جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حجةالوداع... خطب و إرشاد نوشته آیت‌الله جعفر سبحانی، رساله‌ای مختصر درباره خطبه‌ها و جملات پیامبر اکرم(ص) در زمینه اصول اعتقادی، فقهی و حقایق تاریخی مشترک بین فریقین در حجةالوداع است. این کتاب به زبان عربی در زمان معاصر و در یک جلد تألیف شده است. نویسنده در مقدمه، به توضیح چگونگی سفر پایانی پیامبر به حج (حجةالوداع) با استفاده از منابع روایی است. نویسنده مطالبی چند در مقدمه ارائه می‌دهد که شامل تذکر اکید به اصحاب برای مطلع ساختن مسلمانان تمام سرزمین‌ها برای شرکت در این حج، آماده‌سازی تجهیزات و وسایل سفر، برخی از بیانات ایشان راجع به اهمیت این حج و... می‌باشد. بخش اول مؤلف بیان می‌دارد که در تعداد خطبه‌های پیامبر اکرم(ص) در حجةالوداع بین مورخین اختلاف وجود دارد، حلبی تعداد آنها را پنج خطبه و مقریزی سه خطبه دانسته است. اولین خطبه پیامبر اکرم(ص) مربوط به روز هفتم و هشتم ذی‌حجه است که در مکه ایراد نمودند. پیامبر در این خطبه، مسلمین را دستور به مناسک حج دادند و در مورد کیفیت انجام آن سخنانی را بیان فرمودند. بخش دوم بخش دوم مربوط به روز عرفه است. در قسمتی از این خطبه چنین آمده که پیامبر(ص) به حضرت علی(ع) فرمودند دستت را در دست من قرار بده، سپس دست علی(ع) را گرفت و فرمود:‌ ای علی! من و تو از یک شجره هستیم، من اصل و تو فرع آن هستی و حسن و حسین شاخه‌های آن هستند هر کس که تمسک جوید به شاخه‌ای از شاخه‌های آن، خداوند متعال به رحمت خویش او را وارد بهشت می‌کند. بخش سوم پیامبر اکرم(ص) در این روز خطبه مهمی را بیان فرمودند که در مصادر روایی گوناگون نقل شده است که در آن به مطالب و معانی بسیار مهمی اشاره شده است: - حمد و ثنای الهی، استغفار و استعاذه و ذکر شهادتین. - وصیت بندگان به تقوای الهی و عمل به دستورات الهی و دوری از معصیت. - حرام بودن دماء،‌ اعراض و اموال مسلمین و اداء امانت ایشان. - تحریم ربا و رها کردن آداب و رسوم جاهلیت. - تأکید بر بعضی از احکام و حدود و دیات در شریعت اسلام. - تأکید بر حقوق زنان و نهی از ظلم به ایشان. - تأکید بر اخوت اسلامی بین مسلمین. - وجوب تمسک به ثقلین (کتاب و سنت). - تأکید بر اینکه کرامت و ارزش انسان به تقوای الهی است نه چیز دیگر. بخش چهارم در این بخش خطبه‌ای کوتاه معروف به یوم النحر به سند‌های مختلف مطرح شده است. برخی از مورخین این خطبه را به خطبه منی نیز تعبیر کرده‌اند. پیامبر اکرم(ص) در این روز خطاب به مسلمین فرمودند: امروز روز حج اکبر است، دماء، اموال و اعراض شما بر شما حرام است مانند حرمت این سرزمین در این روز یا در روایتی دیگر آمده، پیامبر اکرم(ص) در این خطبه فرمودند:‌ ای مردم! همانا نبیی بعد از من نیست و امتی بعد از شما نیست، پس عبادت کنید پرودگارتان را، نماز‌تان را بپا دارید، در ماه رمضان روزه‌ بگیرید، حج پروردگارتان را بجا آورید، زکات اموالتان را ادا کنید و اطاعت کنید ولایتمداران خویش را، تا خداوند متعال شما را داخل در بهشت کند. بخش پنجم