آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اصطلاح «سیاق» و استفاده از آن در علم تفسیر، در طول تاریخ تفسیر با رشد آرامی مواجه بوده است، ولی در تفسیر المیزان این مفهوم، رشد قابل توجهی پیدا کرده، به گونه‌ای که در هر سوره چندین بار مورد استفاده واقع شده است. در حقیقت سیاق به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول و مبانی علامه طباطبایی در استفاده از روش تفسیر قرآن به قرآن است. با این حال در مواردی شاهد آن هستیم که مفسر با چشم‌پوشی از سیاق، آیه را به طور مستقل معنا نموده یا در کنار معنای سیاقی، یک معنای مستقل هم ارائه می‌دهد. این مطلب نه از بی‌قاعده بودن روش، بلکه از وجود برخی ضوابط در نحوه ظهور سیاق و همچنین غلبه «سِباق» بر سیاق حکایت دارد. نکته مهم و قابل تأمل در این میان این است که علامه طباطبایی اگرچه از سباق در برابر سیاق بهره‌مند شده، ولی از این اصطلاح استفاده نکرده است. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن اشاره به مبانی روش تفسیری علامه طباطبایی در استفاده از سیاق، با انواع سیاق و شرایط استفاده از آن آشنا شده و در نهایت اصول حاکم بر استفاده از سیاق و سباق در تفسیر قرآن به قرآن استخراج شود.

برای تبيين جايگاه استقراء و تجربه به خصوص در معرفت‌شناسی پيشينيان، ناگزيريم به اجمال نگاهی به قضايای بديهی در منطق ارسطوئی بيندازيم. منطق ارسطويی شش دسته از قضايا را بديهی می شناسد: اوليات، مشاهدات، مجربات، حدسيات، متواترات و فطريات. اين قضايا در يك سطح بديهی نيستند؛ بلكه به اولی و ثانوی تقسيم می شوند. بديهی اولی آن است كه صرف تصور موضوع و محمول كافی است در اين‌كه عقل به ايجاب يا به سلب حكم كند. اما در بديهيات ثانويه، برای دادن حكم ايجابی يا سلبی علاوه بر، تصور موضوع و محمول به امور ديگری نيازمنديم كه بر حسب تفاوت آن امور، اقسام مختلف بديهيات ثانويه پديد می آيند. همه اقسام شش‌گانه در اين جهت مشتركند كه عقل در تصديق آن‌ها نيازی به جست‌وجوی حد وسط و تشكيل قياس ندارد. هرچند در بعضی از آن‌ها عملياتی مانند احساس و آزمون انجام می گيرد؛ و اگر به مدد قياسی محتاج باشند آن به صورت خفی انجام می گيرد. به علاوه ممكن است تصورات اين قضايا نظری و اكتسابی باشند. در این بحث پیرامون موضوعات اساسی معرفت شناسی: مجربات، محسوسات، غلبه بر مشکل محسوسات و حدود تجربه بحث خواهد شد.

قانون يكى از اصلى ترين موضوعات فلسفه سياسى به شمار مى آيد. ارائه قوانين منسجم و كامل يكى از معيارها و راهكارهاى ارزيابى يك فلسفه سياسى مطلوب به شمار مى آيد. قوانينى كامل و خوب هستند كه از يك سو، همه عرصه هاى جامعه سياسى را دربر بگيرند، و از سوى ديگر، منطبق بر هستى شناسى و انسان شناسى واقعى باشند. در اين پژوهش انواع قوانين در نظام سياسى اسلام از منظر شهيد سيد محمدباقر صدر بررسى شده است. در عرصه حكومتى، قوانين ثابت اسلام، داراى نظام واره اى ثابت و منطبق بر ويژگى هاى ثابت عالم هستى بوده، نيز داراى ويژگى متغير و منطبق با شرايط متغير زمانه است. اين ويژگى ها سبب شده است قوانين اسلام مبتنى بر مهم ترين مبانى خداشناسى و انسان شناسى باشند و داراى ويژگى همه زمانى و همه مكانى و جامعيت باشند. قوانين اسلام به سبب تطابق با قوانين طبيعت و هستى و نيز به سبب انطباق با قوانين فطرى انسان، مطلوب ترين و جامع ترين قوانين به شمار مى آيند.

