مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

عقايد و انديشهھاى بنیادى اسلام، كه از آنھا بهعنوان اصول عقايد ياد مىشود، پايه و اساس آيین حیاتبخش اسلام است و در شكلگیرى رفتار مسلمانان تأثیر غیرقابل انكارى دارد. زيرا بهطور كلى، رفتار انسانھا- خودآگاه يا ناخودآگاه- متأثر از اصول عقايد و به عبارت ديگر، جھانبینى است. از اين رو، براى استقرار و تثبیت نظام ارزشى و رفتارى اسلام، بايد مبانى عقیدتى آن مورد بررسى قرار گیرد. اگر دين را به درختى تناور و بارور، تشبیه كنیم، مبانى عقیدتى، به مثابه ريشهھاى آن است. اين ريشهھا بايد در پرتو عقل، در اعماق قلب انسان پابرجا گردد تامیوهھاى شیرين و گوارا (اعمال صالح) به بار آيد و سعادت و خوشبختى انسان در دو جھان تأمین شود. از آنجا كه خداى متعال، ما را به نیروى عقل و انديشه مجھز ساخته، بايد در نظام آفرينش، تأمّل و تدبّر كنیم تا به حكمت او پى ببريم. از اين رو، تحقیق و شناخت مبانى عقیدتى و دقت در محتواى دعوت پیامبران و توجه به معجزات آنان، بايد به كمك عقل انجام گیرد. تقلید از عقايد ديگران بدون سنجش عقلى، محكوم است. دانشمندان اسلامى از نخستین سالھاى ظھور اسلام، به تبیین عقايد اسلامى پرداخته و كتابھايى در علم كلام، در سطوح گوناگون، به رشته تحرير درآورده و در اختیار ھمگان قرار دادهاند. به تناسب مسائلى كه در ھر عصر مطرح بوده در میان بیشترين فرقهھاى اسلامى، متكلّمان نامدار و مشھورى ظھور كرده و به بحث و بررسى مسائل كلامى پرداختهاند. كتب و آثار بر جاى مانده از آن بزرگان، با آنكه از نظر محتوا غنى و سودمند است، اما چون مطالب آنھا دستهبندى نشده و متناسب با نیازھاى فكرى نسل جديد نیست، نمىتوان براى آموزش كلاسیك بهخوبى از آنھا بھره گرفت. بدين روى، تھیه و تدوين كتابھايى متناسب با پیشرفت علوم و نیازھاى فكرى نسل جوان، ضرورى و اجتنابناپذير است. كتاب حاضر، براى تأمین ھمین ھدف تھیه و تدوين گرديده است و سعى شده تا مطالب آن متناسب با سطح فكر و نیازھاى عقیدتى برادران عزيز پاسدار باشد. امید است اين اثر در ارتقاى بینش اسلامى و توحیدى برادران عزيز و ارجمند سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، سودمند و ثمربخش باشد و عزم آنان را در پاسدارى از اسلام ناب محمّدى صلى لله علیه و آله و ارزشھاى والاى انقلاب اسلامى، بیش از پیش، جزم كند. انشاءاللّه.

