جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفاهیم فلسفی نقش مهمی در اندیشه انسان و کشف حقایق هستی بر عهده دارند. ازاین‌جهت، ارتباط مفاهیم فلسفی با خارج برای کشف حقایق هستی، از جمله مسائلی است که مورد توجه حکماء بوده است. برخی از حکما به ذهنی و اعتباری بودن آن‌‌ها حکم کرده‌اند و هیچ نحو خارجی‌ای بر آنها قائل نیستند. برخی از حکما نیز خارجیت آنها را پذیرفته و اصطلاح «عروض ذهنی» و «اتصاف خارجی» را برای بیان چگونگی وجود مفاهیم فلسفی ارائه داده‌اند تا از قاعده تکرر در وجودات ـ که باعث اعتباری خواندن این مفاهیم و در نتیجه ذهنی محض دانستن آن‌ها شده است ـ در امان باشند. تفسیر‌های مختلفی از این اصطلاح ارائه شده است؛ [مثلاً] عده‌ای از حکماء، با عنوان «وجود رابط»، اتصاف مفاهیم فلسفی در خارج را تبیین و تفسیر کرده‌اند. اما گویا تفسیر به «وجود رابط» مکفی به پاسخ نبوده و دارای ابهام زیادی است. ازاین‌جهت علامه طباطبایی در نظر نهایی خود، تفسیر دقیقی از «وجود رابط» ارائه داده‌ و تحقق این قبیل مفاهیم را به وجود منشأ انتزاع دانسته ‌است که وجودی جدا و مستقل از موضوع خود نداشته و به یک وجود موجودند. در مقابل، علامه مصباح اگرچه تحقق مفاهیم فلسفی را به وجود موضوع خود و به یک وجود می‌داند، ولی عنوان «وجود رابط» را به‌کار نمی‌برند. ما در این تحقیق با روش توصیف و تحلیل، در پی تبیین این مسأله از نگاه این دو فیلسوف شهیر اسلامی هستیم .

برهان صدیقین یکی از براهین مهم در اثبات وجود خدا است. تقریرهای مختلفی از این برهان از زمان فارابی و ابن‌سینا تا به امروز صورت گرفته است. ملاهادی سبزواری یکی از شارحان تفکر صدرایی و بعضاً در زمره منتقدان آن است که می‌کوشد با پیش‌نهادن چهار تقریر از برهان صدیقین راه جدیدی در مباحث الاهیات بالمعنی الاخص بگشاید. هدف این مقاله بازخوانی این تقریرات است تا روشن کند که راه پیموده‌شده سبزواری تا چه حد مقرون به توفیق بوده است. از طرفی فیلسوفان معاصر، مانند عبدالله جوادی آملی و محمدتقی مصباح یزدی به هنگام نقل این براهین، آن را نقد نیز کرده‌‌اند. در این مقاله می‌کوشیم با اتکا به روش تحلیلی‌توصیفی، این نقدها را تبیین و تحلیل کنیم. نتیجه پژوهش این است که سبزواری فقط در دو تقریر با اتکا به اصالت وجود و صرف‌الوجود در راستای صدیقین قدم نهاده که آن دو تقریر هم خالی از اشکال نیست. یعنی هر دو مبنا از مسائل نظری و نیازمند اثبات است و استفاده از مبانی نظری و تشکیک‌پذیر از اتقان و استحکام برهان می‌کاهد.