در این بخش خطبه حضرت در مسجد خیف بیان شده است؛ پیامبر اکرم(ص) در مسجد خیف براى مردم سخنرانى کرد و فرمود: خدا یارى کند بنده‏‌ای را که سخن مرا بشنود و فرا گیرد و به ‌کسانى که نشنیده‏‌اند برساند، چه بسا حامل علمى که خود دانا نیست و چه بسا حامل علمى که به‌ داناتر از خود رساند. سه خصلت است که دل هیچ مسلمانى به آن خیانت نکند: - خالص نمودن عمل براى خدا. - خیرخواهى پیشوایان مسلمین. - همراه بودن با جماعت مسلمین. زیرا در صورت دعوت مسلمین، افراد پشت سرشان را هم شامل مى‌‏شود؛ مسلمین همه برادرند، خونشان برابرست و پیمان پست‌ترین‌شان مقبولیت عمومی می‌یابد بخش ششم بخش ششم کتاب، به خطبه رسول خدا(ص) در کنار کعبه اختصاص یافته است؛ آن حضرت حلقه در کعبه را گرفت و به مردم رو کرد و فرمود: آیا از مقدمات قیامت به شما خبر دهم؟ نزدیکترین مردم به آن حضرت در آن روز سلمان بود، عرض کرد: آری یا رسول‌الله(ص). حضرت فرمود: از مقدمات قیامت ضایع ساختن نمازها، پیروی از شهوت‌ها و هوا و هوس‌ها، بزرگ داشتن مالداران و فروختن دین به دنیا است که در این هنگام قلب مؤمن گداخته شود همانند گداخته شدن نمک در آب از منکراتی که می‌بیند و نتواند آن‌را تغییر دهد سلمان عرض کرد یا رسول‌الله(ص) این امر واقع می‌شود؟ فرمود: آری قسم به آن کس که جانم بدست اوست در این موقع امیران ستمگر و وزیران فاسق و عارفان ظالم، متصدی امور شوند. سلمان عرض کرد: یا رسول‌الله(ص) این امر واقع می‌شود؟ فرمود: آری به پروردگارم قسم در این وقت منکر معروف و معروف منکر شود، شخص خائن امین و امین خائن شمرده شود، دروغگو را تصدیق کنند و راستگو را تکذیب نمایند... بخش هفتم بخش نهایی مربوط به خطبه غدیر است که پس از رسیدن مسلمانان به غدیر خم، پیامبر اکرم(ص) دستور داد همه جمع شوند و منبری بلند از بار شتران درست شود و حضرت خطبه فرمود: ایها النّاس! آگاه باشید که من نزدیک است که از شما جدا شوم. چیزى نمانده است که در کنار حوض بر من وارد شوید، پس از شما درباره دو ثقل سؤال می‌‏کنیم که با آنها پس از من چه کردید؟». آن دو ثقل «بزرگترین آن‌دو، کتاب خداى عزوجل است، وسیله‏‌اى است که یک طرف آن به دست خدا و طرف دیگر آن به دست شما است پس به آن تمسک جویید و نلغزید! و کوچکترین آن دو، عترت من است- همان که رو به قبله من ایستاد و دعوت مرا اجابت کرد- آنان را مکشید و بر ایشان ستم روا مدارید و در حقشان کوتاهى مکنید. هر که ایشان را یارى کند مرا یارى کرده است و هر که از یارى ایشان باز ایستد از یارى من باز ایستاده است دوست ایشان دوست من است و دشمن ایشان دشمن من، سپس دست على(ع) را گرفت و آن را بلند کرد و گفت: «هر که من مولاى او بودم، اکنون على مولاى او است و هر که من ولىّ او بودم، این، ولىّ او است، خدایا دوست بدار آن کس را که او را دوست بدارد و دشمن بدار آن کس را که او را دشمن بدارد». و این سخن را سه بار تکرار کرد. مؤلف در نهایت بیان می‌دارد در سند این خطبه هیچ تردیدی نیست چون این واقعه به تواتر از 120 راوی در منابع معتبر نقل شده است.

