مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی فراهم آمده به­دنبال چگونگی تعامل عقل و دین بنا بر علیتی است که در فلسفه ابن­سینا و مالبرانش اثبات شده است. این دو با نگاهی خدامحورانه، به­دنبال ارائه علیتی هستند که ذیل آن خدایی همخوان با دین را به اثبات رسانده و تصویری عقلانی و همخوان با آموزه­های دینی از عالم نشان دهند. عالم ابن­سینا عالمی است که در رأس آن خدای علت­العلل و در طول، علل ثانیه در زنجیره­ای علی و معلولی نقش آفرینند. مالبرانش روابط علّی را به تعاقب پدیده­ها تقلیل داد؛ مقارنه­گرایی مطرح از سوی او همانا علیتی تک­قطبی بود که در یک طرف آن، خدای همه­کاره در مقام علت حقیقی و طرف دیگر آن ماده بی­جان و بی­تاثیر قرار دارد. مالبرانش تمامی تأثیر و تأثرات عالم را به خداوند سپرده است؛ نگاه خدامحورانه مالبرانش و استناد مستقیم فعل ارادی انسان به خداوند، وی را به جبرگرایی نزدیک و راه را بر تجربه­گرایان افراطی چون هیوم باز می­کند. در مقابل، ابن­سینا ذیل اثبات مجردات و عقول عشره طولیه و عقل فعال، اختیار انسان را به رسمیت شناخته و اراده­ی او را در عالم مؤثر می­داند.

ترجمه ماشینی: کتاب «تیغ سوزان و چراغ‌های ذهن» اولین تحقیق تحلیلی عمیقی است که به زبان فرانسوی در مورد پیدایش فلسفه دین نوشته شده است، این کتاب در سه بخش و چهار جلد است، بخش اول (جلد اول) که به میراث می‌پردازد. قرن نوزدهم و وارثان آن، شامل یک مقدمه کلی است که ما را به تخصص و مطالعه مدل جایگزین عقلانی و انتقادی نزدیکتر می کند.بخش دوم (جلد دوم) به بررسی رویکردهای پدیدارشناختی و تحلیلی می پردازد، در حالی که بخش سوم [که به دو جلد تقسیم شد. بخش‌هایی در ترجمه عربی به دلیل عظمت آن] به رویکرد هرمیتی اختصاص دارد. مهمترین پیامی که فلسفه دین برای آن پدید آمده «تدبر در دین» است، با علم به اینکه این تخصص از دو قرن پیش به وجود آمده است و هدف این کتاب بررسی شرایطی است که منجر به ایجاد این تخصص شده است. هدف این است که به دین در مظاهر عمده آن بیاندیشد و این همان چیزی است که کتاب را به روشن ساختن مفهوم ادیان الهام بخش، به جای ایجاد یک برداشت مصنوعی فلسفی از دین، موظف می کند، و این همان چیزی است که باعث می‌شود کتاب علاوه بر بررسی مقوله‌های بلاغی ذهنی و منطقی که منجر به پیدایش آن‌ها شده است، بار مظاهر فردی و جمعی دین از قبیل آیین‌ها، اعتقادات و نگرش‌های معنوی را نیز بررسی کند: داده‌ها را در نظر می‌گیرد. از تاریخ ادیان، که مستلزم ادغام آنها در تفکری است که به افقی وسیع باز می شود.درباره معنای کل تاریخ. اصطلاح «نوآوری» مفهومی دوگانه دارد: از یک سو، به ارائه ارائه تاریخی به خواننده از نمایندگان بزرگ این رشته، پس از آشنایی با مدل‌های جایگزین عقل که فلسفه‌های مسلط دین را کنترل می‌کنند، مربوط می‌شود. از زمان کانت تا آغاز قرن بیست و یکم. از سوی دیگر، این کتاب می‌خواهد افق‌هایی را به روی موضوعاتی بگشاید که فلسفه هرمنوتیک دین امروز باید با آن‌ها مواجه شود و همچنین می‌کوشد تا خطرات بحث‌های داغ امروز در مورد میراث معنوی و دینی متعلق به اروپا را آشکار کند.

