آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

متن پیش رو ترجمه بحثی مستقل از دکتر صائب عبدالحمید است که در کتاب «فلسفةالتاریخ فی الفکر الاسلامی» با عنوان «علم السنن الالهیة فی مدرسة العروة الوثقی» به چاپ رسیده است. در این بحث نویسنده، سید جمال‌الدین اسدآبادی و شاگردش محمد عبده را بنیانگذاران نوین فلسفه تاریخ قرآنی دانسته و تداوم مکتب آنها را که با نام مدرسه عروةالوثقی از آن یاد می‌کند، در دو قالب شارحان و نظریه‌پردازان با ذکر نمونه‌هایی تا روزگار فعلی پیگیری کرده و از تحولات این دانش سخن گفته است.

مسيحيان مصر از ديرباز در اين كشور حضور داشته و در مقاطع مختلف تاريخى نقش آفرينى نموده اند. كليساى ارتدوكس مصر كه امروز به كليساى ارتدوكس قبطى مشهور است، بعد از شوراى جهانى كالسدون از بقيه كليساهاى شرقى و غربى كناره گيرى كرد و مستقلا به حيات خود ادامه داد. در اين مقاله با روش توصيفى ـ تحليلى، با اشاره به بزنگاه هاى مهم تاريخى اين كليسا، به مهم ترين ويژگى هاى اعتقادى و عملى آن اشاره شده است. نگارنده معتقد است كليساى قبطى امتداد اختلافات خاص مسيح شناسى در دوره آباء مسيحى است كه به طور مشخص ميان دو كليساى اسكندريه و انطاكيه در جريان بود. از اين رو، مهم ترين ويژگى اين كليسا مسيح شناسى تك ذات انگارانه آن است كه متأثر از الهيات يونانى مآب مدرسه اسكندريه است. از سوى ديگر، پيوند اين كليسا با رهبانيت، سبب تداوم آن در طول تاريخ و عبور از تنگناهاى مختلف شده است. همچنين اين كليسا در دهه هاى اخير كوشيده است اختلافات اعتقادى خود با كليساى كاتوليك رم را به حداقل برساند.

علم کلام، به ویژه مباحث جدید کلامی، از مهم ترین مباحث علمی است. بی شک استاد مطهری از چهره های شاخص و نوآور در اندیشه اسلامی معاصر محسوب می شود. وی در فلسفه و کلام اسلامی دارای مطالعات عمیق و گسترده بود؛ در پرتو آشنایی با فلسفه و الهیات غرب، به مسائل مهم و پرسش های اساسی این دوران توجه جدی از خود نشان داد و سهم مؤثری در تأسیس کلام جدید از خود بر جای گذاشت. از این رو، می توان وی را مؤسس کلام جدید شیعی برشمرد. این مقاله درصدد است ضمن روشن ساختن جایگاه استاد مطهری در گفتمان کلام جدید، برخی از نظریه های مهم وی درباره مباحث نوپدید کلامی را بررسی کند.