الأربعين في التراث الشيعي، تألیف سید محمدمحسن حسینی تهرانی، کتابی است که طی آن مؤلف از بطلان و عدم امضای مجالس اربعین توسط شارع مقدس سخن گفته و آن را تنها و تنها برای حضرت سیدالشهداء(ع) جایز دانسته و سعی کرده است با استفاده از منابع تاریخی و روایی و تمسک به سنت و سیره اولیای دین، موضوع «اربعین» را از جوانب مختلف در فرهنگ شیعه مورد بررسی قرار دهد. نگارش کتاب در ماه صفر 1426ق، به پایان رسیده است. مؤلف در مقدمه با اشاره به اینکه هر مکتبی در محتوا و هویت خویش ترکیبی است از اصول و مبانی علمی و عملی و نمادهایی که از آن به شعائر آن مکتب تعبیر می‌شود، به تبیین و بررسی مفهوم «شعار» به نقل از فرهنگ «لسان العرب» و تفسیر این لغت در لغت‌نامه دهخدا پرداخته است. سپس به این مطلب اشاره می‌کند که: محوریت امام نه به‌عنوان مرجعی برای احکام است، بلکه محوریت امام به‌خاطر این است که او ناموس عالم خلقت و حقیقت فیض منزل الهی و واسطه بین حق و خلق در مراتب وجود و متولی نظام عالم کون و مربی نفوس به سمت کمال و نقطه اتصال ما با پروردگار است. بنابراین بر هر فرد شیعه لازم و واجب است که شعار تشیع و شاخصه‌های گهربار این مکتب حیات‌بخش را هرچه بیشتر و بهتر آشکار نماید؛ مثلاًواقعه غدیر را که روز تاج‌گذاری امیر مؤمنان علی بن ابی‌طالب(ع) به تاج ولایت و امامت است، ارج بگذارد. یکی دیگر از شعارها و شاخصه‌های مکتب شیعه مسئله شهاد و قیام حضرت سیدالشهداء(ع) در قبال مذهب اهل سنت و جماعت است... و اربعین سیدالشهداء(ع) سند حقانیت و مظلومیت او در عرصه کشمکش حق و باطل است. بنابراین تشکیل مجالس و محافل سنوی... تنها و تنها برای حضرت سیدالشهداء(ع) وضع و جعل گردیده است. فصل اول کتاب به جایگاه واژه اربعین در فرهنگ اسلام اختصاص یافته است. نویسنده، معتقد است که واژه اربعین در کیش و مذهب اهل باده و ساده گرفته تا عالی‌ترین و دقیق‌ترین لطائف اشارات و ظرائف عبارات اهل کشف و معنی و عرفای عالی‌مقام می‌توان یافت. در فرهنگ اسلام نیز به‌مناسبت‌های مختلف این کلمه مورد توجه قرار گرفته است؛ به‌نحوی که می‌توان ادعا نمود یک نوع رابطه تکوینی و تشریعی برای این مفهوم در فرهنگ اسلامی وجود دارد و این رابطه و نسبت را در جای‌جای هر دو عرصه تکوین و تشریع می‌توان جستجو نمود.[۷]مؤلف در این میان با کمک امثله‌ای که برگرفته از روایات است، به جایگاه اربعین اشاره نموده است؛ مثال‌هایی از قبیل اینکه طینت و سرشت انسان در مدت چهل روز کامل شده است، انسان در سن چهل سالگی به بلوغ عقلانی می‌رسد، کسی که خمر بنوشد تا چهل روز نماز او قبول نمی‌شود، کسی که غیبت مسلمانی را کند تا چهل روز نماز و روزه‌اش قبول نمی‌شود، شهادت چهل مؤمن بر جنازه مسلمانی موجب غفران اوست و... در پایان فصل، به تأثیر عدد چهل در به فعلیت درآوردن استعدادها در روایات و کلام عرفا از جمله سید مهدی بحرالعلوم و علامه حسینی تهرانی پرداخته شده است. فصل دوم کتاب به فلسفه قیام امام حسین(ع) اختصاص یافته است. نویسنده در این بخش از کتاب، حفظ حریم و حد و حدود مقام ولایت و امامت را از مبانی تشیع می‌داند و معتقد است قیام سیدالشهداء(ع) حیاتی‌ترین شاخص حق و باطل است و در این بین چه‌بسا مجالس عزاداری