اجماع به عنوان یکی از منابع چهارگانه اثبات احکام شرعی مورد پذیرش قرار گرفته است. اما در عین حال از حیث مبنای حجّیت اجماع، میان فقهای شیعه و اهل سنّت اختلاف نظر وجود دارد. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی و با استناد به منابع اصولی و اقوال فقها، مفهوم اجماع و مبنای حجّیت آن نزد فقهای شیعه بالخصوص آیت الله شهید صدر(ره) و مرحوم امام خمینی(ره) را بررسی نموده ایم.شهید صدر(ره) معتقد است همان گونه که تعدّد خبردادن‌های حسّی به حساب احتمالات منجر به رشد احتمال مطابقت و ضعیف شدن احتمال مخالفت می گردد نظیر همین حالت در خبردادن های حدسی نیز وجود دارد. لذا در جایی که تعداد فتاوا به اندازه ای برسد که موجب ضعیف شدن احتمال خطا در حق همه فتوا دهندگان گردد، یقین حاصل می شود که حکم شارع مطابق با کلمات مجمعین است. امام خمینی(ره) معتقد است بین اتّقاق نظر فقها و نظر امام معصوم(ع) ملازمه عادیه وجود دارد. بدین بیان که اگر همه فقهای ما در همه اعصار به حکمی متّفق بودند عادتاً معلوم می‌شود که این حکم را در اصل از امام معصوم(ع) اخذ کرده اند.

هیچ کتابی به اندازه کتب مقدس و آسمانی مورد شرح و تفسیر واقع نشده است. در این میان قرآن کریم دارای جایگاهی بی بدلیل است. اطلاعات کتاب شناسی نگارش بیش از سه هزار تفسیر را در طول تاریخ اسلام گزارش می کند. تنوع و اختلاف تفاسیر به خصوص در دوره های مختلف زمانی حکایت از نیاز مستمر به تفسیر این کتب آسمانی دارد. با توجه به آن که قرآن کریم خود را مبین و بیان معرفی کرده است این پرسش مطرح می شود که با این وصف چه چیزهایی نیاز به تفسیر قرآنی کریم را دامن می زند؟ برخلاف برخی از اندیشمندان که نیاز به تفسیر قرآن را صرفا نیازی عرضی خوانده اند، قرآن هم از نظر ذاتی و هم از نظر عرضی نیازمند تفسیر است. نیاز ذاتی به تفسیر برخاسته از ویژگی های خود قرآن از حیث عدم تفصیل و تبیین جزئیات، احکام وجود آیات مشابه ، دو وجوه بودن برخی از الفاظ از نظرم عنا و ذوبطون بودن آیات است. بیان بودن قرآن با هیچ یک از ویژگیهای قرآن که نیاز به تفسیر را دامن می زند منافاتی ندارد.

گاهی (مسند) وصف کتاب است و در این صورت به كتابى كه در آن احاديث به ترتيب صحابه (يعنى: نخستين مرجع در اسناد حديث پس از پيامبر) گرد آمده باشد. یا به مجموعه‌ای از احادیث نبوی که یک راوی آن‌ها را از آن حضرت نقل کرده باشد، اطلاق می‌گردد. ھذا كتاب سجّلتُ فیه ما وقفتُ علیه من أحاديث الإمام أمیر المؤمنین عليّ ابن أبي طالب علیه من الصلوات أفضلھا، ومن التحیّات أزكاھا وأطیبھا وفقھه وفتاويه، وأقضیته، وسائر ما سُجّل عنه من ألوان العطاء المشعّ، والحكمة الھادية في مختلف مجالات الحیاة، ففیھا الأحكام وفیھا الإحتجاجات، والقضاء والنصائح، والحكم وشتّى المفاھیم التي تنیر للإنسان المسلم طريقه في الحیاة.

