جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عنوان تحقیق، تحلیل و ارزیابی تطبیقی اندیشه‌های فلسفی و تربیتی ژان‌ژاک‌روسو و جان دیویی می‌باشد. هدف از تحقیق، تبیین، مقایسه و تحلیل جنبه‌های اساسی و بنیادی نگرش این دو اندیشمند با استفاده از آثار بجای‌مانده از آنها و نتیجه‌گیری به منظور معرفی اهداف مناسب ، اصول دقیق، روشهای قابل‌اجرا، انتخاب مواد و محتوی سودمند، برنامه‌ریزیهای صحیح در تعلیم و تربیت و همچنین تعیین اولویتها و مسائل اساسی و تصحیح نگرشها نسبت به علوم‌تربیتی می‌باشد. موضوعهای این تحقیق در دو بخش فلسفی و تربیتی تدوین گردیده است . در بخش نخست پنج فصل شامل: -1 انسان‌شناسی -2 جهان‌شناسی -3شناخت‌شناسی -4ارزش‌شناسی -5 خداشناسی و بخش دوم چهارفصل شامل: -1 اهداف تعلیم و تربیت -2 اصول تعلیم و تربیت -3 روشهای تعلیم و تربیت -4 مواد و محتوی تعلیم و تربیت می‌باشد. روش تحقیق بکار گرفته شده نوعی روش تحقیق نظری می‌باشد که در آن محقق بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و با استفاده از روشهای عقلانی و استدلال، فرضیات خود را مورد بررسی قرار داده است . در این شیوه ما از مراحل ششگانه -1 جمع‌آوری اطلاعات -2 طبقه‌بندی -3 همجواری -4 مقایسه و تطبیق -5 تجزیه و تحلیل -6 استنتاج استفاده نموده‌ایم. نتایج بدست آمده براساس فرض‌های تحقیق نشان می‌دهد: - بین نگرش روسو و دیویی نسبت به انسان تفاوتهای اساسی وجود دارد. - روسو مبنای حرکت و نظم عالم را امری بیرونی و دیویی یک جریان درونی می‌داند. - روسو بیشتر معرفت قلبی و دیویی معرفت مبتنی بر تجربه را معتبر می‌داند. -روسو بیشتر با دید طبیعی و دیویی با دیدی فلسفی به موضوع خداشناسی می‌پردازد. - هدف تعلیم و تربیت روسو یک هدف ایستا می‌باشد درحالیکه هدف دیویی جریانی پویاست . - اصول تربیتی دیویی در دوران جوانی تحت تاثیر اصول تربیتی روسو می‌باشد، ولیکن در سالهای پختگی دیویی اصول تربیتی خاص خود را که کاملا با اندیشه‌ها و اصول تربیتی روسو متفاوت است ، ارائه می‌دهد. - و بالاخره اینکه محتوی و ابزار روسو عمدتا ریشه در طبیعت دارد در حالیکه دیویی محتوی و ابزار درسی را در زندگی واقعی کودک در طبیعت و اجتماع جستجو می‌کند.

مسئله اصلی این تحقیق این است که «از بررسی آثار و اندیشه‌های ملامحمدمهدی نراقی (ره) چه دیدگاه‌هایی درباره موضوعات کلامی به دست می‌آید؟» در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی – عقلی به بررسی این مسئله پرداخته شده است. بر اساس یافته‌های تحقیق، علاوه بر نظریات و شیوههای مشترک ایشان با متکلمین دیگر در اثبات مسائل اعتقادی، با دیدگاهها و روشهایی از این اندیشمند اسلامی در مباحث کلامی مواجه میشویم که برای اهل علم قابل توجه و تأمل میباشد؛ ازجمله: اثبات صانع بی نیاز از دلیل، استفاده از برهان معجزه و برهان اجماع و اتفاق عقلاء برای اثبات صانع، روش بکارگیری مثال و داستان برای تفهیم ادله و براهین و . . . . از سوی دیگر با توجه به بیان سادهی مسائل اعتقادی از طرف این متکلم اسلامی و استفاده از امثله و حکایات، نظریات ایشان میتواند مورد استفاده عامه مردم باشد و پایه های اعتقادی خود را استحکام بخشند. این رساله در پنج فصل تدوین شده است که در فصل اول به کلیات و مفاهیم پرداخته شده است. فصل دوم و سوم، مبحث خداشناسی و صفات الهی را مورد بررسی قرار میدهد. فصل چهارم، راهنما شناسی است؛ که از دو گفتار تشکیل یافته و به بحث درباره نبوت و امامتمیپردازد. قصل پنجم عهده دار مسئله معاد میباشد که محقق نراقی در این قسمت به شیوه خاصی معاد را اثبات میکند.

