مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط عقل و دين يکي از بحث‌انگيزترين مسائل فلسفي و کلامي است و قدمتي طولاني دارد. اهميت اين مسئله، آن را به يکي از موضوعات مهم فلسفة دين معاصر تبديل کرده است. سؤال اين است که آيا براي شناخت دين، استفاده از وحي کفايت مي‌کند يا به‌کارگيري عقل نيز ضرورت دارد؟ برخي پذيرش و شناخت دين، تدين و ايمان را بدون توجه به عقل، غيرممکن مي‌دانند؛ اما گروهي ديگر، عقل‌گرايي را موجب به‌خطر افتادن تدين و ايمان، و التقاط در دين معرفي مي‌کنند. اين نوشتار به روش تحليلي ـ‌ توصيفي به بررسي ديدگاه ميرزامهدي اصفهاني در اين زمينه مي‌پردازد که جزو دستة اخير است. هرچند ايشان استدلال‌هايي با صورت منطقي براي اثبات خداوند ارائه نموده است، اما شناخت وجود و اوصاف خداوند با عقل و علوم ظلماني بشر را غيرممکن مي‌داند. همين امر بشر را نيازمند راهنماي غيبي مي‌كند و وجود دين وحياني را ضرورت مي‌بخشد. اين انديشه مبتلا به مشکل دور در استدلال بوده و اثبات حجيت و عصمت کلام خداوند، نبي و امام، محتاج عقل است.

یورگن هابرماس، فیلسوف و جامعه‌شناسی، با این درخواست که «جامعه سکولار باید فهم جدیدی از اعتقادهای دینی به دست آورد»، موجب شگفتگی بسیاری شد. او می‌پرسد آیا عقل عرفی می‌تواند شالوده‌هایی کارآمد را برای دولت قانونی مردم‌سالار تأمین کند؟ از سوی دیگر یوزف راتزینگر، پاپ بندیک شانزدهم، به منظور استقرار و تقویت شالوده‌های اخلاقی دولت، و نیز آنچه آسیب‌شناسی‌های عقل و دین می‌نامد، درباره اهمیت عقل ناب و دین مشروع بحث می‌کند. مقالات کتاب حاضر نتیجه گفتگوی این دو متفکر است که با حمایت آکادمی کاتولیک باواریا برگزار شد.

کتاب حاضر، ابتدا به بررسی مفهوم عقل، مسئله واقع‌نمایی شناخت و منابع معرفت می‌پردازد و سپس مناسبات عقل و دین در آموزه‌های رضوی را بررسی می‌کند. اگر دین و به و طور خاص دین اسلام را شامل سه بخش کلی اعتقادات، اخلاقیات و احکام بدانیم در این کتاب مؤلف به بررسی مناسبات عقل و دین در حوزه اعتقادات و اخلاقیات پرداخته است. در بررسی مناسبات عقل و دین در حوزه اعتقادات ابتدا دیدگاه‌های قائلین به عدم امکان تبیین عقلانی دین در جهان اسلام و مسیحیت بررسی‌شده است و سپس «نظریه عقلانیت نرم گزاره‌های دینی» به‌منظور ارائه چهارچوبی برای فهم رابطه عقل و دین در گزاره‌های اعتقادی معرفی می‌گردد. در بررسی مناسبات عقل و دین در حوزه اخلاق نیز نظریه صفاتی در اخلاق به‌منظور تبیین رابطه گزاره‌های اخلاقی دین با مفاهیم عقل علمی ارائه گردیده است.

کتاب «بررسی رویکرد ابن‌‌تیمیه درباره تعارض عقل و نقل» توسط جناب آقای «رحمت‌‌اللّه رضایی» در ارتباط با نقد ابن‌‌تیمیه در دو جلد نوشته شده و از سوی «انتشارات محبین» شهر قم، در سال 1399ش منتشر شده است است. جلد اول، اختصاص به مباحث نظری «تعارض عقل و نقل» و جلد دوم، ناظر به مباحث کلامی است. جلد اول این کتاب در 454 صفحه، متشکل از نُه فصل و یک نتیجه می‌باشد و گزارشی که می‌خوانید، از جلد اول این کتاب است. این کتاب از دیدگاه نگارنده‌ی گزارش، کتابی بسیار ارزشمند برای محققین، در زمینه شناخت سخنان ابن‌‌تیمیه و نقد و بررسی آن می‌باشد؛ چراکه نویسنده محترم کتاب به‌‌خوبی مواضع ابن‌‌تیمیه را تبیین و نقد کرده است.