جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫پلوراليسم ديني، نظريه‌اي است که بعضي از دانشمندان و متکلمان غربي در پاسخ به تبيين تعدد اديان ارائه داده‌اند. پلوراليسم يا کثرتگرايي که نقطه مقابل حصرگرايي است، به معني پذيرش تعدد و تعدد پذيري است و مدافع اصلي اين ديدگاه جان هيگ است. اين نظريه از ديدگاه اسلام پذيرفته نيست و نقدهاي زيادي بر آن وارد شده است. اين پژوهش در سه فصل به نقد آيت‌الله مصباح يزدي بر پلوراليسم ديني پرداخته است. حوزههاي پلوراليسم عبارتاند از: پلوراليسم سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، اخلاقي، معرفتي، و ديني. پلوراليسم ديني، به معني خلاصه نشدن حق و رستگاري در دين خاص و معين است. با توجه به وجود اديان متعدد، در تبيين کثرت اديان، چند رويکرد وجود دارد که عبارتاند از: انحصارگرايي ديني، وحدت‌گرايي، شمولگرايي، و کثرتگرايي ديني. در تبيين و توضيح پلوراليسم ديني از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي، خاستگاه و زمينه پيدايش پلوراليسم ديني مطرح‌شده است. از ميان دو ديدگاه شرق و غرب، ديدگاه غربي بودن خاستگاه پذيرفته شده است و از مهم‌ترين عوامل زمينه‌ساز انديشه پلوراليستي در غرب، مي توان به برخورد غيراخلاقي و خشن کليساي کاتوليک و توسعه ارتباطات جهاني و آگاهي بيش از پيش از ساير اديان اشاره کرد. دو عامل ديگر پيدايش پلوراليسم از نظر آيت‌الله مصباح عبارتاند از: دخالت عامل رواني و دخالت عامل اجتماعي. پلوراليسم ديني سه تقرير دارد که عبارتاند از: پلوراليسم در حقانيت، پلوراليسم سعادت و نجات، و پلوراليسم عملي يا رفتاري. آيت الله مصباح، پلوراليسم ديني را ابتدا به پلوراليسم عملي يا رفتاري و پلوراليسم نظري تقسيم کرده و براي پلوراليسم نظري سه تفسير بيان کرده و ارزيابي نموده است. از ديد ايشان پلوراليسم رفتاري و به تعبير خود ايشان، همزيستي مسالمت‌آميز، مورد قبول است. پلوراليسم در حقانيت پذيرفته نيست و درباره پلوراليسم در سعادت و نجات، بايد بين کساني که حق را شناخته و آن را از روي لجاجت و تعصب نمي‌پذيرند و کساني که حق را نشناخته و امکان شناخت براي آنها هست و کساني که حق را نشناخته و امکان دنبال کردن هم ندارند، تفصيل قائل شد. گروه اول جاودان در آتشاند، گروه دوم به اندازه تقصير عقاب دارند و با گروه سوم معامله خاصي مي‌شود. از ديدگاه آيت‌الله مصباح، اعتقاد به پلوراليسم ديني، موجب شکگرايي، باعث جلوگيري از صدور فرهنگ اسلام و انقلاب، موجب نفوذ افکار و عقايد و ارزشهاي مادي و غربي در جامعه و باعث پذيرش اجتماع نقيضين ميشود.

کنکاش و کاوش در مقولات گوناگون علوم انسانی و تعیین جایگاه این دانش‌ها در فرهنگ جهان معاصر و تبیین و تحکیم ره‌یافت‌های وحیانی در این باب از اهم وظایف عالمان و حوزیان ماست. در این باب گفت‌وگو و نشستی داشتیم در حضور آیت‌اللّه استاد محمدتقی مصباح یزدی، استاد دکتر احمد صدری وتنی چند از اساتید و محققان دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، پژوهش‌گران بنیادفرهنگی‌باقرالعلوم (ع) و نویسندگان مجله معرفت. قسمت اول این گفت‌وگو از نظر خوانندگان محترم گذشت، در این بخش دومین قسمت از گفت‌وگو ذیل این موضوعات پیش‌روی خوانندگان است: ضرورت شناخت مذاهب، مطالعات ادیان، فرهنگ مذهبی، جامعه شناسی دین، فرهنگ های مذهبی، تمدن و مذهب، کثرت ادیان.

افعال آدمى به حسن و قبح متصف مى‏ شود، اما این حسن و قبح ‏چیست و قضایایى که بر آنها مشتمل‏ اند، چه ماهیتى دارند، از مسائلى است که ذهن فیلسوفان را قرنها به خود مجذوب ساخته ‏است. از زمان سقراط حکیم و حتى فیلسوفان قبل از سقراط مساله حسن و قبح افعال به طور قابل اعتنایى مطرح بوده و ارسطو دو کتاب عمده در باب اخلاقیات تدوین نموده است: کتاب «اخلاق‏»، [Ethics] که اخلاق نیقوماخس هم خوانده ‏مى‏ شد؛ و «اخلاق‏» اودموس، [Eudemian Ethics]. متکلمان‏ اسلامى این مباحث را با شدت هر چه تمامتر دنبال کرده‏ اند و آثار فراوانى از خود به جاى گذاشته‏ اند. در این مقاله پیرامون این موضوعات بحث می شود: توضیح افعال، تفاسیر برخی فلاسفه در مورد افعال و رفتار، قضایای اخلاقی و موضوع حسن و قبح.