در انديشه هاي فلسفي، کلامي، اسلامي، مسيحي و يهودي همواره پي جويي از پيوند عقل و ايمان جزء دل مشغولي هاي اساسي آنان بوده است، آيا ايمان امري خردپذير است، يا مسأله اي خردگريز و برخاسته از اراده فردي. پژوهش حاضر در پي بررسي اين موضوع در انديشه دو دانشمند بزرگ اسلامي، صدرالمتألهين، بنيانگذار حکمت متعاليه و ميرزا مهدي اصفهاني، مؤسس مکتب تفکيک است. انديشه ی فلسفي صدرايي با تفکر تفکيکي ميرزا در مورد عقل و ايمان و پيوند بين آن دو تفاوت زيادي دارد. ملاصدرا ایمان را بر عقل استوار دانسته و آن را باور قلبي مي داند و عمل از ارکان آن به شمار مي آيد. عقل در نظر ملاصدرا قوّه ي تحليل گر است که از مراتب و شئونات نفس مي باشد و گستره ی آن از عقل هيولاني تا عقل مستفاد است. در حالي که عقل از منظر ميرزا مهدي اصفهاني موجودي نوري است. «ظاهرٌ بنفسه و مظهِرٌ لغيره، معصومٌ بالذّات و مستقلٌ بالذّات» است که از سوي خداوند افاضه مي شود. عقل از نگاه ميرزا مهدي تنها حقيقتي روشنگر است نه تحليل گر و از مراتب نفس انساني نيست و با تأمل در مباني و عقايد وي داوري درباره جدايي عقل و ايمان از نظر مؤسس مکتب تفکيک امري دشوار نيست.اين پژوهش ابتدا به توصيف ديدگاه هاي اين دو انديشمند بزرگ درباره ی عقل، ايمان و پيوند بين آن دو در فصول جداگانه اي مي پردازد. سپس با مقايسه ی ديدگاه هاي اين دو متفکر سعي مي شود شباهت ها و تفاوت های ميان آن دو را روشن کند. و در خاتمه با عنوان تأملاتی در آراء ملاصدرا و میرزا مهدی پاره اي از نقدهايي که به ديدگاه اين دو انديشمند در موضوع مورد نظر اين تحقيق وارد شده است مورد بحث و تحليل قرار مي گيرد.

سخن از انسان است. انسانی که معمای بزرگ قرون و اعصار بوده و از قدیم الایام مورد توجه مذاهب و فرهنگ های بسیاری قرار گرفته است و کمتر نظام فکری و فلسفی را می توان یافت که به گونه ای به شناسایی انسان و عوارض آن نپرداخته باشد. آری سخن از انسان است. انسانی که عضو فعال و موثر این جهان بوده و با هستی داد و ستد پیگیر دارد .او با چنین تعاملی، زمینه ی صعود یا سقوطش را فراهم می سازد! چرا که انسان موجودی است که در میان دو بی نهایت قرار دارد به این معنا که در هریک از روابط چهارگانه هم استعداد آن را دارد که تعالی یابد و از ملائک هم بالاتر رود و هم می تواند تا بی نهایت سقوط کند به گونه ای که نتوان هیچ درنده ای را با اوقیاس کرد.علامه محمد تقی جعفری در مورد انسان چهار نوع رابطه را مطرح میکند که عبارت است از :رابطه ی انسان با خویشتن،رابطه ی انسان با خدا،رابطه ی انسان با جامعه و رابطه ی انسان با جهان هستی.ایشان خاطرنشان میکنندکه انسان در این روابط چهارگانه که محسوس ترین روابط انسان در پهنه ی گسترد? وجود میباشند موجودی مسئول و متعهد بوده وهرگز بیرون از قانون نمیتواند کاری انجام دهد .به این معنا که من یا روح که در این رساله از آن تحت عنوان "انسان" یاد میشود بدون تردید در هر یک از روابط مذکور قانونی دارد که با عمل به آنها میتوانند خود را متحول و دگرگون سازد.