جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تأثيرگذاري و جامعيت فکري آيت‌الله مصباح يزدي در زمينه‌هاي گوناگون علوم عقلي، سياسي، تفسير، کلام و مانند آن موجب گرديده است کتاب‌ها، مقالات و پايان‌نامه‌هاي فراواني درباره شخصيت، آثار، آراء و انديشه‌هاي ايشان تأليف گردد. بدين‌روي، لازم است ثأثير انعکاس آثار ايشان در حوزه‌هاي گوناگون معرفي شود. اين پژوهش با استفاده از روش «علم‌سنجي»، پايان‌نامه‌هاي مرتبط با شخصيت، آراء و انديشه‌هاي علامه مصباح يزدي در رساله‌هاي دانشگاهي و حوزوي را بررسي مي‌کند. طي سال‌هاي 1376 تا پايان 1399 تعداد 283 پايان‌نامه در مراکز دانشگاهي و حوزوي در اين زمينه دفاع شده که از ميان آنها 167 عنوان حوزوي و 116 عنوان دانشگاهي بوده است. بيشترين پايان‌نامه‌ها نيز در سال‌هاي 1395 و 1391 تأليف گرديده است. در ميان مقاطع تحصيلي نيز مقطع کارشناسي ارشد (سطح سه) با 252 پايان‌نامه بيشترين تعداد را داشته ‌است. تحليل موضوعي پايان‌نامه‌هاي مرتبط نيز بيانگر آن است که اين پايان‌نامه‌ها در 16 حوزه موضوعي نگارش يافته‌ که از ميان آنها حوزه‌هاي علوم سياسي با 61 عنوان و فلسفه با 54 عنوان بيشترين تعداد را داشته ‌است. 208 استاد راهنما و 203 استاد مشاور وظيفه راهنمايي و راهبري اين پايان‌نامه‌ها را برعهده داشته‌اند که از ميان آنها حسن معلمي با 12 عنوان راهنمايي و اکبر ميرسپاه با 9 عنوان مشاوره بيشترين آمار را به خود اختصاص داده‌اند. از ميان 67 دانشگاه و مرکز آموزشي و پژوهشي، «مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني» و «مجتمع آموزش عالي امام خميني» بيشترين تعداد پايان‌نامه مرتبط را داشته‌اند.

«تفسير موضوعي» به معناي گردآوري آيات قرآن کريم درباره يک موضوع خاص و استنطاق آنها به منظور دستيابي به ديدگاه قرآني در خصوص يک موضوع است. در اين تحقيق با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي روش تفسير موضوعي دو انديشمند بزرگ آيت‌‌الله مصباح يزدي و آيت‌‌الله جوادي آملي بررسي گرديده و وجوه تشابه و تمايز روش‌ها ارائه شده است. در شيوه انتخاب و ترتيب موضوعات در تفاسير موضوعي، هر دو استاد در انتخاب موضوعات، هم از موضوعات درون‌متني و هم موضوعات برون‌متني استفاده کرده‌اند؛ اما در شيوه چينش موضوعات، يکسان عمل نکرده‌اند و چينش آيت‌الله مصباح يزدي ترجيح دارد؛ زيرا از مسائل مهم و اساسي دين شروع مي‌شود و جايگاه موضوعات به ترتيب آمده است. از ديگر امتيازات شيوه آيت‌الله مصباح يزدي در جمع‌آوري و دسته‌بندي آيات، محور قرار دادن توحيد است. در تفاسير موضوعي هر دو استاد به قواعد تفسيري توجه شده است؛ همچون توجه به سياق و نکات ادبي. آيت‌الله مصباح يزدي در موارد متعددي متعرض ديدگاه مفسران شيعه و سني شده ‌است، به‌ويژه ديدگاه‌هاي استاد خود علامه طباطبائي را در مکرر ذکر کرده و گاهي ادله‌اي براي رد آن ‌آورده و اين نشانه آزادانديشي ايشان در اظهارنظرها و ديدگاه‌هاست. هر دو مفسر از روايات استفاده کرده‌اند و در اين زمينه تفاوتي ميان آنها وجود ندارد. با توجه به اينکه هر دو مفسر از شاگردان برجسته علامه طباطبائي به‌شمار مي‌آيند و علوم عقلي را از محضر ايشان فراگرفته‌اند، ديدگاه‌هاي نسبتاً نزديکي در استفاده از برهان‌هاي عقلي دارند و گرايش تفسير عقلي در تفسير هر دو مفسر به‌چشم مي‌خورد.

