جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع فاعلیت الهی و چگونگیِ آفرینش جهان توسط خداوند از اساسی­ترین پرسش­های فلسفی است. یکی از اصلی­ترین دلایلی که فلاسفه مسلمان برای ترسیم کیفیت فاعلیت الهی از آن استفاده کرده­اند، قاعده «الواحد» است. علامه طباطبایی به عنوان بزرگ‌ترین فیلسوف نوصدرایی معاصر، تنها دلیل خود در طرح‌واره نظام آفرینش را بر این قاعده استوار نموده است، اما بهره­گیری از این قاعده در فاعلیت الهی از سوی استاد مصباح یزدی با نقدی فلسفی مواجه شده است. در این پژوهش با روشی توصیفی، تحلیلی، دیدگاه علامه طباطبایی پیرامون این موضوع تبیین و با محوریت انتقاد استاد مصباح یزدی، ارزیابی و عدم توانایی این قاعده برای اثبات ضرورت صدورِ واحد از خداوند بیان شده است.

مسئوليت پذيري اجتماعي، پاية اخلاق اجتماعي است و از عناصر اساسي فرهنگ بومي ما، سرماية اصلي جريان انقلاب اسلامي و از مفاهيم مهم برنامة توسعة پايدار جهاني و به معناي تعهد دروني و اخلاقي در مقابل جامعه و ديگران است. در اين نوشتار با روش توصيفي-تحليلي و قياسي به بررسي مفهوم مسئوليت اجتماعي از نگاه اسلامي و ابعاد و ويژگي هاي آن پرداخته شده و به پرسش هاي اساسي دربارة ماهيت و خاستگاه مسئوليت اجتماعي، گونه‌شناسي و نحوة اعتبار اين مفهوم، نحوة صدق بر مصاديق، ارکان و ساخت مفهومي و نهايتاً ارتباط آن با مفاهيم نزديک، پاسخ داده شده است. چنانکه از تحليل اين مفهوم با استفاده از امکانات فلسفه و معارف اسلامي و با تکيه بر آراي يکي از متفکران برجستة معاصر در اين حوزه به‌دست مي آيد، مفهوم مسئوليت اجتماعي در رويکرد اسلامي، نه صرفاً يک قرارداد اجتماعي و حقوقي، بلکه مفهومي اخلاقي مبتني بر حقايق و مبادي توحيدي و از سنخ معقولات ثاني فلسفي است که با در نظر گرفتن رابطة سبب و مسببي بين افعال اختياري انسان و اهداف صحيح جامعة انساني، با معيار فطرت و شريعت، انتزاع شده است و در امتداد مسئوليت انسان در برابر خدا و خويشتن، دامنة وسيعي در همة حوزه هاي زندگي اجتماعي با اولويت هاي خاص خود دارد و حد نصاب آن به عنوان يک ارزش اخلاقي، قصد رضاي الهي است. همچنين اين مفهوم، مفهومي جامع است که رابطة آن با حقوق اجتماعي رابطه تضايف، و نيکوکاري وجه ايجابي آن است.

اين مقال شرحي است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در اوصاف شيعيان واقعي. شيعيان با ياد بسيار خدا در خلوت، خود را آماده نرمي دل مي‌سازند. اين كلام امام علیه السلام سفارشي است براي رقت قلب كه با ياد خدا در خلوت به دست مي‌آيد. قلب در قران دو كاربرد متمايز دارد: درك فهم و احساسات و عواطف. قلب، مطالب را به خوبي درك مي‌كند. درك، كه ممكن است شامل علم حضوري هم بشود، در قرآن به قلب نسبت داده شده است. همچنين محبت، نفرت، ترس، آرامش، اميد و نااميدي و... به‌طوركلي حالات انفعالي، اعم از مثبت يا منفي به قلب نسبت داده شده است. قلب مركز ادراكات و احساسات است. اگر قلب سالم باشد، حقايق را درك و در مقابل برخي حوادثْ، حالت رقت پیدا می‌کند و منفعل می‌شود. رقت قلب زماني ارزش دارد كه منجر به قرب به خداي متعال شود. قلبي كه حقايق را درك نكند، دچار قساوت مي‌شود.