قوانین حاکم بر انسان در"رابطه با خویشتن"عبارت است از :الف-آگاهی انسان به تمام ابعاد مادی و معنوی خویش و اینکه انسان جزئی معنادار از جهان معنادار است .ب-انسان قدرت هرگونه تصرف نسبت به خویشتن را ندارد بلکه همواره موظف به حفظ روح از پلیدی ها و شکوفایی روح است .ج-پذیرش واقعیات و پرهیز از خود فریبی .د-حداکثر بهره برداری از استعدادهای مثبت .انسان در ارتباط با خدا نیز که مهمترین رابطه در روابط چهارگانه است مسئول و متعهد بوده به پذیرش این نکته کهالف-خداوند اورا بدون کمترین نیاز آفریده است وب- آدمی موظف است که تمام موجودیت خود را در حیط? نظاره وسلط?خداوندی قرار دهد.در ارتباط انسان با جامعه و همنوع نیز آدمی موظف به قبول این اصل اساسی است که الف- همه ی انسانها دارای کرامت ذاتی میباشند احساس تکلیف برین نسبت به همدیگر لازم و ضروری است .در ارتباط انسان با جهان هستی، الف- انسان موظف به شناخت جهان هستی و جدی گرفتن قوانین جاریه در آن وب- دریافت هدفدار بودن جهان هستی میباشد.

گروهی از اندیشمندان حوزه خداشناسی و دین پژوهی عقل را ابزار قابل اعتمادی برای رسیدن به کمال مطلوب و کشف زوایای هستی نمی دانند. آن گروه از متالهین که عشق را به جای عقل بر گزیده اند، عارف نامیده می شوند. عارفان با نردبان دل و بال عشق و معرفت، پله پله خود را به قرب الهی نزدیک می سازند تا به سعادت حقیقی و کمال مطلوب نایل شوند.عرفان نیز همانند هر روش دیگری مورد سوء استفاده قرار گرفته است. مدافعان عرفان با نوشتن کتب و مقالاتی سعی کرده اند چهره راستین این تفکر متعالی را از زیر نقاب شبهات و کج روی ها آشکار ساخته و روش معتدل و به دور از افراط و تفریط را معرفی کنند. ملا صدرا یکی از حامیان و سالکان سلوک عرفانی است که با نوشتن کتاب «کسر الاصنام جاهلیه» در راه آشکار ساختن مبانی عرفان راستین و فاش ساختن روش کج اندیشان کوشیده است. این مقاله سعی دارد اندیشه های این عارف را در همین راستا بررسی کند.

«خوف و رجا» ریشه در قرآن دارد. آیات راجع به خوف و عذاب آخرت که دلبستگی به لذت های این جهانی را در نفوس مسلمین ضعیف می کرد و بستر مناسبی رابرای زهدورزی در صدر اسلام فراهم کرد از مبانی اصلی زهد اسلامی به شمار می رود. در دوره زهد نخستین در اثر تحذیر و تبشیرهای قرآنی مبنی بر ناچیز شماری متاع دنیا و بیم دادن از عقاب الهی،‌خوف از خداوند و عذاب قیامت بر اندیشه زهادحاکم بوده است اما با ورود به بحث محبت و معرفت خوف و رجا نزد ملامتیه در تصوف خراسان می رسیم، از مشایخ خراسان یحیی بن معاذ رازی اهل رجا و امیدواری بود و ابوسعید ابوالخیر بر طریق بسط و شادمانی سلوک می کرد. در میان مولفان کتب تعلیمی صوفیه ابوحامد غزالی تنها سی است که به شرح و تفصیل به بیان خوف و رجا می پردازد و همه ابعاد مسئله را می کاود. «خوف و رجا» در مکتب این عربی ابعاد نظری پیدا می کند. امام خمینی که از صاحب نظران فلسفه صدرایی و عرفان نظری هستند در آثار عرفانی- اخلاقی شان به بیان وجوه مختلف خوف و رجا می پردازد.

