. پس امام افزون بر هدایت ظاهری، دارای تصرف تکوینی و هدایت ایصالی نیز هست.

ايمان و چگونگي ارتباط آن با مسئلة عقلانيت، همواره بعنوان يكي از محوريترين مسائل در ميان فيلسوفان دين و پژوهشگران اين عرصه مطرح بوده، بگونه‌يي كه اين مسئله موجب شكلگيري مهمترين مكاتب فكري و نحله‌هاي كلامي در انديشة مغرب‌زمين و در ميان متفكران مسلمان شده است. در اين پژوهش تلاش ميكنيم در پرتو انديشه‌هاي علامه طباطبايي، با تحليل و فهم صحيح نسبت به حقيقت ايمان و بيان مؤلفه‌ها و عناصر اصلي آن، جايگاه و نقش عقل در نظام اعتقادات ديني را تبيين نماييم. از آنجا كه علامه براي علم و معرفت در عرصة ايمان نقشي اساسي قائل شده و علم را مقدمة ايمان دانسته‌اند، در تبيين رابطة ميان عقل و ايمان، عقل را مقدم بر ايمان و ايمان را بخاطر برخورداري از جوهري معرفتي يكي از رهآوردهاي مهم عقل معرفي نموده است. در عين حال، وي با پرهيز از هر گونه افراط و تفريط در اين مسئله، ضمن اينكه براي عقل در عرصة ايمان و نظام اعتقادات ديني جايگاهي رفيع قائل شده و حتي حقانيت احكام قطعي عقل را مبناي حقانيت دين معرفي نموده است، از سويي با توجه به تأثيرگذاري ايمان در اراده و شعور انسان، معتقد است در پرتو حيات ايماني، دركي عميقتر و وسيعتر نسبت به حقايق ديني نصيب مؤمنين ميشود. لازم بذكر است كه ايشان نسبت به محدوديتهاي ادراكي عقل در برخي از حوزه‌هاي معرفتي دين نيز بيتوجه نبوده و در آثار و نوشته‌هاي خود بويژه تفسير الميزان‌ ‌آن‌محدوديتها را مورد توجه قرار داده است

مجموعه‌ای از یادداشت‌های مرحوم سید احمد ذوالمجد طباطبایی از جلساتِ خصوصی مرحوم علامه طباطبایی است، که در حدود 20 سال در دهه‌‌های 40 و 50 شمسی در منزل مرحوم ذوالمجد در شهر تهران برگزار شده است. حاضران این جلسات افراد مختلفی بوده‌اند از جمله: شهید مطهری، مرحوم سید جلال‌الدین آشتیانی، هانری کربن، دکتر نصر، دکتر ابراهیمی دینانی، مرحوم دکتر شایگان و… . در این جلسات که معمولاً شب‌های جمعه و روز جمعه برگزار می‌شد، به علوم و معارف فلسفی، عرفانی و قرآنی و گاه مباحث فقهی، اصولی و تاریخی و همچنین مطالعات تطبیقی میان ادیان و مذاهب پرداخته شده است.

در اوضاع و احوال کنونی، که بیم می‌رود ارتباط نسل حاضر با میراث حکمی گذشته قطع شود، تألیف کتابی که درک حکمت متعالیه را بدون خواندن اسفار ممکن سازد، ضروری است. برای تألیف چنین کتابی باید سه گام برداشت: اول تحریر و تلخیص اسفار، دوم تنظیم منطقی مطالب، این دو گام تا حدی در نهایه الحکمه برداشته شده است، سوم نگاشتن شرحی مبسوط بر مطالب که فراگیر را از خواندن اسفار بی نیاز کند. این شرح به همین منظور نگاشته شده است.

در اوضاع و احوال کنونی، که بیم می‌رود ارتباط نسل حاضر با میراث حکمی گذشته قطع شود، تألیف کتابی که درک حکمت متعالیه را بدون خواندن اسفار ممکن سازد، ضروری است. برای تألیف چنین کتابی باید سه گام برداشت: اول تحریر و تلخیص اسفار، دوم تنظیم منطقی مطالب، این دو گام تا حدی در نهایه الحکمه برداشته شده است، سوم نگاشتن شرحی مبسوط بر مطالب که فراگیر را از خواندن اسفار بی نیاز کند. این شرح به همین منظور نگاشته شده است.