بحث این مقاله در حوزه اخلاق و عرفان اسلامی پیرامون این موضوعات شکل گرفته است: انواع تمایلات و خواسته های آدمی، تحولات غیرمحسوس درونی، امیال موقت و امیال ماندگار و در نهایت تحولات روحی. روال بحث این گونه است که از شکل گیری نیازی در انسان آغاز می کند و تا کامل شدن آن پیش می رود. از این رو آن دسته از نیازها که بر پایه برآورده کردن جسمیات هستند مقدمه ای می شوند تا به نیازها و تغییرات اساسی یعنی روحی انسان منجر شوند.

در این مقاله، که گفتگویی پیرامون علوم انسانی در فرهنگ غرب است، سعی می شود از نگاه جامعه شناسانه این موضوع با توجه به جریانهای اجتماعی و فرهنگی در اروپا که در قالب مدرنیسم شکل گرفته است مورد بررسی قرار گیرد.

برای اثبات وجود خدا براهین مختلفی در سنت فلسفی اسلامی ارائه شده است. برهان صدیقین را نخستین بار ابن سینا در اثبات وجود خدا به کار برده است. این برهان در آثار سایر فلاسفه ما همچون شیخ اشراق و ملاصدرا و همینطور در مشارب فکری وابسته به ایشان به صورت های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، این برهان آنگونه که بار اول توسط شیخ رئیس ارائه شده مورد بررسی قرار گرفته و سپس نظرات مختلف راجع به آن، که به اشکال گوناگون، ظهور کرده است مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

مهم‌ترين هدف انبيای الهی، آشنا كردن بشريت، با اصل توحيد و تحقق بخشيدن به اين اعتقاد، با همه ابعاد آن، در جوامع بشری است: «ولقد بعثنا فی كل امه رسولا ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت»؛ يعنی از هر امتی رسولی را برانگيختيم تا امت‌ها در پرتو تعاليم او خدا را بندگی كنند و از طغيانگران فاصله بگيرند. (نحل: 36) اين هدف كه همان آزادی از بردگی و بندگی ديگران و پيوستن به كمال مطلق است، عالی ترين مرحله تكامل بشری است كه البته خود دارای مراتب بی شماری است. برای دستيابی به اين هدف، علاوه بر شناخت توحيد و مسائل متنوع آن، آگاهی نسبت به عواملی كه ما را از رسيدن به اين مقصد باز می دارد و يا موجب كندی و سستی ما می شود، ضرورتی تام دارد. ما در اين نوشتار، با استمداد از خداوند متعال و بهره‌گيری از كلام او درصدد شناسايی و معرفی اين عوامل هستيم. به اين اميد كه با شناخت اين موانع، خود و ديگران در دام اين موانع گرفتار نشويم و از رسيدن به مقصد باز نمانيم.

این مقاله بحث آزادی عقیده و ارتداد را ذیل موضوعات: علوم سياسی و آزادی عقيده، مكتب سياست قدرت، دولت و افكار عمومی، روانشناسی عقيده پی گرفته است. و با حصول دو دسته نتیجه مدعی است که: توانسته است رابطه میان سیاست و حقوق را با فقه در موضوع مورد بحث واکاوی کند و همچنین این موضوع را با توجه به ویژگی های جوامع پیچیده امروزی نشان دهد.

برای اينكه بتوانيم مقايسه ای سنجيده بين ديدگاه اسلام و ساير ديدگاه ها در زمينه حكومت انجام دهيم بايد مروری بر مهمترين مسائل فلسفه سياست داشته باشيم و در هر مساله و نظر اسلام را بدست آوريم و آنگاه با ساير نظريات مقايسه كنيم و تفاوتهای اساسی بين آنها را مورد توجه و دقت قرار دهيم. اينك با كمال اختصار به چند مساله، اشاره كرده به توضيح ديدگاههای اسلام در باره آنها می پردازيم تا امكان يك مقايسه اجمالی فراهم شود. این مسائل عبارتند از: اهمیت زندگی اجتماعی، ضرورت وجود قانون، واضع قانون، مجری قانون.

از مباحث مهمی که در بخش علیت مطرح است، مسأله علت غایی است. «غایت» در فلسفه به دو معنای مختلف استعمال می شود: یکی به معنای «ما الیه الحرکه» و دیگری به معنای «ما لاجله الفعل».در این مقاله علاوه بر معانی غایت، دیدگاه های مختلفی در باب چیستی غایت و نیز مناط و ملاک احتیاج به علت غایی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.در اینکه فعل اختیاری دارای علت غایی است، بین فلاسفه اختلافی نیست، بلکه منشأ اختلاف آنان سؤالات سه گانه ذیل است: آیا بعضی از افعال اختیاری مانند افعال گزاف و عبث دارای علت غایی است؟ آیا افغال طبیعی دارای علت غایی است؟ و آیا افعال خداوند دارای علت غایی است؟