جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مورد اختلاف میان شیعیان با یهودیان و مسیحیان، مسئله عصمت پیامبران الهی است. متکلمان شیعه به عصمت تمام پیامبران الهی معتقد هستند، گرچه در محدوده آن اختلاف‌نظر دارند. در مقابل یهودیان، ویژگی عصمت را بر مبنای تورات، صرفاً به حضرت موسی(ع) و مسیحیان بر اساس انجیل، به حضرت عیسی(ع) نسبت داده‌اند؛ بنابراین در مقاله حاضر، با رویکرد کلامی شیعه، مسئله عصمت انبیاء در قرآن و عهدین موردبررسی قرار گرفته است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و درنهایت بر اساس ادله نقلی و عقلی متکلمان شیعه، معلوم شد که پیامبران الهی از عصمت برخوردار هستند.

کتاب حاضر در خصوص عصمت انبیاء (ع) با توجه به مقالات دائرة المعارف قرآن لیدن با تکیه بر پاسخ به شبهات تهیه و گردآوری شده است. در این نوشتار نخست مفاهیم استشراق، عصمت، نبیّ (نبوت)، اولوالعزم، گناه و ترک اولی، سهو و نسیان تبیین شده و به معرفی اجمالی دائرة المعارف قرآن لیدن می پردازد. سپس نویسنده با عنوان عصمت، انواع درجات معصومین (ع) و ضرورت عصمت انبیاء (ع) را تشریح نموده و دیدگاه مستشرقین دائرة المعارف قرآن لیدن پیرامون عصمت پیامبران اولوالعزم (ع) را مورد مطالعه قرار می دهد. در پایان اثر پیش رو انواع شبهات مستشرقان را درباره عصمت انبیاء (ع) ذکر کرده و روش های خاورشناسان در مطالعات قرآنی را آسیب شناسی نموده و راهکارها و پیشنهادهای لازم را مبذول می دارد. مسئولیت پژوهش گران مسلمان به‌عنوان یکی از عناوین مهم و کاربردی در این مجموعه محسوب می‌شود.

یکی از آیات چالش‌برانگیز سوره یوسف، نسبت سرقت به فرزندان یعقوب: «إِنَّکُم لَسَارِقُونَ» با اذعان به مُنکر بودن آن در تفاسیر است. در این تعبیر دسیسه‌چینی، دروغ، تهمت و آبروبردن به یوسف نسبت داده شده است. این مسئله از نخستین اوان تدوین دانش تفسیر مورد توجه مفسران بوده و از منظر اعتقادی و اخلاقی و کلامی آنان را به تکاپو واداشته که با این مسئله چگونه برخورد کنند. تبیین این دیدگاه‌ها در این آیه نشان می-دهد که تحولات فکری و توسعه دانش تفسیر در حل این چالش‌ها مؤثر بوده است. در حقیقت مسئله این بررسی شناخت شیوه برخورد مفسران و روش‌های متفاوت آنان و روش پاسخ‌دهی در سیر تطور و تحول تفسیر است. بدین‌جهت این مقاله در مقام بازتاب این نظریات و راه‌حل‌هائی است که مفسران در سیر تاریخی خود ارائه داده و در مقام تبیین این آیه برآمده‌اند. اهمیت این بررسی به این جهت است که نشان می‌دهد چگونه این نظریات آرام و آرام در شکل اجتماعی و انسانی در دانش تفسیر شکل گرفته و توسعه یافته و هر مفسری که آمده نکته‌ای بر سخنان پیشینیان افزوده و یا سخنان سلف خود را نقد و تصحیح کرده است. نتیجه مهمی که گرفته شده این است که در سیر تطور تفاسیر هرچه گذشته به‌جای سخنانی از این قبیل که او پیامبر بوده، حتماً کار او درست بوده، نگاه متن‌گرایانه پیدا کرده و توصیف این داستان عینی و خردمندانه شده است.

دشمنان اسلام به دو طریق اساسی «برون دینی» و «درون دینی» تلاش نموده‌اند تا بر عصمت انبیاء خدشه وارد نمایند. آنان با روش‌های مختلف سعی می‌کنند تا با گناه‌کار جلوه دادن آن بزرگواران، بر این اصل کلیدی دینی خدشه وارد نمایند. جا دارد در مورد عصمت انبیاء و شبهات پیرامون آنان، پژوهش‌هایی سامان یابد تا مسئله‌ی عصمت آنان را به‌صورت شفاف و مستند بیان تبیین شود و از این رهگذر به شبهات مربوطه نیز پاسخ داده شود. در این نوشته عصمت حضرت سلیمان از منظر مفسران فریقین واکاوی شده و با تمسک به ادله‌ی عام و خاص به اثبات رسیده و شبهات پیرامون آن حضرت مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. اطلاعات با روش اسنادی، گردآوری و با شیوه توصیفی - تحلیلی پردازش شد. دستاورد پژوهش این است: غالب مفسران فریقین به عصمت عملی حضرت سلیمان باور دارند. شیعه قائل به عصمت مطلق و اهل‌سنت قائل به عصمت نسبی آن بزرگوار می‌باشند و باور خویش را به ادله‌ی عام و خاص اعم از عقلی و نقلی مستند نموده‌اند. غالب شبهات مطرح شده در این حوزه، مرتبط به صدور ترک اولی از آن حضرت می‌باشند و برخی از آن‌ها حتی از گردونه‌ی ترک اولی هم خارجند. بر این اساس، عصمت آن حضرت، حقیقتی انکارناپذیر می‌باشد.

عصمت پیامبر اکرم (ص) از جمله موضوعاتی است که نصرحامدابوزید در آثار مختلف خود بدان پرداخته است. اصل عصمت نبی مورد اتفاق فریقین است اما در برخی مراتب آن اختلاف نظر وجود دارد. نصرحامدابوزید نیز به عصمت نبی در مقوله دریافت و ابلاغ وحی باورمند است اما در خصوص سایر افعال و احوال نبی به عدم وجود عصمت اعتقاد دارد. وجه ضرورت بررسی نظرگاه نصر حامد ابو زید از میان نواندیشان اهل سنت ، نوع استدلال های ایشان در موضوع عصمت پیامبر (ص) است. ابوزید در اثبات مدعای خود به دلایلی از جمله ابداعی بودن عصمت پیامبر (ص)، ناسازگاری عصمت با وجوه بشری پیامبر (ص)، ناسازگاری عصمت با مشورت پیامبر (ص) از مردم، و ناسازگاری عصمت با آیات عتاب پیامبر (ص) در قرآن استناد می کند. نوشته پیش رو با روش توصیفی نقدی ضمن ارائه دلایل نصرحامدابوزید پیرامون عدم عصمت پیامبر (ص) ، این دیدگاه را به بوته نقد کشانده و باورمند است چنین اندیشه ای به دلیل ناسازگاری با آیات قرآن قابل پذیرش نیست.