مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«نهایت فلسفه»، ترجمه سلیس و روانی از کتاب پر ارج «نهایة الحکمه»، تالیف مرحوم علامه طباطبایی است که در آن، مسائل عمیق و دشوار فلسفی را به مدد برهان و ابتکار فلسفی و ذهن و ذوق مثال زدنی، تعلیم می دهد. این اثر در واقع، خواننده را با خود تا قله های فلسفه و نهایت حکمت، می برد و از سیر در مسائل فلسفی مشعوف می سازد. موضوعاتی که در کتاب حاضر بحث شده اینهاست: مسائل کلی وجود، وجود مستقل و وجود رابط، مواد قضایا، ماهیت و احکام آن، مقولات ده گانه، واحد و کثیر، علت و معلول، قوه و فعل، سبق و لحوق و قدم و حدوث، عقل و عاقل و معقول، درباره واجب الوجود.

«رسالة الولاية»، يكى از آثار نفيس و كم‌ نظير علامه سيد محمدحسين طباطبايى است كه به زبان عربى نوشته شده و در عين اختصار و ايجاز، مطالب محورى را مطرح ساخته و از رازهاى نهفته دين پرده برداشته است. آيت‌ الله جوادى آملى، درباره اين كتاب فرموده‌ اند: «بهترين اثر علامه طباطبايى، همان اثرى است كه به‌ عنوان «رسالة الولاية» مرقوم فرموده‌ اند. در بعضى از مباحث آن رساله، اين مطالب را يادآور شده‌ اند كه: «اين سخن در كتاب‌ هاى ديگران نيست». ايشان تعبيرى به اين بلندى و عزت و عظمت را در هيچ جاى ديگر بيان نكرده‌ اند. ايشان بيش از هر چيز به مسئله «ولايت» اهميت مى‌ دادند. معناى ولايت، آن است كه انسان به جايى برسد كه عالم و آدم را تحت تدبير خداى سبحان ببيند و لا غير».

«بدایة الحکمة» کتابی فلسفی به زبان عربی از تالیفات مرحوم علامه طباطبایی با موضوع فلسفه اسلامی مي باشد. «بدایة الحکمة» کتاب مختصر و مفیدی است که یک دوره از حکمت الهی در آن گنجانده شده است و کتابی است کاملا استدلالی که در آن جز دلیل و برهان یافت نمی شود. پیراسته از حشو و زوائد، متین و استوار و به جرات می توان گفت که مقامش در حکمت متعالیه همسان منزلت اشارات بوعلی در حکمت مشاء است. عباراتش گرچه موجز است اما مغلق نیست، در عین اختصار جامع است و مهم ترین عناوین و موضوعات و حکمت الهی را دربردارد. این کتاب در واقع چکیده فلسفه صدرائی موسوم به حکمت متعالیه است که با توجه به آخرین سیر تکاملی آن تنظیم شده است. علامه فقید کتاب «بدایة الحکمة» را به درخواست بعضی از نزدیکانش به منظور تدریس فلسفه در حوزه های علمیه نگارش کرده و هم اکنون به عنوان نخستین متن درسی فلسفه برای جویندگان حکمت الهی معروف می باشد و نسبت به سایر متون فلسفی از مزایايی برخوردار است. علامه بدایة را در سال 1390 ق در حالی که 67 سال از عمر شریفش می گذشت، تالیف نمود.