این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و از طریق رجوع به اندیشه­های استاد مصباح­یزدی به بررسی مسئله لذت پرداخته و در پی پاسخ به این سوال است که لذت چه جایگاهی در اخلاق اسلامی دارد؟ نتایج پژوهش نشان می­دهد لذت یک گرایش اصیل فطری و به معنای ادراک هر امری است که با نفس انسان ملائمت داشته باشد. درک لذت مستلزم چهار شرط است: وجود قوۀ متناسب با لذت؛ ملائمت با طبع؛ وجودِ شرایط فراهم آمدن درک لذت؛ قرارگرفتنِ شیء مورد نظر در شعاع آگاهی و توجه فرد. از یافته­های مقاله اینکه نشان داد، لذت محرک اصلی انسان در رفتارهای اختیاری است به طوری که هیچ فاعلی بدون کشش و ملائمت مطابق با طبعش نمیتواند فعل مورد نظر را انجام دهد؛ همچنین لذت براساس نقشی که در کمال نهایی انسان دارد به لذت ممدوح و مذموم تقسیم می­شود. استاد مصباح براساس منطق قرآن دو ملاکِ کیفیت و دوام را برای تشخیص لذت اصیل از غیرآن، ارائه نموده­ و شناخت کمال حقیقی انسان را برای شناخت لذت اصیل ضروری می­دانند. در نتیجه همچنان­که شناختِ کمال حقیقی، مستلزم شناخت لذیذ اصیل است، شناخت لذیذ اصیل نیز مستلزم شناخت کمال حقیقی است. در نگاه ایشان عواملی که در ترجیح یک لذت یا تشخیص مصادیق آن دخالت دارند همواره اختیاری نبوده و به صورت کلی عبارتند از نیازهای طبیعی، عادت، عقل و وحی.

علیرضا جوادزاده، استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی (ره) در پاسخی به محسن کدیور خواستار نقد اندیشه آیت الله مصباح یزدی به دور از احساسات شد.

رابطه‌ی میان علم و دین از دغدغه‌های مهم اندیشمندان در قرون اخیر بوده است. طرح این مسأله در مغرب‌زمین، به‌صورت جدی از رنسانس آغاز شد و دامنه‌ی آن به همه‌ی کشورهای جهان، ازجمله کشورهای اسلامی رسید. مصباح، فیلسوف و اندیشمند اسلامی، بنابر مبانی خویش، ازجمله مبناگروی فلسفی همراه با نسبیت معقول، مقبولیت پارادایم به معنای مبنای اندیشه، پذیرش تجربه به معنای وحی و الهام شدن به افراد معصوم، پذیرش انحصار در حقانیت همراه با پلورالیسم رستگاری و پلورالیسم رفتاری، پذیرش قواعد عمومی محاوره و تفاهم و پیش‌زمینه‌های بایسته و حکمت متعالیه، دیدگاه تعاضد را برمی‌گزیند. باربور نیز که فیلسوف و فیزیک‌دان مغرب‌زمین است، با تکیه‌ی بر مبانی خویش، ازجمله توازی‌های روش‌شناختی علم و دین، رئالیسم انتقادی، مقبولیت پاردایم به معنای چارچوب ذهنی، تجربه‌ی دینی، پلورالیسم دینی، هرمنوتیک فلسفی و فلسفه‌ی پویشی، دیدگاه تلفیق را انتخاب می‌کند. آیت‌الله مصباح به تفکیک سطوح معرفت ازلحاظ ارزش‌شناختی، پذیرش چندلایه‌ای‌بودن معرفت، و ضرورت تحلیل نظام‌مند پدیده‌ها رهنمون می‌شود، اما باربور در دام نسبیت و شکاکیت گرفتار می‌آید.

از جمله مباحث مربوط به اسلامي‌سازي علوم، تأثير بحث قلمرو دين بر چگونگي اسلامي‌سازي علوم است. نظر به تفاوت ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي و آيت‌الله مصباح يزدي دربارة گسترة دين، اين مقاله، به دنبال مقايسة تأثير عملي اين اختلاف‌نظر، بر فرايند اسلامي‌سازي علوم است. اين مقاله با رويكرد تحليلي و واكاوي اسنادي به بررسي موضوع در سه مقام انتخاب مسئله، فرضيه‌يابي و داوري مي‌پردازد. نتيجة‌ پژوهش حاكي از آن است که در فرايند اسلامي‌سازي، طبق هر دو مبنا، بايد از طريق ادلة عقلي، نقلي و تجربي، مسائل و مبادي علوم را اثبات يا نقد کرد. اما بر‌خلاف ديدگاه آيت‌الله جوادي، از نگاه آيت‌الله مصباح، برخي از اين موارد، با اينكه بايد مورد استفاده قرار گيرند، اما ديني نيستند.