موضوع این رساله، بررسی دیدگاه امام خمینی(ره) درباره تاویل عرفانی و فلسفی آیات قرآن کریم است. آنچه در کتب لغت، علوم قرآنی و تفاسیر مختلف درباره واژه تاویل آمده است؛ همگی به نوعی بازگشت در معنای تاویل اشاره دارند. بازگشت به اصل و یا غایت که به حرکتی ذهنی و عقلی برای فهم پدیده ها انجام می گیرد، همان فرایند تاویل است. در این میان سه دیدگاه ویژه از سوی ابن تیمیه، علامه طباطبائی و آیه الله معرفت درباره تاویل ارائه شده است. بطن قرآن که همان لایه های پنهانی آیات است رابطه ای وثیق با تاویل دارد. همگونی بطن و تاویل با جمع بین حقایق وجودی و ویا معانی کلام دانستن هر کدام از بطن و تاویل بدست می آید. اما درباره رابطه تاویل با تفسیر، سه نسبت ترادف، تباین و عموم و خصوص هر کدام قائلانی دارند. صرفنظر از عطف یا استینافیه دانستن" واو" در آیه هفت سوره آل عمران، از مجموع داده های وحیانی علم تاویل برای غیر خدا نیز اثبات می شود که دستیابی به آن با آگاهی از اصول علمی و انجام توصیه های عملی میسر است. در میان جریان های اسلامی می توان نگاه ویژه فلاسفه و عرفا، به آیات قرآن را مورد مطالعه قرار داد.در این میان امام خمینی به عنوان یک فیلسوف و عارف نظری متمایز به این مقوله دارد. مبانی زبان شناختی، قرآن شناختی و جهان شناختی وی با روشهای تطبیق، توسعه مفهومی و مصداقی و استفاده از زبان ویژه، تاویلات وی ازآیات قرآن را به ارمغان می آورد که البته در این راه رفع موانع و ایجاد شرایط را ضروری می داند. عمده مباحث فلسفی به موضوعات خداشناسی، انسان شناسی و معادشناسی بازمی گردد.این پژوهش با روشی توصیفی، علی و تفسیری انجام گرفته و داده ها به صورت کتابخانه ای گردآوری شده است.امام خمینی(ره) با باور به بطون تودرتوی قرآن و وضع الفاظ برای روح معانی، قلمرو تفسیر را به گونه ای بسط می دهد که برخی تاویلات عرفانی نیز درآن جای می گیرد. از این رو تاویل عرفانی همان تفسیر عرفانی است که به عمق و سر کلام توجه دارد و در آن آیات قرآن با جهان خارج، انسان و حالات وی تطبیق داده می شود. در تاویل فلسفی با براهین عقلی، لایه های زیرین آیات به بحث گذارده می شوند.

خدا شناسی ومسائل آن از شریفترین موضوعات تحقیق وپژوهشمی باشد و یکی از مسائل بنیادی آن أسماء و صفات خداوند است، که متفکّران و اندیشمندان زیادی از دیر باز،حتّی در یونان باستان بدان پرداخته اند. وپس از گسترش ادیان آسمانی، این موضوع در ادیان ابراهیمی(یهود،مسیحیّت،اسلام)از جایگاه ویژه ای بر خوردار شده است.این پژوهش در صددآن است تا إبتدا به پیشینه دور این موضوع،در یونان باستان، به ویژه در آثار افلاطون وافلوطین به خاطر تأثیر گذاری زیاد آندو در حکما وعرفای مسلمان، خصوصاً در قاضی سعید قمی،یکی از شخصیّتهایی که این رساله پیرامون آراء وی شکل گرفته است بپردازد. سپس با نگاهی گذرا و مختصر از سیر موضوع در جهان اسلام، اعمّ از شیعه و سنّی،نظریّات دو حکیم و عارف معاصر قاضی سعید قمی و امام خمینی(ره) را در باره أسماء وصفات حقّ بر رسی نماید.بنا بر این ابتدا کوشش می شود تا دیدگاه قاضی سعید قمی را در باره أسماء خداوند که برخی از آراء وی منحصر بفرد یا دارای سابقه کمتری در بین علماء شیعه می باشد بیان شود، و سپس دیدگاه امام خمینی(ره) را به عنوان حکیمی عارف، نه یک فقیه،متکلم و سیاستمدار، در باره همین موضوع أسماء و صفات إلهی بر رسی گردد.و در ادامه نقد های امام (ره) از نظرات و آراء قاضی سعید قمی را در خلال آثارش استخراج و بر رسی نموده و در پایان شباهت ها وتفاوت های این دو حکیم عارف بر رسی و با هم مقایسه خواهد شد.