«الإنسان و العقيدة»، در واقع مجموعه چند رساله به زبان عربى، نوشته علامه سيد محمدحسين طباطبايى است كه در يك كتاب جمع شده و با نامى جديد منتشر شده است. عنوان «الإنسان و العقيدة» براى اثر حاضر، انتخاب علامه طباطبايى نيست بلكه محققان برگزيده‌ اند. محققان رساله‌ هاى مذكور را تصحيح و تحقيق كرده‌ اند و مقدمه‌ اى برايش نوشته‌ اند و در آن ويژگى‌ هاى اين رساله‌ ها را بيان كرده اند. محققان تصريح كرده‌ اند كه اين اثر دو ويژگى دارد: يك - موضوعش: اين پنج رساله، منظومه‌ اى علمى و معرفتى كاملى فراهم كرده است براى پاسخ به همه پرسش هايى كه ممكن است در مورد انسان در جميع مراحل زندگيش مطرح شود: مرحله قبل از اين دنيا، مرحله اين دنيا و مرحله بعد از اين دنيا و كمالاتى كه در دو جهان تحصيل مي كند و شناخت اين مراحل براى عده بسيارى از فرزندان جامعه ما مورد هتمام و نياز است. دو - نويسنده‌ اش: نويسنده اثر شخصيتى ممتاز است با ويژگى‌ هاى فرديش كه او را مورد توجه جويندگان دانش و عاشقان حقيقت قرار داده است. زندگى او ابعاد متعدد درخشانى دارد كه هر يك شايسته تحقيقى مستقل است. عناوين رساله‌ هاى موجود در اين اثر به ترتيب ذيل است: 1- الإنسان قبل الدنيا، 2- الإنسان في الدنيا، 3- الإنسان بعد الدنيا، 4- رسالة الولاية، 5- على (ع) و الفلسفة الالهية.

مسأله شر که به عنوان مسأله ای علیه وجود خداوند ادیان مطرح بوده است، هم از بعد نظری قابل طرح است هم از بعد عملی. در مسأله عملی شر، بعد عملی و کاربردی شرور درزندگی و تأثیر آنها بر ایمان انسانها مد نظر قرار می گیرد و این سوال پاسخ داده می شود که در مواقع رسیدن شرور، چطور ایمانمان را حفظ کنیم؟در این مقاله، پس از شرح راه حل های فیلسوفان و متکلمان مسلمان به مسأله شر،کارآمدی راه حل های هریک بررسی شده است. مهم ترین یافته این مقاله این است که با آنکه در ابتدای امر به نظر می رسد تنها راه حل متکلمان پاسخگوی مناسبی برای مسأله عملی شر است، اما با نگاه دقیقتر در می یابیم که راه حل های ارائه شده توسط فیلسوفان اسلامی افزون بر آنکه پاسخگوی مسأله نظری شر است، بدلیل استفاده از روش کشف و شهود برای دستیابی به آنها ، قادر به پاسخگویی به مسأله عملی شر نیز بوده و از کارایی بالایی برخوردارند.

هر علمی دارای روش یا روش هایی است که به وسیله آن به اهداف خود می رسد، برخی از علوم تک روشی و برخی دیگر چند روشی اند. در باره تک یا چند روشی بودن علم کلام از سوی مذاهب مختلف کلامی دیدگاه های مختلفی ارایه شده است، مثلا اهل الحدیث روش نقلی و معتزله روش عقلی را برگزیدند. اما رجوع به قرآن نشان می دهد که برای تبیین آموزه های دینی باید از روشگان مختلف استفاده کرد. نویسنده در این مقاله نشان خواهد داد که علم کلام باید باید از تمام روشگان ممکن مثل: نقلی شامل قرآن و روایات، عقلی شامل عقل و حتی اصول قطعی فلسفی، تجربی و حسی، شهودی استفاده کند، این ادعا بر خلاف ادعای برخی است که علم کلام را دارای روشگان مشخص مثل رویکرد اخباری یا تجربی می انگارند