سالار شهیدان از مبانی اصیل خود فاصله گرفته است و غایت هدف ذاکرین و نوحه‌خوانان بر رنگ و لعاب دادن ظاهری به مصائب امام متمرکز شده است و این نوع مجالس به مجالس تئاتر و هنرپیشگی شباهت بیشتری دارد تا مجالسی که درخور شأن و منزلت امام باشد و هدف از این امور فقط گریه بیشتر، بر سر زدن بیشتر و فریاد زدن بیشتر است و بس. در ادامه مباحث این بخش می‌گوید: چنین نیست که قیام امام منحصر در مبارزه با ظلم باشد، بلکه دلائل دیگری نیز دارد. سپس به صلح امام حسن(ع) اشاره می‌کند و بر این مطلب تأکید می‌کند که جهاد و صلح امام تابع اراده حق و شرائط زمان است و مبارزه امام حسین(ع) مقدمه احیای سنن و بیان معارف است و در پایان می‌گوید: آسمان در ماتم امام حسین(ع) چهل روز گریست. نویسنده در فصل سوم به مسئله اختصاص داشتن اربعین به سیدالشهداء و شعار بودن آن در شیعه پرداخته است و می‌گوید: مسئله اربعین حضرت اباعبدالله الحسین(ع) از شعائر شیعه است که درهیچ مکتب و ملتی نظیر و مشابهی برای آن نمی‌توان یافت. زیارت مخصوصه آن حضرت در روز اربعین شعار مخصوص شیعه است و برای هیچ فردی از سایر معصومین(ع) حتی رسول اکرم(ص) این مسئله وجود ندارد و زیارت حضرت سیدالشهداء(ع) در روز اربعین و اقامه مجلس عزا برای آن حضرت فقط و فقط اختصاص به ایشان دارد. ایشان برای ادعای خود، به روایت مأثوره از امام حسن عسکری(ع)، که زیارت اربعین را علامت ایمان و شعار شیعه معرفی کرده است، تمسک می‌نماید. امام حسن عسکری(ع) نشانه‌های مؤمن را پنچ چیز معرفی می‌کند: پنجاه‌ویک رکعت نماز در شبانه‌روز (نافله و واجب)؛ زیارت اربعین سیدالشهداء(ع)؛ انگشتر در دست راست نمودن؛ پیشانی بر خاک گذاردن و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحيم در نمازهای جهریه (صبح، مغرب و عشا). بعد از آن به ذکر روایات شیعه و سنی مبنی بر اینکه مجالس ترحیم تا سه روز است، می‌پردازد و می‌گوید: ترک زینت برای زنان در عزای میت بیش از سه روز جایز نیست و در این سه روز مستحب است برای صاحبان مصیبت طعام برده شود. در ادامه به کلام مرحوم نراقی که تحدید به سه روز عزاداری برای میت لازم نیست، اشاره می‌کند و به آن پاسخ می‌دهد؛ سپس به نقد و بررسی انحرافات پدیدآمده در امر تدفین و بدعت‌هایی که از غرب در مجالس ترحیم راه یافته پرداخته است. مؤلف، کتاب را با این مطلب به پایان می‌رساند که در اسلام مجلس ترحیمی به نام هفت، چهلم و سال نداریم و اگر اربعین را برای عموم جائز بدانیم از عنوان شعار و علامت بودن برای تشیع خارج می‌شود.

يعرّف بمسائل الاعـتقاد عند الشيعة الإمامية من المصادر الأصلية التي يؤمنون بها، ومما كتبوا هم عن أنفسهم، لا مما كُتب عنهم، مستندًا إلى فهمهم للقرآن الكريم ورواياتهم الحديثية المعتمدة، دون الاعتماد على ما كُتب عن الشيعة في تراث غيرهم ولو كانوا من أهل السنة، فلا يأتي ذكر ما رواه أهل السنة عنهم إلا من باب الاطلاع أو المقارنة بين العقائد، أو لمعرفة مدى ما تميّز به علماء السنة من إنصاف للفرق الأخرى. ولا يتأتى ذلك إلا بعـد جمع روايات أهل التشيع المعتبرة– عندهم– في باب العقيدة، وعقد المقارنات بين هذه العقائد؛ لنصل إلى إجابة على سؤال مهم مفاده: ما مدى اتساق روايات الشيعة الحديثية مع أفكار علمائهم؟ وهل شهدت عقائد الشيعة تطورًا بعد غيبة الإمام الثاني عشر؟