اواخر قرن دهم در حوزه فقه شیعه جریانی به راه افتاد که حدود دو قرن فضای فقه، اصول، کلام و فلسفه شیعه را از خود متأثر ساخت. این جریان که به اخباریگری مشهور است با حمله‌ به علمای اصولی، علم اصول را به حاشیه‌ کشاند. برخی اخباریان حتی اصولی ها را تا مرز کفر پیش برده، آنان را بدعت‌گذار، کافر و مروج اهل سنت قلمداد کردند. پیامدهای این تفکر موجب شد تا عوامل بروز این جریان همواره مد نظر علما قرار گیرد و برخی بزرگان به بررسی و نقد آن بپردازند. از جمله عواملی که شهید مطهری -به نقل از آیت‌الله بروجردی ـ و همچنین شهید صدر آن را محتمل دانسته‌اند، امکان تأثیرپذیری اخباریان از جریان حس‌گرای معاصر آنها در غرب است. این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی در صدد است با بررسی شواهد مختلف و مراجعه به آرای سردمدار اخباریان در قرن دهم که معاصر فرانسیس بیکن است، درباره این نگاه به داوری بنشیند. به مناسبت، با استناد برخی شواهد، برخی عوامل بروز این اندیشه و پیامدهای آن را نیز بررسی کرده‌ایم.

یکی از رویکردهای مطالعه آیات قرآن مبتنی بر تفسیر اجتماعی است. به این فراخور، مباحث مفسران در ادورا مختلف و با تنوع سلایق در تفاسیر وجود دارد. اهمیت چنین رویکردی، ضرورت مطالعه میان رشته ای جامعه شناختی و تفسیر را مضاعف می کند. با این وصف هدف از نگارش این مقاله، بازسازی علوم انسانی با رویکرد قرآنی و بهره وافر از آموزه های این کتاب آسمانی در روابط انسان می باشد که در بین جوامع انسانی جاری است. بر این اساس، در این مقاله ابتدا به کلیتی از مطالعه میان رشته ای دانش جامعه شناسی و تفسیر قرآن پرداخته شده و در ادامه، مطالعه موردی در این زمینه صورت گرفته و مشخصا درباره موضوعاتی چون تبیین زندگی اجتماعی و قوانین مربوط در قرآن، بررسی ساختاری قوانین جامعه شناختی و نگاه تطبیقی با مصادیق آن در قرآن، بررسی ساختاری قوانین جامعه شناختی و نگاه تطبیقی با مصادیق آن در قرآن، مختصات این دسته از قوانین و شرایط تحقق آن از منظر قرآن و بررسی کارکردی این دسته از قوانین از منظر قرآن بررسی می شود.

یکی از مهمترین هدایای که خداوند متعال به انسان عطا فرموده، این است که او را جانشین در زمین قرار دهد و با آیات فراوان از جمله «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً» و «وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِی الْأَرْضِ» و «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ» به آن تصریح فرموده است. خداوند تبارک و تعالی استخلاف انسان را اعلام و در آیاتی تصریح فرمود است. که علما و مفسران به تبیین این جانشینی و چگونگی آن پرداخته اند از جمله علامه طباطبایی(ره) که مفسر و دارای آرای اجتماعی است و همچنین شهید صدر (ره) که نظرات اجتماعی جدیدی دارد که برگرفته از قرآن به ویژه در مسئله استخلاف است. خلافت و جانشینی مهمترین نقش انسان روی زمین است و ایجاد روابط اجتماعی بر اساس مفهوم جانشینی الهی است، زیرا خداوند متعال برای انسان فضایی برای خلاقیت، توسعه و تکامل گذاشته است. محقق بر آن است که به برسی و تحلیل استخلاف با توجه به آرای علامه طباطبایی و شهید صدر بپردازد. و هدف این پژوهش برسی آرائ این دو اندیشمند و نمایش آرائ ارزشمند علامه طباطبایی (ره) و شهید محمد باقر صدر(ره) بدست می آید. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی در توصیف و تحلیل متون قرآنی استخلاف، و آرائ دو اندیشمند در باره این آیات است.از مهم ترین نتایج این پژوهش این است که ، علامه طباطبایی معتقد است که خلافت منحصر به حضرت آدم (علیه السلام) نیست، بلکه فرزندانش بدون تخصص از آن بهره می برند. آیات قرآن کریم، دلالت بر این دارد که خلافت به انسان می رسد و منحصر به یک نفر که حضرت آدم (علیه السلام) باشد، نیست.شهید صدر استخلاف را با چهار رکن بیان کرد: المستخلِف که خدای سبحان است والمستخلَف یعنی انسان والمستخلف علیه یعنی زمین و آنچه در آن است ، و رکن چهارم که در آن رابطه معنوی بین انسان و زمین برقرار می شود که انسان و هم نوعش را به خلافت پیوند می دهد که ارزش های جامعه را در بر می گیرد.