اين مقال شرحي است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در باب صفات شيعيان واقعي. حضرت مي‌فرمايند: با تفويض صحيح (همه امور به خدا) به آسايش دل دست ياب و آسودگي تن را در آسايش دل جست‌وجو كن، و با كاهش خطا، آسودگي دل را به دست آور. روان‌شناسان و اگزيستانسياليست‌ها معتقدند كه انسان حيوان مضطرب است. اگر انسان اضطراب نداشته باشد، انسان نيست. راه‌حل روان‌شناسان براي درمان اضطراب اين است كه اصلاً نبايد به سختي‌ها و گرفتاري‌هاي زندگي انديشيد و بايد به دنبال خوشي و سرگرمي بود. ولي انبياي الهي معتقدند كه براي رهايي از اضطراب‌هاي دنيايي، بايد ماهيت اين عالم و دنيا را كه گذرگاه و موقتي است، شناخت. كسي كه سختي‌هاي اين دنيا را تحمل كند و وظايفش را انجام مي‌دهد، به آرامش و آسايش ابدي خواهد رسيد. بايد امور را به خدا واگذار كرد. لازمه واگذاري امور به خدا اين است كه انسان احساس آرامش كند و تنها نگراني او انجام وظيفه به بهترين شكل باشد. واگذاري كارها به خدا و اعتماد به او درباره سرانجام امور، راهي است براي آرامش روح و ريشه‌كن كردن اضطراب،‌ ناراحتي و ترس‌هاي بي‌دليل.

واقع‎نمایی یافته‎های ذهن و چگونگی آن، از مسائل اساسی معرفت‌شناسی است. به نظر می‎رسد در فلسفه صدرالمتألهین، واقع‎نمایی ذهن به دو شکل کلی مطرح شده است؛ تطابق عوالم و تطابق ماهوی میان وجود ‎ذهنی و وجود‎ خارجی. اما به دلیلِ گوناگونی تعابیر از ماهیت در آثار صدرا، شارحان حکمت‎صدرایی به مساله چیستی ماهیت و نوع رابطه آن با وجود توجه ویژه داشته و هر کدام تحلیل و تدقیق خاصی ارائه کرده‎اند. در این مقاله به تقریر و تبیینات آیت‎الله جوادی‎آملی و استاد مصباح‎یزدی متمرکز شده و سعی کرده‎ایم با روش توصیفی‎تحلیلی به چگونگی تطابق ذهن و عین از دیدگاه این دو شارح متاخر حکمت متعالیه بپردازیم؛ یافته های تحقیق چنین است که ایشان با توجه به نقش ماهیت و مفاهیم ماهوی در واقع نمایی ذهن، ملاک بودن ماهیت برای شناخت، و نوع رابطه ماهیت با وجود درحکمت صدرایی، معتقدند ماهیت صرفا ظهور ذهنی داشته، در خارج هیچ تحققی ولوبالعرض ندارد و جایگاه آن فقط در ذهن است؛ از این رو ماهیت ذهنی فقط حاکیِ از واقعیت خارجی بوده و مطابقت عینی بین ماهیت ذهنی و واقعیت خارجی معنا ندارد؛ بین ذهن و خارج تنها مطابقتِ‎حکایی برقرار است.

اين مقال شرحي است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در باب اوصاف شيعيان واقعي. يكي از اين اوصاف، همه امور را به خدا سپردن با هدف نيل به آسايش و آرامش در زندگي است. انسان در نظام تكوين معمولاً به دنبال ارضاي غرايز خود است و در اين ساحت به تكليف و وظيفه نمي‌انديشد. اما افزون بر اين، خداوند براي دستيابي به اهداف بالاتر و كمال و قرب الهي،‌ تكاليفي معين كرده است. اين نظام تشريع بر نظام تكويني و اسباب و مسببات مبتني است. يكي از اهداف بزرگ انبياء اين است كه چشم بشر را به حقايق و معارف پنهان باز كنند تا ظواهر دنيا آنان را نفريبد. برخي انسان‌ها از نظام تكوين بهر‌ه‌اي نيكو مي‌برند و از نعمت‌هاي بي‌شمار الهي در چارچوب نظام تشريع استفاده مي‌‌كنند. اينها از سنخ نعمت هاي مادي نيست، همچون انس با خدا، باز شدن چشم بصيرت به حقايق، نورانيت دل و... . اين سنت الهي در مورد جامعه هم ساري و جاري است؛ خداي متعال به جامعه‌اي كه مردمش اهل تقوا باشند و در كنار احترام به احكام اسلامي آنها را اجرا كنند، بركت مي‌دهد.