علامه شيخ «محمد جواد بلاغی» در كتاب «الرحلة المدرسية و المدرسة السيارة فی نهج الهدی» درباره اصول توحيد، نبوت و معاد سخن گفته و تلاش كرده است با استناد به دلايل نقلی و عقلی از كتب آسمانی تورات، انجيل و قرآن، اين اصول را اثبات كند. الرحلة المدرسية به‌صورت گفت‌وگو ميان چند تن نوشته شده كه گردهم آمده‌اند تا درباره تورات، انجيل، زبور و قرآن، بی‌طرفانه تحقيق كنند و حقايق را بی‌اشتباه و آلايش از آن‌ها درآورند. علامه بلاغی در اين كتاب، دين اسلام را بررسی كرده و ارزش‌ها و برتری‌های آن نسبت به ساير اديان را بيان و تأكيد كرده كه اسلام، همان دين ابدی برای تمامی زمان‌ها، مكان‌ها و هر عصر و نسلی است و ويژه گروه يا افراد خاصی نيست و هر آنچه جامعه بشری از مسائل اقتصادی، سياسی، اجتماعی، اخلاقی، عقايدی و ديگر امور زندگی به آن نياز دارد؛ در دين مبين اسلام وجود دارد. «بحث‌های فلسفی» نيز از ديگر بخش‌های مهم كتاب الرحلة المدرسية است كه در آن درباره مباحثی در زمينه جبر و تفويض، حسن و قبح عقلی، حقيقت نفس آدمی، ذرّه(جوهر فرد)، وجوب و امكان و امتناع، حدوث و قدم ماده، تنازع بقاع و انتخاب طبيعی، بحث شدهاست. همچنين، در اين كتاب، مسائلی درباره حكمت خلقت اعضای بدن انسان و شگفتی‌های خلقت حيوانات، آفرينش آسمان، زمين، هوا و دريا و ديگر عجايب عالم كه هر يك برای اثبات وجود خدای يگانه بسنده است، آورده شده است. كتاب مذكور در سه بخش بررسی شده كه عنوان بخش نخست آن، «پژوهشی در تورات و انجيل» است و در آن عناوينی مانند «خطاب كردن با عنوان "أب" در ميان مسيحيان با منع انجيل از آن»، «منع حضرت آدم (ع) از درخت»، «آيا در پيش خداوند دروغ و نيرنگ هست؟»، «قرآن؛ ميزان حق»، «نفی جسمانيت از خداوند و علم مطلق او»، «داستان فرزندان آدم و تورات»، «نسخ عهدين»، «آتش نمرود و ابراهيم (ع)»، «هارون و تورات و گوساله سامری»، «حضرت سليمان و عهد قديم»، «هارون و قرآن كريم»، «افسانه غرانيق»، «تورات و نسبت‌­های ناروا به پيامبران»، «ايمان حضرت ابراهيم(ع) و استدلال روشن در اين زمينه در قرآن»، «ابراهيم و خداوند و فرشتگان در تورات»، «منزه بودن خداوند از آموزش دروغ»، «كرامت قرآن»، «اشتباه در تورات»، «قرآن و پيامبر گرامی اسلام»، «ذبح زنان و كودكان در تورات» گنجانده شده است. علامه بلاغی در ادامه اين كتاب، به پژوهش درباره موضوعاتی مانند «قرآن؛ ميزان حقيقت»، «پيامبر موعود در تورات»، «سفرهای بنی‌اسرائيل و تورات»، «مسيح (ع) و اناجيل»، «اخبار غيبی در قرآن»، «قرآن، مسيح و تثليث»، «طلاق در تورات»، «قرآن، توبه و آمرزش»، «آمرزش و رحمت الهی و كتاب مقدس»، «ايرادگيری عهد جديد بر عهد قديم»، «خالی بودن تورات از ذكر قيامت»، «شواهد داخلی از تورات بر تحريفش»، «نويسندگان اناجيل و زمان نوشته شدن آن‌ها»، «بررسی زندگی شاگردان مسيح (ع)»، «تاريخ بنی‌اسرائيل در عهد قديم»، «بخشش و نظام اجتماعی و قرآن»، «اناجيل و عهد قديم و اختلافات»، «اناجيل و پاكی مسيح»، «آموزه­‌های مسيحيت بعد از مسيح (ع)»، «چرا دستور "پولس" بر ابطال شريعت پذيرفته شد؟» پرداخته است. بخش دوم اين كتاب به مباحث «بررسی معارف اسلام از قرآن و تاريخ» است كه در آن مباحثی با عنوان «دين اسلام و قرآن»، «تاريخ و دعوت اسلام»، «جنگ‌‌های پيامبر(ص) مانند جنگ احد، بدر، احزاب، خيبر و هوازن»، «صلح حديبيه»، «سيره محمد (ص) و ضرورت دفاع از آن»، «اسلام و مسيح»، «غزوه "بنی‌القينقاع" و "بنی قريضة"»، «فتح مكه»، «صلح حديبيه»، جنگ مؤتة و تبوك»، «آموزش قرآن با اخلاق فاضل»، «اسلام و مسيح»، «مذهب داروين در اصل انواع»، «برهان‌های توحيد در قرآن»، «نياز به شريعت»، «كرامت قرآن در استدلال‌های آن»، «استدلال‌های قرآنی در آفرينش زمين»، «نفی تعدد و شرك از خداوند»، «عقول ده‌گانه و فلاسفه» پرداخته می‌شود. بخش سوم كتاب الرحلة المدرسية نيز به دفاع از اعتقادات دين مبين اسلام اختصاص دارد و در آن موضوعاتی همچون «متشابهات قرآن»، «فوايد آفرينش انسان و حيوانان در نظام هستی»، «رسالت كلی قرآن كريم»، «صفات رسول اكرم(ص) در قرآن»، «تنوع معجزه‌ها به اقتضای حكمت»، «معاد جسمانی در تورات و انجيل»، «مغالطه در معاد جسمانی و جهنم»، «مسئله اسراء از مسجد الحرام به مسجد الأقصی»، «انجيل و برزخ»، «عهد جديد و قيامت»، «حج در دين اسلام» و «مكه و تاريخ و استدلال قرآنی برای آن» بررسی شده است.