شیعه: مجموعه مذاکرات با پرفسور هانری کربن، مجموعه مذاكرات و نوشته‌هاى استاد علامه طباطبايى با پرفسور هانرى كربن در سال 1338ش، مى‌باشد كه به كوشش سيد هادى خسروشاهى در اختيار علاقه‌مندان قرار گرفته است. كتاب، به زبان فارسى و براى نخستين بار در سال 1339ش، تحت عنوان «مكتب تشيع» منتشر گرديد و بعد از آن، بارها تجديد چاپ شد كه چاپ‌هاى بعدى، داراى مزايا و ويژگى‌هايى است كه چاپ اول، فاقد آن‌ها بوده و از نظر اتقان عبارات و اضافه پاره‌اى مطالب و مدارك، بر چاپ قبلى برترى‌هايى دارد. كتاب به انگيزه معرفى جامعه تشيع به جهان تسنن و جامعه بشرى نوشته شده است. كتاب، با دو مقدمه از آقاى خسروشاهى و علامه طباطبايى در بيان نكاتى پيرامون مكتب تشيع و خلاصه‌اى از نحوه ديدار علامه با پروفسور كربن آغاز و مطالب در چهار بخش، ارائه شده است. توضيحات كتاب، آن قسمت كه مربوط به آيات قرآن مجيد و استدلال به آن‌هاست، مانند توضيح شماره 1، 2 و 99 تا 120، از خود علامه است و بقيه توضيحات كه به‌طور مستند و محققانه‌اى پس از مراجعه به مدارک و مآخذ معتبر تنظيم شده است، از آقاى على احمدى ميانجى و سيد هادى خسروشاهى بوده كه هركدام به‌طور مستقل، از طرف يكى از دو نفر، تهيه شده است. براى تكميل مطالب اين توضيحات، به بيش از 250 كتاب و مدرک از اهل سنت و شيعه مراجعه شده است. نویسنده در بخش اول، در سه قسمت، به دنبال معرفى تشيع است. در قسمت اول، چگونگى به وجود آمدن شيعه پاسخ داده شده است. علامه معتقد است كه نبايد شيعه را در اسلام، اقليتى فرض كرد كه با اكثريتى كه در مقابل خود داشته، در اصول و مبادى اسلام، اختلاف نظر داشته و پاره‌اى از آن‌ها را نمى‌پذيرفته‌اند، لذا با اكثريت به مقام مخامصه و مشاجره درآمده و مذهب نوبنيادى تأسيس نموده است و يا به عللى سياسى يا تعصبات قومى، ملى يا انتقام‌هاى دينى، بازيچه دست بيگانگان قرار گرفته و در نتيجه، گروه قابل توجهى از مسلمين را جدا كرده است. بلكه شيعه، طايفه‌اى است از مسلمين كه به واسطه مخالفت‌هايى كه از اكثريت نسبت به مسلمات كتاب و سنت مشاهده كرده، در مقام اعتراض و انتقاد برآمده و به ملازمت مسلمات كتاب و سنت برخاسته و دعوت كرده است. وى ضمن بررسى و نقد نظريات مخالفين درباره پيدايش شيعه، به معرفى واقعى شيعه و مذهب تشيع پرداخته است. در قسمت دوم، مشكلاتى كه پيش روى شيعه قرار داشت، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. به نظر نویسنده، شيعه حس مى‌كرد كه پايمال كردن نص ولايت و چسبيدن به مسئله «صلاح مسلمين» از يك عقيده مخصوص سرچشمه مى‌گيرد و آن اين است كه احكام و قوانين ثابت اسلام، تابع مصالحى باشد كه با اختلاف شرايط و عوامل، اختلاف پيدا كند. نویسنده نتيجه اين عقيده را در دو امر زير دانسته و آن‌ها را مفصلا بررسى نموده است: ولايت و حكومت اسلامى، به دست اشخاصى خواهد افتاد كه هيچ‌گونه مصونيت خدايى نداشته باشند و در نتيجه محيط آزاد اسلامى، تبديل به يك محيط فاسد و بى‌بند و بارى خواهد شد كه روح تقوا و آزادى اسلامى را از دست داده و از اسلام، جز نامى نخواهد ماند. پيشرفت اين وضع، براى اينكه موانع را از پيش پاى خود بردارد، طبعا در خانه اهل‌بيت(ع) را بسته و در نتيجه اصول و معارف اسلامى بى‌سرپرست مانده و از نشو و نما افتاده و تدريجا تغيير ماهيت خواهد داد. نویسنده در قسمت سوم، روش شيعه در علوم را مورد مطالعه قرار داده است. وى معتقد است كه روش اين مكتب در علوم، اين است كه از اولين روز بعد از رحلت پيامبر(ص)، در تعلم علوم و معارف اسلامى و درك حقايق اصول و فروع دينى، به اهل‌بيت(ع) پيوسته و از ديگران گسسته است و در جميع شؤون دينى، از اول اصول معارف گرفته تا آخر فروع و جزئيات آن‌ها، به بحث و انتقاد پرداخته و فراورده‌هاى روايتى آن‌ها، پاسخگوى هرگونه سؤال بوده است. در پايان اين بخش، سؤالاتى از سوى دكتر كربن مطرح شده و علامه به‌خوبى به آن‌ها پاسخ داده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: در حقيقت درونى مذهب تشيع، درك معنوى و باطنى قرآن، چه معنايى دارد؟ چگونه اين درك معنوى و باطنى، مستلزم امام‌شناسى است؟ چرا افكار فلسفى اسلامى، حيات جديد خود را فقط در ايران يافته و در هيچ جاى ديگر، در عالم اسلام، فلسفه رونقى ندارد و... بخش دوم، پاره‌اى از اخبار پيشوايان شيعه را كه با طرز تفكر فلسفى وارد شده است، به همراه بخشى از اخبار مربوط به ولايت، در خود جاى داده است. نویسنده، معتقد است كه پايه و اساس تفكر فلسفى (فلسفه الهى) روى منطقى است كه انسان با نهاد خدادادى خود، صحت آن را درك نموده و افكار خود را با آن مى‌سنجد. به اعتقاد وى، بياناتى كه در زمينه طرز تفكر فلسفى در بيانات پيشوايان شيعه وارد شده است، بسيار بوده و هر متتبّعى به صدها حديث از اين قبيل مى‌تواند دست يابد؛ ازاين‌رو، وى از هر باب به‌عنوان نمونه، يكى دو حديث يا خطبه را انتخاب نموده و به‌عنوان «مختار» وارد كرده و اجمالا به مورد نظر؛ يعنى به اينكه كلام منقول، مربوط به كدام مسئله از مسائل ماوراءالطبيعه است، اشاره كرده است. وى معتقد است ابحاثى كه در اين احاديث مطرح شده، اگرچه مربوط به يك رشته مسائل خصوصى مى‌باشد، ولى چنان‌كه از تعمق و تدبر در اطراف بيانات روشن است، پايه عمومى آنها روى ابحاث عامه فلسفه عاليه گذاشته شده است؛ اين نظريات عميق و مسائل الهى را با طرز مخصوصى كه بيان شده‌اند، با صرف نظر از يك رشته نتايجى كه از ابحاث عامه فلسفه استنتاج مى‌گردند، نمى‌شود توجيه نمود. برخى از اين مسائل عبارتند از: وجود حق عزّ اسمه و اطلاق وى؛ وحدانيت حق و معناى آن؛ صفات حق و عينيت آنها با ذات؛ علم حق به ذات خود و به هر شىء؛ علوميت حق براى هر شىء و... در پايان اين بخش، مسئله ولايت و ارتباط آن با نبوت، توضيح داده شده است. در بخش سوم، نقدهایی كه به كتاب شده، پاسخ داده شده است. اين نقدها، پيرامون مسائل زير مى‌باشند: تماس با خارجى‌ها براى معرفى دين؛ تشيع و فلسفه؛ اتحاد سياسى؛ تفكر فردى و اجتماعى؛ اجماع در اصول؛ خلقت ارواح قبل از ابدان؛ عقل قطعى؛ تفسير قرآن به قرآن. بخش آخر، مربوط به توضيح برخى از مسائل و غوامض متن مى‌باشد كه با اعداد مشخص شده‌اند. اين توضيحات مربوط به آقايان على احمدى ميانجى و سيد هادى خسروشاهى بوده و براى تكميل مطالب و بحث و بررسى آن‌ها ارائه شده است.