اين مقاله شرحي است بر کلام امام محمدباقر علیه السلام به جابربن يزيد جعفي، در باب اوصاف شيعيان واقعي. بهره‌گيري از راهنمايي عقل در سرکشي هوا و هوس، يکي از اوصاف شايسته شيعيان است. براساس مباني مسلم ديني، انسان دشمن دروني دارد. دو دسته تمايلات و گرايش‌ها در انسان وجود دارد که يکي ميل به صعود و کمال دارد و ديگري، ميل به نزول و سقوط. گرايش نوع دوم، مشترک ميان انسان و همه حيوانات است و به مجموع آن «تمايلات نفس» گفته مي‌شود. در مقابل، به تمايلاتي که ميل به تعالي و تقرب به خدا و کمال دارند، عقل گويند. اين هر دو، همواره در حال مبارزه هستند. بايد در ميدان مبارزه مراقب بود نفس غافلگير و مغلوبمان نکند. براي جلوگيري از پيروي از هواي نفس، پيروي از عقل ضروري است. لازم است به احکام عقل بينديشيم، آنها را بياموزيم و آمادگي لازم را براي مقابله با تمايلات نفس کسب کنيم. زماني که عقل نتواند به‌تنهايي قضاوت کند، بايد افزون بر بهره‌گيري از آن، به احکام شرع نيز مراجعه نمود. امام باقر علیه السلام مي‌فرمايند: براي به‌کارگيري علم، عملت را خالص کن. پايبندي به دين و عقل و شرع و احکام شريعت، راه برون‌رفت از پيروي از هواي نفس است.

اين مقال شرح و تفسيري است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در اوصاف شيعيان واقعي در باب شكر نعمت. یکی از ارزش‌های مهم اخلاقی، شکر است. اما براساس كريمة «قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ» (سبأ: 13)؛ انسان‌ها، كمتر شكرگزار نعمات الهي هستند. سؤال اصلي اين است كه به راستي چگونه مي‌توان شاكر بود و انگيزه شكرگزاري پيدا كرد. براي اينكه بخواهيم در زمرة بندگان شاكر خدا باشيم،‌ هرچند شكر زباني «الحمدلله» امري بايسته است، اما براي شاكر واقعي بودن كافي نيست. برخي بندگان خدا، به دليل ترس از عذاب يا شوق نعمت‌هاي بهشتي، خدا را شاكرند. براي رهايي از اين روحيه، بايد نعمت‌هاي الهي را بهتر شناخت و دربارة اهميت‌ نعمت‌هاي بيكران الهي انديشيد. شناخت درست نعمت‌هاي الهي و بزرگ شمردن آنها، براي ايجاد انگيزه شكرگزاري و نيل به كمال انساني، بسيار مهم و مؤثر است. اين مقاله به تفصيل به بحث شكرگزاري، انگيزه‌ها و عوامل آن مي‌پردازد.

شرح الهیات شفا مجموعه درس‌گفتارهای آیت الله مصباح یزدی طی سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۰ است که طی ۱۴۱ جلسه در مؤسسه “در راه حق” برای طلاب ارائه شده است. از این مجموعه تاکنون شرح مقاله اول تا پنجم در ۳ جلد تدوین و نگارش شده و توسط انتشارات مؤسسه آموزشی و پژهشی امام خمینی به چاپ رسیده است، و بقیه آن نیز در حال تدوین و نگارش است. مجموعه پیش‌رو دوره کامل صوتی این جلسات است که برای استفاده علاقمندان عرضه می‌شود.