عقايد و انديشهھاى بنیادى اسلام، كه از آنھا بهعنوان اصول عقايد ياد مىشود، پايه و اساس آيین حیاتبخش اسلام است و در شكلگیرى رفتار مسلمانان تأثیر غیرقابل انكارى دارد. زيرا بهطور كلى، رفتار انسانھا- خودآگاه يا ناخودآگاه- متأثر از اصول عقايد و به عبارت ديگر، جھانبینى است. از اين رو، براى استقرار و تثبیت نظام ارزشى و رفتارى اسلام، بايد مبانى عقیدتى آن مورد بررسى قرار گیرد. کتاب حاضر درباره توحید و مسائل پیرامون آن می باشد.

«هداية الامة الى معارف الائمة»، كتابى است به زبان عربى تاليف ابو جعفر خراسانى‏ در اثبات توحيد و معاد از طريق استدلال ‏هاى عقلى به كار رفته در روايات. مولف انگيزه خود از نگارش اين اثر را پيراستن معارف وحيانى از شوائب فلسفه و عرفان- البته عرفان مصطلح- معرفى مى‏ كند و بر آن است كه عقايد حقه شيعه را تنها با استفاده از براهين عقلى به كار رفته، در آيات قرآن كريم و روايات معصومين (ع) به اثبات رساند. اين كتاب كه به صورت نظم و شرح به نگارش درآمده و به شرح ديدگاه شيعه اماميه در رابطه با توحيد مى ‏پردازد. مولف مطالب مطرح شده در اين كتاب را نخست در كتابى به نام معارف الشيعة به تفصيل بازگو كرده و در آن فرمايشات ائمه عليهم السلام و نظريات ايشان را درباره توحيد و معارف الهى بيان كرده بود؛ اما پس از آن به فكر تلخيص اين كتاب افتاده و ترجيح داد كه اين گزيده به نظم درآيد تا حفظ و ضبط آن تسهيل گردد. وى منظومه خود را معارف الائمة ناميد و سپس به شرح آن پرداخت و نام هداية الامة الى معارف الائمة را بر آن نهاد. خراسانى در اين كتاب چكيده معارف اهل بيت در باب توحيد را ضمن پنج مقصد به شرح ذيل بيان نموده است: مقصد اول: اثبات وجود الله تعالى‏ مقصددوم: ذات بارى تعالى‏ مقصد سوم: صفات ثبوتى و سلبى خداوند مقصد چهارم: افعال خداوند مقصد پنجم: اسماء حسنى و صفات خداوند

«هداية الامة الى معارف الائمة»، كتابى است به زبان عربى تاليف ابو جعفر خراسانى‏ در اثبات توحيد و معاد از طريق استدلال ‏هاى عقلى به كار رفته در روايات. مولف انگيزه خود از نگارش اين اثر را پيراستن معارف وحيانى از شوائب فلسفه و عرفان- البته عرفان مصطلح- معرفى مى‏ كند و بر آن است كه عقايد حقه شيعه را تنها با استفاده از براهين عقلى به كار رفته، در آيات قرآن كريم و روايات معصومين (ع) به اثبات رساند. اين كتاب كه به صورت نظم و شرح به نگارش درآمده و به شرح ديدگاه شيعه اماميه در رابطه با توحيد مى ‏پردازد. مولف مطالب مطرح شده در اين كتاب را نخست در كتابى به نام معارف الشيعة به تفصيل بازگو كرده و در آن فرمايشات ائمه عليهم السلام و نظريات ايشان را درباره توحيد و معارف الهى بيان كرده بود؛ اما پس از آن به فكر تلخيص اين كتاب افتاده و ترجيح داد كه اين گزيده به نظم درآيد تا حفظ و ضبط آن تسهيل گردد. وى منظومه خود را معارف الائمة ناميد و سپس به شرح آن پرداخت و نام هداية الامة الى معارف الائمة را بر آن نهاد. خراسانى در اين كتاب چكيده معارف اهل بيت در باب توحيد را ضمن پنج مقصد به شرح ذيل بيان نموده است: مقصد اول: اثبات وجود الله تعالى‏ مقصددوم: ذات بارى تعالى‏ مقصد سوم: صفات ثبوتى و سلبى خداوند مقصد چهارم: افعال خداوند مقصد پنجم: اسماء حسنى و صفات خداوند

کتاب حاضر مزین است به نام و کلام امام سجاد علیه السلام. کتاب حاضر که عنوان آن کتاب توحید امام سجاد ع است و نوحه و برخی از اشعار ایشان را هم در ادامه کتاب آورده و اشاره کرده است.

