جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف تحقیق: تقریر علامه طباطبایی از ملاک صدق و کذب قضایا بر اساس اصالت وجود و بیان نقاط ضعف و قدرت آن است. روش تحقیق: توصیفی و تحلیلی. یافته‌ های تحقیق: در این رساله با نقد و بررسی نظرات پیرامون صدق و کذب قضایا به قرائت جامع تری از نفس الامر که همان مناط صدق و کذب و قضایا است پرداخته است این قرائت جدید در دیدگاه ملاهادی سبزواری و تفتازانی است که البته با جامعهیت بیشتر که بتواند اشکالات را جواب دهد. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: اگرچه نظریه علامه طباطبایی براساس وجود استواراست با وجود این امتیاز در حل پاره‌ ای اشکالات کارآمد نخواد بود لذا اگر بخواهیم اشکلات منطقی و فلسفی که در ملاک صدق و کذب قضایا با آن مواجه هستیم برای آنها ملاکی بیایم تقریر جدید که تلفیق و تصحیح دو دیدگاه سبزواری و تفتازانی است در این مورد کارساز است

بحث توحید بى شک از مهم ترین مباحث اعتقادى در اسلام است. حتى مبحث ارزنده و انسان سازى همچون «بحث معاد » نیز در مقام مقایسه با اصل عمیق توحید، ارزشى ثانوى مى یابد، زیرا تا خالق و آفریدگارى، صاحب تمامى کمالات در بین نباشد جایى براى بحث از حساب رسى اعمال و پاداش و کیفر باقى نخواهد ماند. لذا اصل بنیادین دین اسلام و باور محورى مؤمنان و مسلمانان همانا اعتقاد به توحید است.توحید از آموزه هاي اصلی ادیان توحیدي است . و متفکران آن ادیان تلاش کرده اند که این آموزه را به نحو نظام مند تبیین نمایند. چون این آموزه بر کل زندگی انسان از ابتدا تا انتها تاثیر به سزایی دارد. در این رساله بر آنیم تا دیدگاه دو تن از متفکران جهان اسلام , یعنی , حضرت امام خمینی"ره" و مرحوم علامه طباطبایی"ره" را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که استدلالات هرکدام از این دو بزرگوار در تبیین مساله مورد نظر به چه شکل است . در این رساله یک پرسش اصلی مطرح است؛ و آن اینکه: هرکدام از این دو متفکر مراتب مختلف توحید را با ا رائه ي چه دلایلی اثبات می کنند؟ و هر کدام از وحدت حق تعالی چه تلقی دارند؟ به منظور یافتن پاسخی مناسب براي این پرسش , سراغ کتاب هایی مانند شرح دعاي سحر امام، رسائل توحیدي علامه، شرح رسالۀ الولایه علامه، شرح نهایۀ الحکمۀ،تقریرات امام و ...رفتم و بهره هاي فراوان بردم. در این رساله این گونه بود که سعی شد در زمینه توحید ذاتی، صفاتی و افعالی ا ز کتب این دو بزرگوار فیش برداري شود و تعاریف مناسبی از این مراتب به همراه استدلالات این دو متفکر ارائه گردد. بدین گونه مشخص می شود که در باب توحید ذاتی، مرحوم امام "ره" به وحدت تشکیکی و مرحوم علامه طباطبایی به وحدت شخصی معتقد است ولی در باب توحید صفاتی و افعالی نظرات شان با هم همسو می باشد.