کتاب «شیعه (مذاکرات و مکاتبات پرفسور هانری کربن با علامه سید محمدحسین طباطبایی)» تالیف محمد حسین علامه طباطبایی، نمودار یکی از مهم ترین رویدادهای فرهنگی جهان اسلام در قرن حاضر، یعنی گفتگوی دو فیلسوف، یکی از جهان غرب و دیگری از جهان اسلام است. طرف غربی این گفتگو، فیلسوف و اسلام شناس غربی، مرحوم پرفسور هانری کُربَن است. وی پس از آن که شاگرد فیلسوفان و استادان بزرگ و ناموری چون ادموند هوسرل، ارنست کاسیرر، امیل بریه، اتین ژیلسون، هلموت ریتر و لویی ماسینیون و دیگران و نخستین مترجم آثار مارتین هایدگر به زبان فرانسه بود (ژان پل سارتر، آشنایی خود را با هایدگر، مدیون این ترجمه ها میدانست) به اسلام شناسی روی آورد و گمشده خویش را در حکمت معنوی اسلام، خاصه در آثار شیخ اشراق سهروردی یافت و مدت پنج سال مقارن با جنگ جهانی دوم را در کتابخانه های شهر استانبول سپری کرد و در آنجا گنجینه های ارجمندی را فراچنگ آورد و چون عاشقی دل سوخته، شب و روز به مطالعه آنها پرداخت. او معتقد بود که حکمت معنوی اسلام، با تشیع ارتباط و پیوند نزدیک دارد و امامان شیعه، ادامه دهنده اسلام حقیقی اند و با اعتقاد به امام دوازدهم، شخصیت امام در فرهنگ تشیع و زندگی روزمره شیعیان، بروز و ظهور دارد و اصل ولایت و امامت، چونان رشته ای نامرئی، به تاریخ تشیع وحدت می بخشد. وی توجه یافته بود که حکمت در سرزمین ایران، امری تاریخی و متعلق به گذشته نیست، بلکه از دیرباز، حیاتی مستمر داشته، در زندگی حکمای معاصر ایران، چون مرحوم استاد علّامه طباطبایی و دیگر بزرگان تبلور و تجسم دارد. خلاصه آن که مرحوم کربن، گمشده دیرین خود را در حکمت معنوی ایران باز یافته بود. شاید گزاف نباشد اگر بگوییم که به نظر کربن، در جهان معاصر و عصر سیطره مدرنیسم اگر بتوان حکمت الهی را در جایی از کره زمین جستجو کرد، آنجا فقط ایران، مهد تشیع است، و علاقه مفرط او به ایران و جهان تشیع نیز از همین امر ناشی می شد. طرف دیگر این گفتگو، فیلسوف عظیم الشأن و مفسر کبیر قرآن، مرحوم علامه سید محمّد حسین طباطبایی است که به مقتضای حکمت الهی و مؤدای کریمه قرآنی، استماع اقوال و اتباع قول احسن را بر خود فریضه می دانست و گفتگو با پروفسور کربن را چونان روزنه ای نورانی به جهان غرب و خاصه جهان معاصر می یافت. این گفتگو که در محضر بعضی از فضلا، دانشمندان و اساتید حوزه و دانشگاه برگزار می شده، نمونه بارزی از هم زبانی، بلکه همدلی و تفاهم حقیقی بین فرهنگ ها است. تشکیل جلسات بحث در محضر علامه طباطبایی باعث شد که معضلات و مشکلات پروفسور کربن درباره اسلام و تشیع، مرتفع و وی به حقیقت دین اسلام و مذهب تشیع آشنا گردد، و از طرف دیگر، باعث نگارش این کتاب وزین و گران سنگ از جانب علامه طباطبایی گردید و سبب شد که دیگران نیز از این بحر زخّار بهره مند شوند. کتاب حاضر که مشتمل بر مجموعه مذاکرات و مکاتبات پروفسور هانری کُربَن با علامه سید محمّد حسین طباطبایی در سال 1338 می باشد، برای نخسین بار در سال 1339 تحت عنوان مکتب تشیع به صورت مستقل چاپ و منتشر گردید و برای بار دوم در سال 1355 با عنوان شیعه پس از تجدید نظر کلی، با مزایا و ویژگی هایی که چاپ اوّل فاقد آنها بود، از جمله افزودن پاره ای توضیحات و مدارک، توسط مرکز بررسی های اسلام انتشار یافت. دنباله مذاکرات این دو متفکر سترگ که در سال 1340 انجام یافته، نخستین بار در سال 1370 تحت عنوان رسالت تشیع در دنیای امروز با توضیحات تکمیلی، از طرف دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است.