پژوهش حاضربا هدف بررسی مقایسه ای فلسفه تربیتی و تربیت عرفانی مولانا و حضرت امام خمینی (ره) انجام گرفته است درابتدا به بیان مقوله عرفان و تصوف و فلسفه پرداخته وهم چنین مثنوی وآثار امام خمینی (ره ) راکه شامل نکات اخلاقی مبتنی برمبانی عرفانی و تربیتی که درشرح چهل حدیث وتفسیرسوره حمد وسخنرانی های اخلاقی که در صحیفه نوروآثاردیگرایشان، با هدف تدوین یک فلسفه ی تربیتی درسه شاخه ی اصلی فلسفه معرفت شناسی، هستی شناسی و انسان شناسی که مقولات دینی با صبغه ای عرفانیست مورد بررسی قرارگرفته است در ادامه به بیان مسائل تعلیم و تربیت از دو منظرمولانا و امام پرداخته شده استصحبت از عرفان و تصوف به سادگی و صراحت سایر موضوعات نیست چرا که هریک از اعتقادات دینی و مذهبی مستند به شواهد تاریخی و یا بیان شفاف و صریح ازسوی بانیان یا معتقدین بدانهاست. عرفان اعتقاد به عشق مطلق است. این اعتقاد خود را مقید به باورمشخصی ازادیان نمی نماید در عین حال بخاطر بهره مندی ازروح لطیف عشق همواره جایگاه ارزنده ای درتمام ادیان ومذاهب داشته و به نوعی با آنها سازگار شده بی آنکه از اصل خود عدول کرده باشد و رمزماندگاری عرفان نیزهمین است.هدف عرفان تربیت انسان کامل است، انسانی که اقوال و افعال و اخلاق نیک را به کمال داراست. در یک کلام عرفان وظیفه تربیت انسان های کامل و خود ساخته را برعهده دارد.عرفان همچون آیینی در جست و جوی حقیقت و درپی تأمین خواسته ی همیشگی آدمی ، دست یابی به سعادتی والا و حقیقی است . نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان می دهد که تفاوت معناداری بین نظرات مولانا و امام خمینی وجود ندارد امااساس و پایه ی عرفان مولانا روی ذوق و وجد گذاشته شده است و توجهی به برهان و استدلال عقلی ندارد . ولی حضرت امام با قبول این ذوق و شهود به رد استدلال نمی پردازند .

در عرفان اسلامی اولین قدم در سیروسلوک معنوی، شناخت موانع وحجاب ها و راه خرق وعبور از آنهاست. آنگونه که می توان ادعا کرد ؛عرفان یا مقدمه ای برای رفع حجاب بین انسان وخداست ویا نتیجه وفروع آن.در آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین علیهم السلام این بحث مهم مطرح شده و انواع حجابهایی که میان خداوند و مخلوقات او وجود دارد مورد بررسی قرار گرفته است. اما وجه مشترکی که در آیات و روایات به چشم می خورد آن است که حجاب از جانب پروردگار سبحان نیست؛ این مائیم که بواسط? محدود بودن خود در حجاب ها گرفتار گشته ایم. برخی از این حجاب ها بخاطر طبیعت و جسم مادی هر بنده ای است؛ برخی دیگر به خاطر گناهان و عصیانهای اوست و برخی دیگر از این حجاب ها که رقیق و لطیف و نورانی اند؛ همچون آینه ای، حقیقت را به ما نشان می دهند .بسیاری از عرفا در آثار خود بحث حجاب های عرفانی را مطرح کرده ودرباره مفهوم ،علت،انواع وتعداد حجب نظراتی را بیان کرده اند.