امروزه دموکراسی بیش از پیش مورد توجه مردم جهان قرار گرفته است به طوری که می‌توان خیزش‌های اخیر در کشور‌های عربی اسلامی را نیز به عنوان تلاشی در جهت نیل به الگویی از حکومت دانست که در آن ضمن پذیرش دموکراسی، آموزه‌های اسلامی نیز عملیاتی شود. جمهوری اسلامی ایران به عنوان نمونه عملی مردم سالاری دینی در دوران کنونی که بر پایه منظومه فکری امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب است،برخوردار از مبانی، مضامین، روش‌ها و سازوکار‌هایی است که بسیاری از آن‌ها مورد توجه متفکران اهل سنت معاصر است. این پایان نامه درصدد مقایسه میان مردم سالاری دینی در آراء رهبران جمهوری اسلامی (امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب) و متفکران اهل سنت معاصر (رشیدرضا، مودودی، قرضاوی، غنوشی) در سه ساحت مبانی نظری، اصول و مولفه‌های مردم‌سالاری دینی و نیز اصول تحقق عملی مردم‌سالاری دینی می‌باشد و در پی یافتننقاط اشتراک و افتراق در اندیشه ایشان به منزله راهکاری درجهت برقراری ارتباط و گفتگو میانالگوی حکومتی مردم سالاری دینیدر ایران با مطالبات و خواسته‌های مردم کشورهای عربی یعنی پیوند میان اسلام و مردم سالاری است. این تحقیق به علت اکتشافی بودن فاقد فرضیه است و از روش توصیفی- مقایسه‌ای بهره گرفتهاست؛ بدین معنی که ابتدا به توصیف مردم سالاری دینی در اندیشه متفکران دو نحله شیعی و سنیو سپس به تحلیل مقایسه‌ای سویه‌های مختف اندیشه متفکران اهل سنت با اندیشه رهبران جمهوری اسلامی می‌پردازد. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد در سطح مبانی نظری مردم سالاری دینی، رابطه دین با سیاست و مردم سالاری، حق حاکمیت و مشروعیت نقاط مورد اتفاق نظر میان دو نحله فکری و دینی بسیار است. (البته قرضاوی مشروعیت را تک رکنی می‌پندارد.) در عین حال با وجود تاکید بر آزادی اما برداشت از کرامت انسانی و خلیفه اللّهی انسان در میان این دسته از متفکران یکدست نیست. در آراء اندیشمندان مذکور در سطح مولفه‌های نظام مردم سالاری دینی اشتراک کامل دارند به صورتی که ایشان مشارکت مردم، مشارکت زنان، انتخابات، شورا، قانون‌گرایى، نظارت بر قدرت، تفکیک قوا، حزب و تحزب و حقوق اقلیت‌ها را جزو مولفه‌های نظام مردم سالاری دینی می‌دانند. در سطح سوم (بایسته‌ها و اصول تحقق عملی مردم سالاری دینی) برخی از اوصاف حاکمان، عدالت و ارزش‌محوری از موارد مشترک است و ولایت فقیه، برخی دیگر از اوصاف حاکمان، خدمتگزاری‌ به‌ مردم، تکیه به ظرفیّت درون‌زاى کشور و خلافت از موارد اختلافی می باشد. بنابراین بیشترین اشتراک در اندیشه این متفکران، در مولفه‌ها و برخی مبانی نظری مردم سالاری دینی است و در سطح اصول تحقق عملی مردم‌سالاری دینی در اندیشه ایشان، اشتراک کمتری وجود دارد.

موضوع تحقیق با عنوان بررسی عصمت اهل بیت (ع) در تفاسیر معروف اهل سنت می باشد که این موضوع در پنج فصل بیان می‌شود. فصل اول در باره کلیات است که شامل تبیین موضوع (عصمت اهل بیت (ع)) ضرورت تحقیق ، اهمیت و ضرورت عصمت برای حضرات ائمه معصومین (ع) مثل اهمیت آن برای انبیای الهی (ع) است. زیرا آنها ادامه‌دهندگان راه انبیاء الهی (ع) و کامل کننده رسالت هستند. سوالات اصلی و فرعیتحقیق ، فرضیه تحقیق، عصمت اهل بیت (ع) عمدتا مورد انکار مفسران معروف اهل سنت می‌باشد. روش تحقیق و مفهوم‌شناسی عصمت، معنی عصمت در لغت، معنای عصمت در قرآن و نزد مفسران، عصمت در کلمات دانشمندان شیعه و عصمت در کلمات دانشمندان سنی، تاریخچه و پیشینه عصمت می‌باشد. فصل دوم در باره آشنایی با تفاسیر مورد تحقیق است که این تفاسیر شش تا می‌باشند، 1- تفسیر جامع‌البیان فی تاویل آی القرآن، مصنف محمد بن جریر طبری . 2- تفسیر کشاف، مصنف محمود بن عمر زمخشری 3- تفسیر کبیر، مصنف محمد بن فخر رازی. 4- تفسیر روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع الثمانی، مصنف سید محمود آلوسی. 5- تفسیر المنار، مصنف رشید رضا. 6- تفسیر فی ظلال القرآن، مصنف سید قطب. و در باره روش و سبک تفسیر بحث شده است. فصل سوم: این فصل در باره آیه (اولی الامر) است. در این فصل از اطاعت، از جهت معنای لغوی و اصطلاحی، اقسام اطاعت، اطاعت اولی الامر آیا مطلق است یا مقید است؟ و مراد از اولی الامر کیست؟ و آیا آیه اولی الامر بر عصمت اولی الامر دلالت می‌کند؟ بحث شده و در آخر تحلیل و بررسی شده است. فصل چهارم: در باره آیه (امامت) است. در این فصل در باره امام و امامت از جهت لغت واژه امام در قرآن امامت در اصطلاح و امامت از دیدگاه اهل سنت و از دیدگاه اهل تشیع و امامت نزد مفسران اهل سنت و در باره ذریه، در لغت و در قرآن و نزد مفسران اهل سنت و در باره عهد در لغت و در قرآن و عهد نزد مفسران اهل سنت و در باره ظلم، در لغت و نزد مفسران اهل سنت و ظلم در قرآن بحث شده است. فصل پنجم در باره آیه تطهیر است، در این فصل اراده در لغت و در اصطلاح و انواع اراده نزد اهل سنت، و رجس، در لغت و رجس نزد مفسران و طهارت در لغت و طهارت نزد مفسران و مراد از اهل بیت نزد مفسران اهل سنت کیست؟ بحث شده و تحلیل و بررسی نیز شده است. و در خاتمه (جمع‌بندی و نتیجه‌گیری) و کتابنامه است.