ازجمله تأثيرگذارترين مسائل در راه دستيابي به علوم انساني اسلامي، نحوه مواجهه با علوم غربي است. حل اين مسئله تأثير مستقيمي بر ميزان بهره‌مندي از اين علوم خواهد گذاشت. در اين‌باره نظريات متفاوتي مطرح است؛ از روشنفکران سکولار گرفته که علم و فناوري غربي را تنها راه پيشرفت تلقي مي‌کنند، تا برخي پژوهشگران ديني که قائل‌اند در علم و تمدن غربي هيچ برگ زريني يافت نمي‌شود که قابل استفاده باشد. هدف اين پژوهش آن است که نحوه مواجهه با علوم غربي را در ديدگاه علامه مصباح يزدي واکاوي کرده، براساس آن ميزان بهره‌مندي از اين علوم را بررسي نمايد. روش پژوهش «توصيفي» و از نوع «تحليل اسنادي» است. از منظر آيت‌‌الله مصباح يزدي، در مواجهه با علوم غربي آسيب‌هايي وجود داشته که بايد از آنها برحذر بود. نحوه مواجهه صحيح، «غرب‌پژوهي» است و بايد در اين زمينه نقد و گزينش کرد. اما به عللي ميزان بهره‌مندي از اين علوم در بيشتر ساحت‌ها حداقلي است، به‌ويژه مباني و پيش‌فرض‌ها، روش‌شناسي عقلي و نقلي و جنبه هنجاري علوم انساني. اما بهره‌مندي از علوم پايه، علوم تجربي و روش‌شناسي تجربي مي‌تواند حداکثري باشد. در انديشه آيت‌الله مصباح يزدي، علوم غربي في‌الجمله قابل استفاده است، ولي ميزان بهره‌مندي از آنها در ساحت‌هاي گوناگون، يکسان نيست.

علوم انساني نرم‌افزار هر تمدن است. علوم انساني موجود متناسب با بافت فرهنگي و ايدئولوژي جهان غرب است. علي‌رغم نياز منطقي تمدن نوين اسلامي به اسلامي‌سازي علوم انساني، برخي همچنان در امکان علوم انساني اسلامي تشکيک مي‌کنند. بدين‌روي، لازم است چالش‌هاي نظري اسلامي‌سازي علوم انساني شناسايي، تحليل و ارزيابي شود. پژوهش حاضر با محوريت ديدگاه‌هاي فيلسوف برجسته جهان اسلام، علامه مصباح ‌يزدي، با روش توصيفي ـ تحليلي و با رويکرد انتقادي به بررسي چالش‌هاي روش‌شناختي «امکان علوم انساني اسلامي» پرداخته است. براساس نتايج به‌دست‌آمده، تمايز روش علمي از روش فهم متون ديني و تفکيک مقام «گردآوري» از مقام «داوري» از مهم‌ترين چالش‌هاي دين‌شناختي امکان «علوم انساني اسلامي» است. آيت‌الله مصباح يزدي با تبيين مباني لازم براي اسلامي‌سازي علوم انساني، ازجمله مباني روش‌شناختي، هم به اين چالش‌هاي يادشده پاسخ گفته و هم با تأکيد بر ضرورت علم ديني، راه را براي ارائه نمونه‌هاي عيني علوم انساني اسلامي نيز نشان داده‌ است.

توحيد اصلي‌ترين و مهم‌ترين رکن هندسه معرفتي قرآن، و آموزش توحيد از محوري‌ترين مسائل تربيتي است که قرآن بدان توجه کرده و براي دستيابي به آن از روش‌هايي بهره برده است که مي‌توان با بررسي آيات، آنها را کشف و استخراج نمود. روش آموزش توحيد در قرآن، مبتني بر پيش‌فرض‌هايي است که اين مقاله درصدد است آنها را با تأکيد بر انديشه‌هاي کلامي و تفسيري علامه مصباح يزدي تبيين نمايد تا در پژوهش‌هاي مربوط به روش آموزش توحيد در قرآن مدنظر واقع شود. روش اين تحقيق توصيفي‌ ـ تحليلي با بهره‌گيري از منابع کتابخانه‌اي است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد اين مباني در ساحت‌هاي پنجگانه معرفت‌شناختي،‌ هستي‌شناختي،‌ انسان‌شناختي، ارزش‌شناختي و قرآن‌شناختي قابل شناخت و مهم‌ترين آنها عبارت است از: مراتب، نصاب و اقسام بودن توحيد؛ هماهنگي روش‌ آموزش توحيد در قرآن با قوانين هستي‌شناسانه؛ ارزش مراتب توحيد؛ هماهنگي روش آموزش توحيد در قرآن با فطرت انسان؛ امکان شناخت توحيد؛ انواع و مراتب شناخت توحيد؛ و روشمندي آموزش‌ توحيد در قرآن.

تفاوت ارزش‌هاي اخلاقي و حقوقي در اين است که ارزش‌هاي حقوقي ضامن اجراي حکومتی دارند و اگر حق کسي پايمال شود، دستگاه‌هاي حکومتي موظف به پيگيري آن‌ مي‌باشد. افزون بر اين، دستگاه‌های مزبور براي تشويق کساني که حقوق ديگران را رعايت مي‌کنند و ارزش‌هاي حقوقي را محترم مي‌شمارند، پاداش‌هايي در نظر مي‌گيرند، اما در ارزش‌هاي اخلاقي چنين ضامن اجرايي‌ای در کار نیست و ارزش اخلاقيِ هرکاري بر انگيزة‌ دروني فاعل آن مبتني است، نه به ترس از معاقبه و مؤاخذة حکومت. همچنین گاهي بعضي از کارها دو جنبه دارد و از يک جنبه اخلاقي است و از جنبة ديگر حقوقي. بنابراين ممکن است بسياري از کارها خودبه‌خود اخلاقي نباشند، اما اگر به نيت اطاعت خدا انجام شوند، ارزش اخلاقي پيدا کنند. اين مقاله به اين سؤال پاسخ مي‌دهد که اگر ارزش‌هاي اخلاقي ضامن اجراي بيروني ندارد، چه انگيزه‌اي براي رعايت آنها وجود دارد. مکاتب مختلف اخلاقي، درصدد پاسخ به اين پرسش هستند.