(از مجموعۀ 7 جلدی)موضوع اصلی این کتاب که به زبان عربی است اصول اعتقادی اسلام بوده که با تاکید بر آیات قرآن کریم، روایات و حکایات متعدد درج شده است .جلد سوم از مجموعه حاضر مباحثی از این قبیل را شامل می‌شود" :حقیقت جن، فرشته و ویژگی‌های آن"، خلقت حضرت آدم و حوا و رانده شدن از بهشت، اقسام نسخ، احضار روح، برزخ و روح، حقیقت روح، فرق بین نفس و روح، اخباری درباره امام زمان (عج)، حیاه خضر، خواب طولانی اصحاب کهف، و قصه دقیانوس .در پایان کتاب فهرست کاملی از موضوع، آیات قرآن، روایات، اماکن، اعلام، کتب و مصادر به چاپ رسیده است .

(از مجموعۀ 7 جلدی)کتاب حاضر ششمین جلد از "مجمع الشتات فی الاصول و الاعتقادت "است که به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت حضرت آیت‌ا...اشرفی اصفهانی 1279 1361 (چهارمین شهید محراب) به چاپ رسیده است .این کتاب در اصل مجموعه تقریرات، دست نوشته‌ها و سلسله درس‌های نامبرده است که در قالب هفت جلد به طبع رسیده است .بخش عمده کتاب به زبان عربی است و بخش کوتاهی از آن به زبان فارسی است .موضوع اصلی کتاب نیز اصول اعتقادی اسلام است که با استناد به آیات قرآن کریم و روایات در سه باب اصلی سامان یافته است . باب نخست با عنوان "التوحید "به مطالبی درباره صفات خداوند، اثبات توحید، جبر و اختیار، اراده خداوند، خلقت انسان، اقسام کفر اختصاص دارد .باب دوم، ذیل عنوان "نبوت "حاوی این موضوعات است :ادیان عرب قبل از اسلام، انبیا و ائمه معصوم، اختلاف قصه‌های قرآن با قصه‌های تورات، قصه موسی و سامری، نبوت خاصه، معراج پیامبر اکرم (ص) و معجزات پیامبر اسلام (ص) .در باب سوم مطالبی درباره امامت (نظیر :لزوم امامت، قرآن و امامت، واقعه غدیر، حدیث غدیر، معجزات علی (ع)، فضایل علی (ع)، قرآن و علی (ع)) آمده است .در انتهای کتاب فهرست موضوعات، آیات، اعلام، اماکن، مصادر و کتب درج شده است .