در باب معنای حقیقی واژگانی همچون عرش، کرسی، لوح و.. گروه های مختلف متکلمان، مفسران، عرفا و همچنین فیلسوفان اظهار نظر کرده و در پی کشف معنای حقیقی آن برآمده¬اند.علامه طباطبایی مفسر و فیلسوف اسلامی عصر معاصر نیز با عنوان کلی وسائط به بررسی معنای حقیقی این واژگان و سپس تبیین جایگاه ایشان در هستی پرداخته است. ازین روی موضوع اصلی این نوشتار بررسی و تبیین جایگاه وسائط، شامل عرش، کرسی، لوح یا کتاب، قلم و مداد در نظام مراتب هستی از نگاه علامه طباطبایی می باشد.در ابتدای مباحث به بررسی معنای حقیقی واژگان عرش، کرسی، لوح یا کتاب، قلم و مداد پرداخته شد و اینطور به دست آمد که از نگاه علامه طباطبایی اولا برای کشف معنای حقیقی این واژگان باید روح معنای هر واژه را کشف نمود. ثانیا این واژگان در عین آنکه دارای معنایی کنایی هستند، به مصداق حقیقی و بیرونی نیز اشاره داشته و تنها با بیان مثل گونه سعی در نزدیک نمودن ذهن انسان با حقایق خارجی دارند.همچنین پس از بررسی آراء و اقوال علامه طباطبایی در کتب تفسیری و فلسفی ایشان این طور بدست آمد که ایشان برای کشف معنای حقیقی واژگان وسائط قرآن که جزء کلمات هستی شناسانه و فلسفی قرآن بوده و به مراتب هستی اشاره دارند، به روش تفسیری خویش عمل کرده و برای تبیین بیشتر عرش، کرسی، لوح یا کتاب و قلم از آیات و روایات مربوطه استفاده نموده اند و به مباحث و واژگان تخصصی فلسفی جز در مواردی بسیار محدود نپرداخته اند.

ادراکات اعتباری در نظر علامه اندیشه‌های خودساخته انسان برای برآورده کردن نیازهای حیاتی‌اش هستند. این اندیشه‌ها از وجودی خارجی حکایت نمی‌کنند و نسبی و فرضی هستند به خلاف اندیشه‌های حقیقی. اعتباریات نظریه علامه است در تبیین چرایی کثرت در ادراک و ثبات اصول عقلی و منطقی که پاسخی به نظریات رقیب در این زمینه بوده است. نظریاتی که اصول عقلی منطقی را تابع زیست انسان تعریف می‌کنند.دین در اندیشه علامه با سه تعریف ارائه شده در تعریف اول دین مجموعه‌ای از آموزه‌ها و اوامر است. در تعریف دوم دین روش زندگی اجتماعی بر مبنای معارف و احکامی وحیانی است که توسط انبیاء برای انسان آمده‌اند و غرض از آن سعادتمندی انسان و هدایت اوست. در تعریف سوم دین روشی خاص از زندگی است. دین مساله ای ناگریز است و در صورت فقدان آن جامعه متحمل زیان فراوان می‌شود. منشأ دین وحی است و منشأ گرایش به آن میل فطری انسان. کارکرد دین در حوزه فرد و اجتماع بر اساس فطری بودن آن است.نظریه اعتباریات از تبیین کثرت در ادراک فراتر رفته و به حوزه دیگر مباحث فلسفی همچون دین نیز سرایت کرده. اعتباریات در ارتباط و وابستگی به دین خدمات متقابلی با دین دارد که حلقه وصل این دو در اجتماع و عدالت اجتماع و فطرت انسانی است. در سه موضع مفاهیم، معرفت شناسی و هستی شناسی ارتباط این دو قابل بررسی است.در موضع مفاهیم بخشهای احکام و اخلاق دین در قالب اعتباریات قابل تعریف‌اند. در موضع معرفت شناسی راه درک گزاره‌های هر کدام مجزا و مستقل از دیگریست. در موضع هستی شناسی نیز بخش اعظمی از دین و اعتباریات مصادیق مشترک دارند حتی می‌توان بنا بر تقریری از علامه گفت تمام دین اعتباریات است.

یکی از موضوعات مهم و بنیادی در حوزه فلسفه و کلام اسلامی مساله نحوه جزاء الهی در عالم آخرت در خصوص اعمال انسان ها می باشد . موضوع جزاء اخروی با دو دیدگاه متفاوت توسط علماء و فلاسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . این پایان نامه ضمن طرح دیدگاه های متفاوت در خصوص موضوع فوق الذکر مقایسه ای بین جزاء دنیوی و اخروی انجام داده و با عنایت به دیدگاه علامه طباطبایی رضوان الله علیه که از معتقدین به تجسم اعمال در مورد جزاء اعمال انسان ها می باشد ، کاملترین نوع مجازات ، مجازات اخروی شناخته شده است ، زیرا جزاء عمل هر شخصی ، خود عمل شخص است و در این مورد دیگر جای هیچگونه اعتراضی وجود نخواهد داشت لذا مساله ی تناسب جرم و کیفر در این مورد منتفی می باشد . در ارتباط با جزاء اخروی اعمال موضوعات دیگری چون احباط ، تکفیر ؛ عفو ، صفح ، غفران ، شفاعت و تاثیر و نقش آنها در جزاء اعمال مطرح می باشد که در این پایان نامه بخشی به این عناوین اختصاص نیز یافته است.