این مقاله به منظور بررسی موضوع «غلو» در قرآن نگاشته شده است. نگارنده در آغاز به بیان مفهوم لغوی «غلو» می پردازد. آن گاه بر اساس مفهوم «غلو» مصادیق ونمونه های آن را در قرآن بررسی می کند. غلو شیطان، غلو فرعون، غلو یهود ونصاری، غلو بت پرستان، غلو نسبت به رهبران دینی و آسمانی موضوعات مورد توجه این مقاله است.

یکی از موضوعات نیازمند پژوهش، بازشناخت مباحث مهدویت در قرآن و بازتاب آن در تفاسیر مذاهب اسلامی است. از جمله آیاتی که در تبیین آن، موضوعات مهدویت مورد توجه مفسران قرار گرفته، آیه شریفه 187 سوره اعراف است. نوشتار پیش رو، ضمن تبیین دیدگاه‌های مفسران شیعه و سنی، با تأکید بر آرای تفسیری رشیدرضا و مراغی، رویکرد انکاری ایشان را در مواجهه با روایات مهدوی، به بوته نقد کشانده و چالش‌های احتمالی این برداشت‌ها را مورد ارزیابی قرار داده است. سپس با ره‌گیری بازتاب آموزه‌های مشترک مهدویت در تفاسیر فریقین در ذیل آیه، به تبیین دیدگاه‌های مفسران در این‌باره پرداخته است. در این‌باره، سه آموزه‌ مشترک مهدوی: مشخص نبودن وقت ظهور، اشراط‌الساعه بودن زمان ظهور و اصل مهدی باوری، بازشناسی گردید که در برخی تفاسیر فریقین مورد توجه قرار گرفته است.

‫در اين نوشتار، مطالعه‌اي تطبيقي بين تفاسير الميزان تأليف علامه طباطبايي و تفسير المنار تأليف محمد رشيد رضا انجام گرفته اختلاف آنان در روش تفسير به ويژه برداشت آنان از عقل و مباني عقلي در فهم آيات قرآن بيان شده است و در ادامه، مباني آن ها، به عنوان دو مفسر شيعه و اهل سنت، براي فهم قرآن با يکديگر مقايسه گرديده است. نويسنده در چهار بخش با مطالعه اين دو تفسير، وجه تمايز و تفاوت و صحت برداشت‌هاي عقلي و عقلاني هر يک از شخصيت‌هاي تفسيري را بررسي نموده و مشخص کرده است که در صورت برخورد و تعارض عقل و نقل، اين دو مفسر از چه مباني براي رفع اين تعارض استفاده مي‌کنند؛ از اين رو در پژوهش حاضر، هر مسأله عقلي از دو ديدگاه علامه و رشيدرضا مورد بحث و نقد قرار گرفته و در پايان همان بحث اختلاف نظر اين دو مفسر بيان شده است. بخش اول را نويسنده به کليات تحقيق و معاني مفردات تحقيق اختصاص داده و مختصري از زندگاني علامه طباطبايي و رشيد رضا و همچنين اجمالي از ويژگي‌هاي دو کتاب تفسيري آن ها را بيان نموده است. در بخش دوم، وي مباني کلامي و عقلي اين دو تفسير را بيان کرده و نوع جهان بيني، هستي شناسي، مباحثي در مورد توحيد و براهين اثبات وجود خدا، مباحث مربوط به عدل الهي، حسن و قبح عقلي، قضا و قدر الهي، جبر و اختيار انسان، خير و شر موجود در عالم و تفسير آن ها از شرور را مطرح نموده است. مقايسه ديدگاه‌هاي علامه طباطبايي و رشيد رضا در مورد مباحث نبوت و امامت، موضوع بخش سوم است و نگارنده برداشت‌هاي عقلي آنان در زمينه ادله نبوت و امامت در قرآن، ويژگي‌هاي نبي و امام به ويژه عصمت آنان و علم آن ها به غيب، مفهوم وحي و اعجاز از منظر آنان، ادله اعجاز قرآن، مفهوم ولايت و حکومت و شرايط زمامدار از ديدگاه ايشان را تبيين کرده است. در همين زمينه، نويسنده در مورد مفهوم توسل و شفاعت و انواع و شرايط آن (شرايط شفاعت شوندگان و شفاعت کنندگان بررسي و بحثي را انجام داده است.) در پايان در بخش چهارم، وي معارف قرآني مندرج در تفسير الميزان و تفسير المنار مانند علم غيب، روح، ملائکه، شيطان، جن، سحر و... نيز را مقايسه کرده است.