عدالت از شوون و مقومات وجود و محور زندگی انسان است . چه بدون آن نه دایره وجود به هم رسیدی و نه آدمیان زندگانی را در می‌یابند. بنیاد هستی و آدمی بر عدل سرشته شده است . و راه یابی انسان به سوی سعادت جز با انتخاب آگاهانه طریق عدل و قسط محقق نمی‌گردد. جامعه بشری نیز جز با قیام و بسط عدل قوام نمی‌یابد. در راه تبیین عدالت در طول تاریخ نظریه‌های متعددی ارائه شده که اغلب آنها به دلایلی چون تک بعدی، اعتباریت ، نسبیت گروی، کثرت گرایی اخلاقی، برخورداری از مبانی ضعیف یا فقدان مبنا و... عملا تبدیل به ابزار ایدئولوژیک نظامهای حاکم گشته‌اند. در اسلام، نیز، هر چند این مسئله به وضوح در کتاب و سنت طرح شده است . ولی در طول تاریخ با ورود به حوزه منازعات کلامی و فقهی و... به تدریج ابزار سلطه دستگاههای حاکم گردیده و همین امر باعث ایجاد رکو.د و انحراف در نگرش غالب مسامانان به مساله عدالت شده است . البته در نگرش شیعی، عدل به عنوان یکی از اصول دین و مرتبط امامت و رهبری جامعه و عصمت امام باعث خود انگیختگی و ظلم‌ستیزی شیعیان گردید ولی در این حوزه نیز بستری که توانست زمینه‌های لازم برای نظریه پردازی در باب عدالت را در درون خود فراهم آورد، حکمت سیاسی عدالت است . که با ابونصر فارابی تاسیس شد و بویژه در حکمت صدرایی جایگاه حقیقی خود را بازیافت و اندیشمندانی چون امام خمینی و شهید صدر در جهت شکوفایی آن همت گماشتند. حکمت سیاسی ما که در بنیان، ماهیت و محتوا اسلامی است با هدف قرار دادن سعادت حقیقی انسان و عبور او از مدینه برای رسیدن به آن، عدالت را به مثابه خط مستقیم و سیر اعتدالی ترسیم کرد که تنها راه رسیدن به سعادت است . بر همین اساس ما در این نوشتار با توجه به دیدگاههای اندشمندان مورد بحث به ارایه نظریه‌ای در باب عدالت پرداختیم که براساس مفاهیمی چون فطرت ، حکمت (بیان) و عدل وجودی شکل می‌گیرد. در این نگاه عدالت امری فطری-مدنی و در عین حال عینی-انسانی است که بر سه اصل اساسی (وجدان)، (عقل) و (آزادی) ابتناء می‌یابد. براساس این نظریه، عدالت به مفهوم اعتدال، تناسب توازن، وسطیت حقیقی، طریقه مستقیم و استقامت بر آن است و مساوات ، قانونی بودن، احقاق حقوق، رعایت شایستگیها و... از مصادیق آن تلقی می‌شوند. به علاوه در قالب چنین نظریه‌ای عدالت دارای مفهوم مطلق و غیرنسبی، ذاتی، غیرتاریخی، عقلانی و منطقی، غیر عقلانی، عام و فراگیر، واقع گرایان، آرمان جویانه و قابل اجراست . عدالت صفت حقتعالی (ذات و فعل)، مقوم کائنات ، خصوصیت انسان، خصلت و ویژگی جامعه و نهادهای اجتماعی، قانون، اخلاق، مدنیت تعلیم، و تربیت ، قضاء و غیره بوده، به علاوه امری طبیعی، تک بعدی،تک گفتاری، تک موضوعی، قرارداری و نسبی گرایانه نمی‌باشد. همچنین عدالت معیار و ملاک اولیه دین، شریعت ، قانون، فقه، حکومت و تمام اعتباریات زندگانی انسان است .