انسان از نعمت بزرگی به نام نیروی عقل و اندیشه برخوردار است که این موهبت او را از سایر موجودات، ممتاز کرده است. در مقايسه با ساير شرایع، اسلام بيشترين اهميت و ارزش را براي عقل و انديشه قائل شده است و عقل و شرع را مكمل هم و رابطه آنها را دوسويه و هماهنگ مي داند. فراخواني قرآن مجيد به تعقل و انديشيدنِ استدلالي و منطقي از موضوعاتي است كه در بسياري از آيات الهي با گونه هاي متفاوتي به صراحت بيان شده است، به شكلي كه هيچ تأويلي را نمي پذيرد. از سوی دیگر شریعت اسلام پس از ارتحال پیامبر اکرم صلوات الله علیه وآله دچار انشعابات و فِرَق اعتقادی در کنار راه واضح و توصیه شده تشیع شد و نسبت به مسائلی اختلاف نظر پدید آمد که دامنه آن تاکنون به اشکال مختلف ادامه دارد. طبیعتاً نقد منصفانه و بررسی و روشنگری آگاهانه می تواند از بروز این اختلافات و پوشیده ماندن حق جلوگیری کند. برای این منظور طرح نظرات و آراء فِرق نسبت به تشیع در رابطه با موضوعات اساسی می تواند فضای نقد و بررسی را فراهم آورد. یکی از این مباحث مهم، به دلیلی که گفته شد موضوع «تفکر» است بنابراین در این تحقیق با رجوع به تفاسیرکشاف، مفاتیح الغیب و المیزان در باب آیات «تفکر»، اهتمام دو مفسر از دو فرقه معتزله و اشاعره را نسبت به علامه به عنوان مفسر شیعی، در خصوص تفکر مورد بررسی قرار می‌دهیم تا بدین وسیله با بررسی نظرات این سه مفسر به مطالب مهمی درباره دیدگاه های این سه تن دست یابیم.

نقش و تأثیر «اعتباریات» در کنش انسانی، اعم از کنش درونی و بیرونی، غیرقابل انکار است. اما فهم دقیق این مطلب در گرو مراحلی، از جمله تحلیل فلسفی و عقلی حقیقت «اعتباریات» و «کنش انسانی» است. از معدود فیلسوفانی که درصدد تحلیل این دو و رابطه‌ی آنها برآمده‌اند، علامه طباطبائی است. هدف این مقاله تبیین و بررسی دیدگاه علامه درباره‌ی «اعتباریات»، «کنش جوارحی انسانی» و رابطه‌ی این دو با رویکردی تحلیلی ـ انتقادی است. از نگاه ایشان «اعتباریات» اندیشه‌های پشت صحنه‌ی عمل جوارحی است و معنا در فعل جوارحی انسانی موج می‌زند. در نتیجه، اعتباریات نقش بسزایی در معنابخشی دارند، به‌ویژه اعتباریات بعدالاجتماع که در این تأثیر نقش پررنگ‌تری دارند. همچنین کنش انسانی امری صامت و بی‌رنگ نیست، بلکه تمام معانی اعتباری پشت صحنه‌ی عمل در فعل سرریز می‌شود و امتداد می‌یابد. این معانی اعتباریات انسان است که گاهی اعتباریاتی برگرفته از حقایق است و گاهی تصور بر حقیقی و صحیح بودن آن می‌شود. از همین‌جاست که کنش‌های بیرونی و جوارحی انسانی به حق و باطل تقسیم می‌شود.