موضوعات مورد بحث در این رساله عبارتنداز: خطبه علم کلام و صدوق ادله کلامی بودن صدوق عصر صدوق شرایط تکیه بر احادیث درمسائل اعتقادی و کلامی خلق افعال و استطاعه و روابط آن با نبوت از دیدگاه صدوق معنی نبوت حسن بعثت و ضرورت آن تبیین وحی انواع نبوت نوبت رسول و فضیلت او قرآن، نحوه نزول، خلق و تحریف آن معجزه تحریف به معنی عقاید پیرامون روش اعجاز و صرفه ضرورت عصمت انبیاء حقیقت عصمت حیطه های عصمت (تبلیغی و افعال و اعمال) بررس احادیث وارده در خصوص سهو النبی دلایل نقلی بر رد قول به سهو النبی دلایل سنت اجماع دلایل عقلی بر رد سهو النبی وقت لزوم عصمت آباء النبی تنزیه الانبیاء در آثار صدوق دلیل بر عصمت امام از نظر صدوق نسخ شرایع شفاعت معراج خاتمیت و رابطه آن با امت و مناظره شیخ.

ابن تیمیه برای بیان مطالب جدید و فتواهای بحث برانگیز خود، مجبور بود مفهوم برخی از الفاظ را تغییر دهد و معانی آنها را چنان تعریف کند که از دل این مفاهیم، فتواهای دلخواهش را بر اساس اجتهاد خویش صادر کند. مهم ترین لفظی که مفهوم آن توسط ابن تیمیه تغییر یافت، عبارت است از: تضییق مفهوم سلف، که طبق مبنای او، سلف فقط شامل افرادی است که نزدیک به قرن پیامبر بودند. طبق این نظریه، فقها، علما و دانشمندان خلف پس از سلف، از دایرۀ فهم متون دینی و کتاب مقدس، خارج می شوند و باید طبق فهم سلف، فهم خویش را تصحیح کنند؛ چرا که سلف دارای فهم برترند. در این پژوهش با استناداتی که در ادامه ارائه خواهد شد، اساس مبنایی ابن تیمیه در مفهوم مذکور را به سنجۀ تحلیل می کشانیم و نشان می دهیم که فهم علمای اسلام از این لفظ در طول تاریخ اسلام، دقیق تر از فهم ابن تیمیه بوده و برداشتی که او از این لفظ داشته، ناصواب و بلکه تصرف نادرستی در معناست.

آیا فهم دین، ممکن است؟ اگر آری، آیا روشمند است؟ و اگر آری، منطق فهم دین چیست؟ برجسته ترین سؤال های روزگار ما در باب دین پژوهی و معرفت دینی است، امّا دانش های دین پژوهی موجود برای پاسخ گویی در خور به این دست پرسش ها از کمال و کفایت لازم برخوردار نیستند. مؤلف معتقد است: تقسیم ثلاثی دین (عقاید، احکام و اخلاق) تقسیم شاملی نیست. همچنین او مدعی است مدارک دریافت و درک دین بیش از منابعی است که تا کنون در جهان اسلام رایج شده است ضمن این که برخی از مدارک رایج، فاقد حجّیّت و کارایی برای منبعّیت معرفت دینی است. از این رو باید دانش کارآمدتری برای فهم جامع و روزآمد دین سامان یابد. سپس مؤلف برای منطق فهم دین سازمان علمی جدیدی با محوریت «پدیده فهم دین» به عنوان کانون مباحث منطق فهم دین و لحاظ رابطه و مسائل عناصر پنجگانه (مبدأ دین، مدارک دین، مَدرَک ساحات و غایات دین، مدرِک و مفسر دین، منطق ادراک دین با این پدیده ارائه می کند، وی در این مقاله پیشنهادهایی را در زمینه دستگاه معرفتی درک کارآمد و روزآمد دین که با پذیرش نقادانه بخش های عمده ای از دست آورد علوم دین پژوهی سنتی و جدید، صورت می بندد، مطرح کرده است، نویسنده در زمنیه مبانی، مدارک، روش ها، قواعد و ضوابط فهم دین و نیز نحوه تقسیم گزاره و آموزه های دینی و سازوکار آسیب شناسی و سنجش معرفت دینی نظرات تازه ای را پیش نهاده است.