«الملخص في أصول الدين»، از مهم‌ ترين كتب كلامى سيد مرتضى است، بلكه مى‌ توان گفت از بسيارى جهات اين كتاب بر ديگر كتب كلامى سيد مقدم است، چرا كه اين كتاب مشتمل است بر معظم مباحث توحيد، صفات بارى تعالى، عدل و ديگر مباحثى كه مورد اختلاف شيعه، اشاعره، معتزله، مرجئه، قدريه و غير اين‌ ها است. اما ديگر تاليفات كلامى مولف چنين نيستند، براى مثال كتاب الشافى فى الامامة گرچه كتابى است مبسوط، اما تنها اختصاص يافته است به مباحث امامت و كتاب الذخيره، گرچه جامع اصول اعتقادى است؛ اما در آن مباحث خيلى مختصرى مورد بررسى واقع شده‌ اند، بلكه چنانكه مولف در آخر كتاب الذخيره گفته است، الذخيره تكملة الملخص مى‌ باشد و تفصيل مطالب را مولف به الذخيره ارجاع مى‌ دهد. مولف اين كتاب را بعد از كتاب الشافى و بخشى از آن را قبل از الذخيره و بخش ديگر را همزمان با الذخيره نگاشته است. اول كتاب ناقص است و مطلب بدون مقدمه از «قدمها يرجع الى ذاتها...» شروع مى‌ شود كه احتمالا چند صفحه‌ اى از نسخه موجود حذف شده است. در مورد انتساب كتاب الملخص، به سيد مرتضى هيچ اختلافى نيست، چنانكه شاگرد بلافصل او؛ يعنى شيخ طوسى در رجال خود، كتاب الملخص را از تاليفات استاد خود ذكر نموده است. همچنين نجاشى، صاحب تأسيس الشيعه و كشف الحجب نيز اين كتاب را به سيد نسبت داده است.

شرح جمل العلم و العمل، نوشته علم‌الهدى سيد مرتضى (م 436ق)، شرحى بر بخش «اعتقادات» كتاب خودش «جمل العلم و العمل» است. سيد كتابش را در پاسخ به درخواست يكى از شاگردانش شرح كرده و او نوشته است . يعقوب جعفرى مراغى كتاب را تصحيح نموده و بر آن پاورقى زده است. لازم به توضيح است كه در كتاب دائرةالمعارف تشيع درباره «جمل العلم و العمل» چنين مى‌خوانيم: «وى اين كتاب را به خواهش يكى از ياران و شاگردان خود نوشته». اين در حالى است كه «جمل العلم و العمل» به توصيه شيخ مفيد استاد سيد مرتضى نوشته شده است. سپس يكى از شاگردان سيد مرتضى شرح اين اثر را درخواست مى‌كند و لذا توضيح مذكور درباره «شرح جمل العلم و العمل» صحيح است. «جمل العلم و العمل» مشتمل بر بخش فقه نيز است كه ابن براج، يكى ديگر از شاگردان شريف مرتضى، نيز بخش احكام فقهى كتاب را شرح كرده كه آن نيز با همين عنوان «شرح جمل العلم و العمل» به همت كاظم مديرشانه‌چى در اسفند 1352 در مشهد به چاپ رسيده است. جمل به معناى ريسمان كلفت و طناب ستبر كشتى است و بنابراين، عنوان كتاب به معناى ريسمان سخت و ستبر علم و عمل است. كتاب «جمل العلم و العمل» يكى از مهم‌ترين آثارى است كه سيد مرتضى در علم كلام و فقه نوشته است. اين اثر بااينكه از حجم كمى برخوردار است، اما علما از زمان سيد مرتضى تا زمان ما آن را پذيرفته‌اند. قاضى عبدالجبار امام معتزله درباره اين اثر چنين گفته است: اگر سيد مرتضى تنها اين اثر مختصر را داشت بر تمام مصنفين برترى داشت.