ادراک و حرکت انسان به وسیلۀ فهم عقلانی حاصل می‌شود. در مواجۀ عقل و گزاره‌های دینی، از یک سو گزاره‌های دینی افقهایی نو و برتر مقابل عقل می‌گشاید و موجب شکوفایی بیشتر عقل است؛ و از سوی دیگر استفاده از سلاح عقل و حکمت نیز ژرفای عمیق‌تری از گزاره‌های دینی را نمایان می‌کند و تعالی انسان در علم و عمل در گرو این دو بال عقل و نقل است. در این تحقیق تأثیر فلسفه بر درکِ نوعی از گزاره‌ی دینی به نام «روایت» در حیطۀ موضوع «توحید» مد نظر است که با مطالعه در آثار دو حکیم معتقد به دین و گزاره‌ی دینی، صدرالمتآلهین و علامه طباطبایی، رویکرد فلسفی آنها در شرح روایات توحیدی، میزان صراحت هریک از آنها در به کارگیری فلسفه و ادبیات فلسفی مورد واکاوی قرار می‌گیرد. در این تحقیق ابتدا مبانی فلسفی هریک از این دو فیلسوف و احیاناً تفاوت آنها با یکدیگر بیان می‌شود؛ پس از آن با بررسی گزیده‌ای از شروح روایی آنها در دو فصل جداگانه، مسائل توحیدی و متناسب با آنها مبانی به کار رفته در توضیح و اثبات هریک از این مسائل مشخص شده و در نهایت با بررسی قرابت لفظی یا معنوی این مبانی با عناوین فلسفی یا متون فلسفی هریک از این دو فیلسوف، نسبت شروح روایی هریک از آنها با مبانی فلسفی‌شان و به عبارت دیگر رویکرد فلسفی آنها در شرح این روایات، روشن می‌شود. البته تفاوت ادبیات فلسفی آنها و نیز تفاوت نوع منابع مورد استفاده برای استخراج شروح روایی هریک، قضاوت و نتیجه‌گیری را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

مسئله علم و ادراک از مسائل بسیار مهم وپیچیده فلسفی است. ادراک در لغت به معنای وصول و رسیدن است و در اصطلاح به حضور مجردی نزد مجرد دیگر تعریف شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه علم و ادراک با تجرد از نظر صدرالمتآلهین و علامه طباطبایی است. روش پژوهش ، توصیفی و تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، منابع کتابخانه‌ای می‌باشد.مهمترین پرسش هایی که در این پژوهش در پی پاسخ آنها هستیم به قرار ذیل است: آیا مدرَک و مدرِک واقع شدن موجودات مادی با توجه به تعریف و توضیح ملاصدرا و علامه طباطبایی(ره) از علم در آثار فلسفی و کلامی ایشان قابل تبیین است؟ آیا دلایل این دو یزرگوار در این باب قابل قبول می-باشد؟ملاصدرا و علامه طباطبایی از یک سو علم را عبارت از حضور صورت شئ نزد عالِم می‌دانند و موجود مادی را از آن رو که هر جزئش از جزء دیگر آن غایب است نه مدرِک می‌شمارند نه مدرک بالذات و از سوی دیگر و به ویژه بر اساس آیات قرآن کریم معتقدند تمام موجودات حتی موجودات مادی تسبیح گوی خداوندند و این بر وجود علم و ادراک در آنها حکایت دارد.از آنجا که دیدگاه ملاصدرا درباره ادراک مبتنی بر نظریه مُثُل افلاطونی است و وی صریحا موجود مادی را مجهول بالذات معرفی می‌کند، راه حلی برای رفع این تعارض در حکمت متعالیه ملاصدرا به نظر نمی‌رسد.اما از آن رو که علامه طباطبایی منکر نظریه مثل افلاطونی است و صور ادراکی انسان را مشتمل بر کمالات موجودات مادی می‌داند، علم به موجودات مادی در فلسفه ایشان قابل تبیین به نظر می‌رسد اما بهره‌مندی موجودات مادی از علم و ادراک با تعریف ایشان از علم سازگاری ندارد.به نظر نگارنده اگر چه در دیدگاه مرحوم علامه پیشرفتی ملاحظه می‌شود امّا تعارض میان تعریف علم و بهره-مندی موجودات مادی از علم به صورت کامل حل نشده است و برای حل این تعارض یا باید در تعریف علم تجدید نظر کرد و یا برای موجودات مادّی نحوه‌ای از تجرد قائل شد.