در باب مفهوم حجاب همه عرفا متفق القولند آن چیز که مارا از خداوند دور می کند و از یاد و ذکر او غافل می سازد حجاب میان عبد و پروردگارش است. اما در جواب این سئوال که سرچشمه این حجب از کجا نشأت می گیرد می توان چند عامل را مطرح کرد : برخی تنزل روح را که سبب تعین و حدود می شود علت حجاب می دانند. برخی دیگر عوالم باطنی ای که تو در توی یکدیگر قرار گرفته اند را علت حجابها دانسته اند و برخی نیز کاستی ها و زشتیهای اخلاقی را پرده و مانعی در مقابل پروردگار می دانند. در باب تعداد حجب نیز اعداد مختلفی ذکر شده است. اما این اعداد هیچ تعارضی با یکدیگر ندارند و تفاوت به اجمال و تفصیل و کلی و جزئی است. همچنین عرفا انواع مختلفی از حجب رانام برده اند اما در اغلب آثار این حجب در دو عنوان حجب نورانی و ظلمانی خلاصه شده استامام خمینی رحمه الله علیه نیز در آثار خود حجاب را به حجب نورانی وظلمانی تقسیم کرده واولین قدم در سیر و سلوک معنوی را شناخت موانع و حجب ظلمانی و خرق و عبور از آنها دانسته و قدم دیگر را شناخت حجب نورانی وکنار زدن آنان از پیش روی سالک معرفی می کنند. حجب نورانی از جمله واژه های رمزی عرفان است، چراکه از جهتی نورند و« مظهر غیر» و از جهتی دیگر حجاب و مانعی در راه رسیدن به حضرت حق تبارک و تعالی به شمار می روند و از این رو می توان آنان را نور سیاه نامید. از منظر امام راحل ،راه کشف این حجب نیز ذکر نام خداوند سبحان ، تقوای الهی وعشق وتوجه و عنایت به آیات پروردگار سبحان است.حضرت امام در بحث حجاب به فطرت محجوبه اشاره کرده ومعتقدند فطرت انسانی که بر نقشه جمال تام و کمال مطلق و با دست قدرت الهی سرشته شده و وسیله عروج انسان به اوج کمال و سعادت ابدی است؛ اگر در پرده های ظلمانی طبیعت مستور شود منشأ همه صفات ناشایست و رفتارهای ناپسند خواهد شد وبا سپاهیان خود که عبارتند از کفر،جهل،یاس، غضب،کبر،جزع،حرص و استکبارو . . . انسان را به نقص مطلق کشانده و او را دچار بزرگترین خسرانها می کند .از منظرامام خمینی جهت گیری سیر و سلوک در تاویل آیات قران کریم نیز جایگاه محوری دارد. ایشان معتقدند کسی که خواهان بهره برداری از معارف قرآن است باید قلب خود را از آلودگی ها پاک کند و از کثافات عالم طبیعت خالی سازد تا بتواند از مواعظ پروردگار در آیات قران کریم بهرمند گرددو مادامی که انسان در حجاب است نمی تواند به قرآن که مصداق نور است نظر اندازد. نماز معراج قرب پروردگار است و برای رسیدن به این جایگاه، باید حجابها و موانع مسیررا برداشت. آن چنانکه سالک برای رسیدن به این هدف ،در طهارت، حجابهای معصیت و آلودگی و خودبینی را خرق می کند و در اذان و اقامه حجاب طبیعت و حجاب تعینات خلقیه و حجاب کثرت افعالی را کنار می زند و در تکبیرات افتتاحیه حجب سبعه را خرق می کند و در قرائت حجاب انانیت و حجاب حامدیت و همچنین حجاب بزرگ فطرت و حجایهای تعینات و تقیدات را کنار می زند. و در رکوع از حجاب وقوف و حجاب اسماء و صفات عبور می کند و در سجده دیگر حجابی از غیب و شهادت را پیش روی خود نمی بیند و عالم را به وجود حقانی مشاهده می کند.و در تشهد و سلام از جنبه یلی الخلقی و جهات باطله مظلمه اشیاء بیزاری می جوید و از خداوند می خواهد که او را از حجب کثرات در امان دارد.و در تکبیرات اختتامیه به تجلیات حق اشاره می کند و عدم احتجاب را به قلب خود یادآوری می کند.