راهنما شناسی یکی از مباحث مطرح حوزه اعتقادات می باشد. از گذشته تا به امروز متکلمان بسیاری به بحث پیرامون این موضوع پرداخته اند. بررسی آراء واندیشه های آن بزرگان در این عرصه از جمله اموری است که پرداختن به آن ضروری می نماید. چرا که موجب عمق بخشی به معارف اعتقادی و تضارب آراء می شود. در این میان علامه مصباح یزدی به عنوان یک شخصیت معاصر از جمله کسانی است که در موضوع راهنما شناسی آثاری نگاشته اند. لذا این نوشتار با شیوه توصیفی ـ تحلیلی به تبیین و بررسی آراء و اندیشه های ایشان در عرصه راهنماشناسی (نبوت و امامت) پرداخته است که حاصل آن چنین شد: استاد مصباح در باب تفاوت نبی و رسول معتقد است که رسول علاوه بر مقام نبوت دارای یک رسالت ویژه یعنی اتمام حجت است و با اتمام حجت حکم نهایی درباره هلاکت قوم یا ابقای ایشان صادر می شود. ایشان وحی را تفهیم اختصاصی از جانب خداوند به بنده برگزیده (پیامبر) برای هدایت مردم می داند. از دیدگاه علامه مصباح اعجاز تنها راه اطمینان آور برای شناخت پیامبران است که انحصاری در برخی انبیا و یا گروهی از مردم ندارد. معجزه یک استثنا یا معلول بدون علت نیست، بلکه پدیده ای با علتی ناشناخته غیر مادی است. از نگاه ایشان ماهیت عصمت، ملکه ای نفسانی و قوه ای روحانی است که خدا به برخی افراد می دهد و همین مانع از لغزش آنان به سمت گناه و خطا می شود و حکمت الهی اقتضا می کند که وحی از لحظه صدور تا هنگامی که به مردم می رسد، از هر نوع خطا و دستبردی سالم باشد؛ وگرنه غرض خداوند، یعنی هدایت مردم، حاصل نخواهد شد. استاد مصباح معتقد است: اگرامامت در دین اسلام نبود، با رحلت پیامبر، دین در معرض انحراف، تحریف و نابودی قرار می گرفت. پس امامت برای بقای دین ضروری است. از آنجایی که امامت استمرار نبوت است بسیاری از ویژگی ها و بایسته های یک پیامبر در امام هم شرط است.

پژوهش در هر دانشي مبتني بر روشي است و اعتبار يافته هاي يک علم، کاملاً وابسته به روش به‌کار رفته براي تحصيل قضايا و گزاره¬هاي آن علم است. از‌اين‌رو، مباحث مربوط به روش شناسي را بايد يکي از ارکان مهم و اساسي فلسفة علم به‌شمار آورد. در مورد علم ديني و اسلامي نيز اين پرسش مطرح است که براي تدوين آن از چه روش يا روش هايي مي توان بهره برد؟ مقالة پيش‌رو که با استفاده از روش عقلي و توصيفي- تحليلي نگاشته شده، كوشيده است تا نشان دهد پاسخ به پرسش روش¬شناسي در زمينة علم ديني و اسلامي، بستگي دارد به معنا و مفهومي که ما براي «علم ديني و اسلامي» در نظر مي¬گيريم. در مورد تعريف، معنا و مقصود از علم ديني و اسلامي، احتمالات مختلفي وجود دارد که اقتضاي روش شناختي آنها نيز کمابيش متفاوت است.

پژوهش پيش‌رو، به بررسي تأليف پايان‌نامه‌هاي مرتبط با شخصيت، آراء و انديشه‌هاي استاد علامه مصباح يزدي، در رساله‌هاي دانشگاهي و حوزوي مي‌پردازد. در طول سال‌هاي 1376 تا نيمه 1397، تعداد 227 پايان‌نامه در مراکز دانشگاهي و حوزوي در اين زمينه دفاع شده است. از اين ميان، 116 عنوان حوزوي و 111 عنوان دانشگاهي هستند. بيشترين پايان‌نامه‌ها نيز در سال‌هاي 1391 و 1395 تأليف شده است. در ميان مقاطع تحصيلي نيز مقطع کارشناسي ارشد (سطح سه)، با 200 پايان‌نامه بيشترين تعداد را داشته‌اند. تحليل موضوعي پايان‌نامه‌هاي مرتبط نيز بيانگر اين است که آنها در 16 حوزه موضوعي نگارش يافته‌اند که از ميان آنها، حوزه‌هاي علوم سياسي با 50 عنوان و فلسفه، با 39 عنوان بيشترين تعداد را داشته‌اند. 167 استاد راهنما و 169 استاد مشاور، وظيفه راهنمايي و راهبري اين پايان‌نامه‌ها را برعهده داشته‌اند. از ميان آنها، اکبر ميرسپاه و حسن معلمي، با 9 عنوان راهنمايي و مشاوره بيشترين آمار را به خود اختصاص داده‌اند. از ميان 55 دانشگاه و مرکز آموزشي و پژوهشي، مجتمع آموزش عالي فقه و مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره بيشترين تعداد پايان‌نامه مرتبط را داشته‌اند.