يعرّف بمسائل الاعـتقاد عند الشيعة الإمامية من المصادر الأصلية التي يؤمنون بها، ومما كتبوا هم عن أنفسهم، لا مما كُتب عنهم، مستندًا إلى فهمهم للقرآن الكريم ورواياتهم الحديثية المعتمدة، دون الاعتماد على ما كُتب عن الشيعة في تراث غيرهم ولو كانوا من أهل السنة، فلا يأتي ذكر ما رواه أهل السنة عنهم إلا من باب الاطلاع أو المقارنة بين العقائد، أو لمعرفة مدى ما تميّز به علماء السنة من إنصاف للفرق الأخرى. ولا يتأتى ذلك إلا بعـد جمع روايات أهل التشيع المعتبرة– عندهم– في باب العقيدة، وعقد المقارنات بين هذه العقائد؛ لنصل إلى إجابة على سؤال مهم مفاده: ما مدى اتساق روايات الشيعة الحديثية مع أفكار علمائهم؟ وهل شهدت عقائد الشيعة تطورًا بعد غيبة الإمام الثاني عشر؟

مع الدكتور ناصر القفاري في أصول مذهبه، تألیف ابوالفضل اسلامی در پاسخ به اتهامات ناصر قفاری در کتاب «أصول مذهب الشيعة الاثنی عشرية» نوشته شده است. در این اثر یک جلدی به زبان عربی شبهات مطرح‌شده با استناد به آیات و روایات و اقوال علما مورد نقد قرار گرفته است. کتاب، مشتمل بر مقدمه نویسنده و متن اثر است که بدون دسته‌بندی خاصی شبهات قفاری را پاسخ گفته است. اساس بحث نویسنده در نقد عبارات «الشيعة قائلون بالتحريف» یا «الشيعة تعتقد بتحريف القرآن» است؛ یعنی شیعه قائل به تحریف قرآن کریم است. نویسنده، کتابش را با این داستان آغاز کرده است. حکایت شده که مردی خبر مرگ دوستی قدیمی را شنید. یک روز او را زنده ملاقات کرد، پس تعجب کرد و به او گفت: ای رفیق به من گفته شد که تو مرده‌ای! دوستش به او گفت: ولی حالا می‌بینی که من زنده‌ام و روزی می‌خورم و پیش از این نمرده بودم! پس تعجب مرد بیشتر شد و با اصرار بر انکار حیات او می‌گفت: چگونه تو نمرده بودی، درحالی‌که کسی که از تو موثق‌تر است مرگ تو را به من خبر داد؟! حکایت ما پیروان اهل‌بیت پیامبر(ص) با برخی از محققین اهل سنت همین است. می‌گویند: ما شنیده‌ایم که شما قائل به تحریف قرآن هستید. به آنها می‌گوییم: ما شیعیان و پیروان اهل‌بیت(ع) معتقد به تحریف قرآن نیستیم، بلکه معتقدیم که این قرآن که در دست مسلمین است بدون کم و زیاد همان است که بر رسول اکرم(ص) نازل شده است؛ باطل در آن راه نیافته و خداوند متعال آن را از هر تغییر و تحریفی حفظ کرده است. محقق سنی می‌گوید: کسی که خبر داده ابن تیمیه است که از شما موثق‌تر است! در جوابش می‌گوییم: آیا این خبر از ماست؟! چگونه از ماست و حال آنکه ما از آن بی‌خبریم؟! وی در ادامه با اشاره به نام چند تن دیگر از علمای اهل سنت، توجه به کلام این افراد و نادیده گرفتن سخن دیگر موثقین مانند صاحب «إظهار الحق» شیخ رحمت‌الله هندی را تعجب‌آور دانسته است. اسلامی، اتهامات کسانی چون قفاری مؤلف کتاب «اصول مذهب شیعه امامیه» را غیر قابل پذیرش می‌داند؛ چراکه او نه یک بار، بلکه بارها در امانت علمی خیانت کرده و متأثر از افکار وهابیت و اتهامات ابن تیمیه است که برخی علمای اهل سنت، او را کافر می‌دانند. قفاری در نقل عقائد شیعه به قول ابن تیمیه استناد می‌کند که نزد علمای مذهبش مردود است، چه برسد به علمای امامیه. وی در