جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطابق دیدگاه علامه طباطبایی مصلحت به‌جهت تبیین‌های گوناگون، از جمله تحلیل معناشناختی، دارای وجودی واقعی است که تحقق آن مشروط به وجدان مقتضی، و فقدان مانع و قاسر است. مطابق این برداشت، مصلحت دارای چهار نحوه هستی واقعی خارجی، ذهنی، نفس الامری و اعتباری بوده و دارای وجودی مشکک است. ظرف تحقق مصلحت متناسب با عالم تکوین و تشریع است. این برداشت گرچه دارای دقت نظر است، اما به‌جهت عدم‌جامعیت تحلیل معناشناختی و قابل مناقشه بودن هستی اعتباری، دیدگاه دیگری برگزیده شده است که براساس آن مصلحت، شایستگی و تناسب هر امری با مقتضای حقیقت اصلی شیء است. بر این اساس، شرایط تحقق مصلحت در همه اشیاء وجود مقتضی، و فقدان مانع و قاسر نیست، بلکه شرایط تحقق و هستی شایستگی هر امری با مقتضای حقایق گوناگون، مختلف می‌شود. هستی مصلحت به اعتبار فعلیت و عدم فعلیت، به هستی بالفعل (ذهنی و خارجی) و بالقوه، به اعتبار امور وجودی و امور عدمی مضاف، به هستی حقیقی و هستی فرضی و به اعتبار تشکیک و عدم تشکیک، به هستی مشکّک و متواطی تقسیم می‌شود.

رابطه ایمان و اختیار انسان، همواره در جوامع غربی و شرقی مورد بحث بوده است. در این پژوهش، به رابطه ایمان و اختیار و مقایسه دیدگاه‌های علامه طباطبایی و پل تیلیخ پرداخته شده است. علامه طباطبایی، در عین قائل شدن اختیار در کسب ایمان، آن را مرتبه‌ای قلبی و رتبه بعد از شناخت اولیه دین و مقدمه عمل و اطاعت می‌دانند در حالیکه پل تیلیخ ایمان را غایت قصوا یا دلبستگی نهایی تعریف کرده و آن را حاصل عمل همه وجود آدمی همچون عقل و اراده و احساس، دانسته و مرحله اول ایمان که یافتن متعلق ایمان است را امری اختیاری و مرحله تسلیم و دلبستگی به آن را امری غیر ارادی دانسته است.علامه طباطبایی در مباحث مفصل پیرامون ایمان و نقش اختیار انسان در نیل به ایمان را تبیین نموده‌اند.‌ در تفکر اسلامی، علامه طباطبایی، حقیقت ایمان را تصدیقی قلبی می‌داند که شدت و ضعف پذیر است و مومن امنیت و اطمینانی کسب می کند که هرگز در اعتقاد خودش دچار تردید نمی‌گردد و ایمان را امری اختیاری می‌دانند. پل تیلیخ فیلسوف و الهی‌دان پروتستان نیز، در کتاب‌های خود از جمله، پویائی ایمان و الهیات سیستماتیک، به بحث پیرامون عقل و ایمان و اختیار با آن پرداخته است. ایمان از دیدگاه تیلیخ نه علم به حقیقتی است، نه علم به گزاره‌ای است و نه اختیار عقیده‌ای است.