نظریة ولایت فقیه امام خمینی و خلافت اسلامی‌ ‌رشیدرضا در باب حکومت و سیاست، تشابهات بسیاری‌ دارد طوری که در ساختار و اصول کلی مدلی یکسان را ارائه می‌‌دهند که در آن، هم بر نقش مردم تأکید شده و رأی ‌ایشان اهمیت‌ دارد و هم حکومت باید بر اساس مبانی و احکام دینی باشد. اجتهاد و مصلحت نیز موجب انعطاف‌پذیری دین و زمینه‌ساز اجرایی شدن حکومت دینی با توجه به شرایط روز خواهند شد. با وجود‌این شباهت در نظریه، نتایج عینی و خروجی اجتماعی جریان‌های وابسته به آن‌ها با یکدیگر تفاوت‌های زیادی‌ دارند. با بررسی مبانی نظری ‌این دو نظریه مشخص می‌‌شود نوع نگاه به دین و برخی ویژگی‌های آن، شامل: کارکرد دین، جاودانگی و جامعیت آن، و همچنین مبانی‌ای از الهیات و انسان‌شناسی، موجب بروز چنین رویکردی در حکومت و سیاست می‌‌شود. اما تفاوت‌هایی در نوع مواجهة شیعه و اهل سنت به ‌این مباحث، موجب تفاوت‌های مهمی‌ ‌در اجرای آن‌ها می‌‌شود. رویکرد شیعه مبتنی بر عقل و نقل است و از پشتوانة عقلی غنی‌ای بهره می‌‌برد در حالی که دین‌شناسی اهل سنت، بیشتر بر اساس نقل بوده و بر پایة فقه است.‌ این تفاوت موجب شده در عمل نظریة خلافت اسلامی‌ ‌نتواند به اهداف خود برسد.

از برجسته‌ترین تفاسیر شیعه، تفسیر «تسنیم» نوشتۀ علامه جوادی ‌آملی و از تفاسیر طراز اوّل قرآن در بین اهل‌سنت، تفسیر «المنار» تألیف رشیدرضا می‌باشند. این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده‌اند اما نسبتاً از شیوه‌ها و اسلوب‌های مشترکی برخوردارند، به همین دلیل المنار حضور قابل توجهی در تسنیم دارد و در جای‌جای تسنیم شاهد مواجهه‌های مختلف علامه جوادی با آراء رشیدرضا هستیم. نظر خاصّ المنار در خصوص شأن نزول و بیان مصادیق در خصوص جریان مباهله‌ از مطالبی است که به‌طور مبسوط در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. نگارندگان این پژوهش برآنند که با روش تحلیلی، مواجهۀ دو مفسّر در مورد این آیه را مورد مداقۀ روش‌شناختی قرار دهند تا میزان سقیم یا غیرسقیم بودن آراء این دو مفسر مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که المنار در موضوع مباهله جانب‌دارانه و با پیش‌فرض عمل کرده و از مفسران، محدثان و مورخان اهل‌سنت بلکه از صاحبان صحاح نیز به نحو مشهود فاصله گرفته و آراء ابن‌تیمیه را بر دیگر شخصیت‌های علمی اهل‌سنت ترجیح داده است؛ بر همین اساس است که می‌بینیم آیت‌الله جوادی از اساس کلام رشیدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال اندیشه و روش وی، گرایش‌ها و تعصّبات ناصوابش را نیز یادآور شده است.