ابتدای متن کتاب به 15 مورد از سخنان ناصر قفاری که در آنها شیعه را در موضوعات مختلف مورد اتهام قرار داده، اشاره کرده است. سپس از موارد فوق 10 اتهام او را استخراج و لیست کرده است. سپس تأکید می‌کند که مهم‌ترین موضوعی که همه کتاب‌هایی از این دست آن را نوشته و در پخش و انتشار آن اصرار دارند، این است که «شیعه قائل به تحریف قرآن کریم است». سپس در مقام تبیین عظمت قرآن و جایگاه رفیع آن در مذهب تشیع برآمده و می‌نویسد: شیعیان از جنبه‌های مختلف اعتقادی، فکری، رفتاری و... از اهل‌بیت(ع) که عدل (هم‌سنگ) قرآن کریم هستند تبعیت می‌کنند. اهل‌بیت(ع) بر اهتمام به قرآن تأکید کرده و امت را به آن ارجاع داده‌اند پس از آن، از هریک از چهارده معصوم(ع) روایتی را در رابطه با قرآن کریم نقل کرده است. نویسنده، عبارت «شیعه قائل به تحریف است» را از دو وجه مورد بررسی قرار داده است. اول اینکه مقصود، مذهب شیعیان باشد؛ یعنی دینی که پیروان اهل‌بیت از آن تبعیت می‌کنند، قرآن را تحریف‌شده می‌داند. این وجه به‌اجمال و تفصیل در کتاب پاسخ داده و رد شده است. سپس می‌گوید: اگر منظور از شیعه، افراد و اشخاص شیعه است که قائل به تحریف هستند، باید احوال شیعه را از ابتدا تا زمان حاضر بررسی کنیم. آیا از اولین فرد یا افراد شیعه تا شیعیان معاصر کسی معتقد به تحریف و تغییر و نقصان قرآن کریم شده است؟ نویسنده برای پاسخ به این سؤال لازم می‌داند ابتدا معنای شیعه و تکون تاریخی آن را در آیات و روایت مورد بررسی قرار دهد؛ لذا با اشاره به روایات ذکرشده در منابع اهل سنت، اثبات می‌کند که شیعه در عهد نبی اکرم(ص) و از بین اصحابی چون سلمان و مقداد و... پدید آمده است. در ادامه این موضوع به اسامی 110 نفر از صحابه و 82 تن از تابعین که حدیث غدیر را نقل کرده‌اند، در پاورقی‌های کتاب اشاره می‌کند. نویسنده در آخرین مبحث کتاب این سؤال را مطرح می‌کند که آیا دکتر قفاری دلیلی و مدرکی بر اینکه شیعه و به‌ویژه اصحاب رسول اکرم(ص) مانند ابوذر، سلمان، مقداد و... قائل به تحریف بوده‌اند، دارد؟ سپس پاسخ می‌دهد که دکتر هیچ دلیل و برهانی بر اینکه همه افراد شیعه، که از آن جمله‌اند این اصحاب نیکوکار، قائل به تحریف کتاب خدا بوده‌اند، ندارد. وی سپس شایسته می‌داند برخی از فضایل آن اصحاب بزرگ شیعی را ذکر نماید تا برای خواننده محترم مشخص شود که این افرادی که ناصر قفاری آنها را مورد اتهام قرار داده چه کسانی هستند و جایگاه آنها نزد رسول‌الله(ص) چیست؟ در این رابطه روایاتی در فضیلت سه صحابی بزرگ رسول‌الله(ص) سلمان فارسی، مقداد بن اسود و ابوذر غفاری، نقل می‌کند، سپس به جهت رعایت اختصار، اسامی 173 تن از اعاظم شیعه و در آخر فضیلت حجر بن عدی، مالک اشتر، یعقوب بن اسحاق سکیت و ابان بن تغلب را با تفصیل بیشتری ذکر می‌نماید. در انتهای کتاب، کلینی و اثرش کافی معرفی و انتساب تحریف به وی مورد نقد و رد قرار گرفته است. درباره مصحف امیرالمؤمنین علی(ع) نیز چنین می‌خوانیم که این مصحف، آن‌گونه که اتهام زده‌اند، بدیل قرآن کریم نیست و ماهیت اصلی همان است، ولی در ترتیب سوره‌ها به‌حسب نزول و مکی و مدنی بودن و نیز اشتمال بر مجموعه‌ای از تفاسیر و توضیحات و ذکر مصادیق و تأویلات متفاوت است.