از بنيادي‌ترين مباحث در علم کلام و فلسفۀ دين، بحث رابطة عقل و دين است که دغدغه بسياري از فيلسوفان و متکلمان در جهان غرب و عالم اسلام بوده‌است. تعاريف بسياري از عقل و دين و نظرات مختلفي دربارۀ رابطة ميان آنها ارائه ‌شده؛ که ازجملۀ نظرات مي‌توان به عقل‌گرايي افراطي، نص‌گرايي افراطي و عقل‌گرايي معتدل اشاره کرد. براي حل مسائل پيش‌آمده در بحث رابطة عقل و دين، مکاتب مختلف کلامي پاسخ‌هايي را ارائه داده‌اند. يکي از مکاتب مهم و تأثيرگذار کلامي در جهان اسلام، نومعتزله نام دارد. شيخ محمد عبده و محمد عماره از برجسته‌ترين متفکران نومعتزلي اسلام‌گرا هستند که ضمن نقد جريانات افراطي نص‌گرايي و عقل‌گرايي، آرائشان در ميان اسلام‌گرايان اهل‌سنت تأثيرگذار بوده است. اين دو انديشمند در دفاع از عقلانيت اعتدالي و مبارزه با جريانات افراطي همچون عقل‌گرايي افراطي و نص‌گرايي افراطي تلاش بسيار از خود نشان داده و تأليفات زيادي از خود به‌جاي گذاشته‌اند. در اين نوشتار با روش کتابخانه‌اي تلاش مي‌شود تا ضمن معرفي نص‌گرايي افراطي و عقل‌گرايي افراطي، اشکالات هريک واکاوي شود؛ اشکالاتي نظير تعبد و تعصب به ظواهر متون و ناديده ‌گرفتن عقل، زياده‌روي در تأويل متون ديني، ترويج تاريخ‌مندي نصوص ديني و طرفداري از سکولاريسم.

نویسنده در آغاز از تنگناها و فشار دین علیه عقل و فلسفه سخن می‌گوید و به تفصیل نظریه‌های مربوط به آن را مطرح می‌سازد: وی خاطرنشان می‌کند: "... محدودیت‌هایی که متعصبین دیندار بر آزادی تفکر ایجاد کردند، مانع از تکامل و بالندگی عقل شد و آن را در طی قرن‌های متمادی تحت سیطره و سلطه خود از حرکت بازداشت.... پیشینه تاریخی عقل و دین نشان می‌دهد که هیچ جدالی بین عقل و دین که بر طرد عقل و سرکوب اندیشه‌مندان منجر شده باشد، رخ نداده است مگر این که دو اتفاق با هم افتاده باشد: اول این که داعیه‌داران دین به قدرتی دست یافته باشند که به وسیله آن قادر به اعمال فشار بر عقل و تعقیب و شکنجه عقلا باشند. اگر قدرت در دست متصدیان دین قرار نگیرد، در میدان مخالف با عقل، تنها به انتقاد از آن و تبلیغ علیه آن قناعت خواهند نمود و با دشمنان خود به تساهل و تسامح رفتار کرده و همانند آن‌ها به عقل و قوانین عقلی متوسل خواهند شد. انگلستان قرن هفدهم و هجدهم مصداقی برای این ادعا است. اما خواهیم دید که در یک چنین مواقعی دیندارانی که به قوانین عقلانی پناه می‌برند برای مخالفت با عقلا از روش‌های عقلانی استفاده می‌کنند و همین امر به نفاق می‌انجامد. دوم این که عقل نیرومندی ظهور کند که توانایی تاختن بر حریم دین و عبور از مرزهای ممنوعه را داشته باشد و بدین ترتیب بدعتی بیاورد یا سنتی را بشکند. یک چنین عقلی است که می‌تواند مخالفان خود را در تنگنا قرار دهد. اگر چنین عقلی در صحنه حاضر نباشد اصولا طرف دعوایی وجود نخواهد داشت". نویسنده بر اساس این گزاره معتقد است که در یونان باستانع همچنین در ظهور مسیحیت جدال چندانی بین عقل و دین صورت نگرفت. در قرون وسطا دین با هیات کلیسا عرصه را بر عقل تنگ کرد و با شروع عصر نوزایی (رنسانس) جدال بین عقل و دین شدت گرفت و پس از آن، تقریبا عقل بر اریکه قدرت ایستاد. عناوینی که برای این کتاب انتخاب شده بدین قرار است: "آزادی عقیده و دشمنان آن"، "عقل و دین در فلسفه یونان و روم"، "عقل و دین در قرون وسطا"، "موضع اسلام و فقهای مسلمان در برابر فلسفه"، "رشد عقل در جهان کاتولیک در سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی"، "کشمکش عقل و دین در انگلستان پروتستان در سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی" و کشمکش عقل و دین در قرن گذشته".

ترجمه ماشینی : یکی از مشهورترین فیلسوفان امروزی، یورگن هابرماس، و بخشدار وقت جماعت دکترین ایمان، جوزف راتزینگر، تنها چند ماه پس از گفتگو تعیین کردند که این اسناد کار به عنوان پاپ بندیکت شانزدهم، با یکدیگر مبادله شود. دیدگاه ها در مورد پایه های یک نظم اجتماعی آزاد و صلح آمیز. چگونه می توان از خارج شدن مدرنیزاسیون از ریل جلوگیری کرد؟ آیا عقل و دین می توانند محدودیت هایی را برای یکدیگر ایجاد کنند؟ این صفحات یک نشست آینده نگر درباره وضعیت تفکر معاصر را مستند می کنند.