مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ستم از کسی سر می‌زند که کمبود داشته باشد تجاوز به مال یا جان یا ناموس دیگری می‌نماید تا دفع شهوت نماید یا خشم خودش را فرو نشاند یا بیش از حد انتقام بگیرد تادلش خنک شود و در هر صورت کمبودی که در خود احساس می‌نماید جبران نماید. اما همه این اسباب در خداوند تبارک و تعالی محال است غنی مطلقی که به هیچوجه نیازی در او راه ندارد و همه کمبودها را باید عطای او جبران نماید چگونه از او ظلم سر می‌زند؟ بحث‌های متعددی در این موضوع پیش می‌آید از آن جمله جبر و تفویض و تعیین مقدرات و به اصطلاح قضا و قدر- لوح محفوظ و نظائر اینها- مثلا چرا بعضی فقیر و گروهی غنی و بعضی مریض و فلج یا کور و کر و ناقص‌الخلقه و دیگران سالم باشند؟ از این مواردی که در سطح کوتاه و فکر ناقص منافات با عدل به نظر می‌آید. آیت‌الله شهید دستغیب با آن توقیف خدادادی که با بیان ساده داشت این بحث‌ها را عنوان کرده و پاسخ‌های کافی به هر یک از این اشکالات داده است و راستی با مطالعه آثار ایشان در این بحث‌ها رفع اشکالات شده و موجب استحکام عقیده نیز می‌گوید و همانطور که سبک آن شهید است با ذکر داستان‌ها و مثال‌ها و شواهدی از روایات و آیات تنوع در مطالب را رعایت نموده بدون اینکه خواننده احساس خستگی کند به حقایق آشنا می‌شود.

القَبَسات از مهم‌ترین آثار میرداماد، از فیلسوفان مشهور دوره صفویه، است. نام کامل این کتاب در برخی از منابع "قبسات حق الیقین فی حدوث العالمْ" آمده است. میرداماد در این کتاب کوشیده است مساله قدیم بودن خداوند و حادث بودن جهان و چگونگی صدور آن از باری تعالی را به مدد اصول فلسفی و قواعد عقلی اثبات کند. میرداماد کتاب قبسات را در ده باب تنظیم کرده و هر بابی را به عنوان "قَبَس" خوانده است. کلمة "قبس" به معنی "اخگر" یا "پارۀ آتش" است و از قرآن مجید اقتباس شده است. شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بر این کتاب نوشته شده است که نشان از اهمیت این کتاب در فلسفه اسلامی دارد. به دلیل اهمیت قبسات، شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی، چه در زمان خود میرداماد چه پس از وی، بر این کتاب نوشته شده است. یکی از اولین شرح ها، شرح میر سید احمد علوی (داماد و پسر خالۀ میر داماد) است که به گفتۀ او، آن را به درخواست مکرر خود میرداماد، اما پس از درگذشت وی، نوشته است. این شرح، در واقع، حاشیه‌های مفصّل علوی به صورت «قال اقول» است که به تبیین مطالبی از متن قبسات می‌پردازد که البته جانبدارانه و همدلانه است. حامد ناجی اصفهانی شرح علوی را بر اساس سه نسخۀ خطی، تصحیح کرده است. این شرح در سال ۱۳۷۶ش منتشرشده است.

مَنهَجُ الرَّشاد فی مَعرفَةِ المَعاد کتابی کلامی به زبان عربی نوشته محمد نعیم طالقانی از عالمان شیعه در قرن ۱۲ق. وی با استفاده از مبانی فلسفی، عرفانی و تفسیری درباره معاد جسمانی و روحانی بحث کرده است. وی بیشترین تأثیر در ارائه مباحث را از ملاصدرا برده است. محتوای کتاب: این کتاب که در سال ۱۱۵۱ق تألیف شده، از یک مقدمه، پنج باب و یک خاتمه تشکیل یافته است. وی در مقدمه از حقیقت و ضرورت معاد بنابر آیات و روایات و نقد کلام متکلمین در این زمینه سخن گفته است. ابواب پنجگانه کتاب که هر کدام دارای شرح و تفصیل بوده، از این قرار است: باب اول: بیان نفس و تحدید آن باب دوم: بیان حقیقت نفس و ماهیت آن باب سوم: تعدید قوای نفس و اثبات قوای پنجگانه ظاهری نفس باب جهارم: اثبات حدوث نفس با حدوث بدن باب پنجم: اثبات معاد جسمانی و پاسخ به شبهات. سخن آشتیانی: سید جلال الدین آشتیانی درباره کتاب می‌گوید: این کتاب در باب خود بی‌نظیر است. مدتها بود که به سراغ کتابی در معاد می‌رفتم که مؤلف آن مفسر، فقیه، حکیم. عارف باشد تا اینکه نسخه این کتاب را در کتابخانه مجلس یافتم... مؤلف با احاطه به کلمات اَعلام فن، بخصوص صدرالمتألهین و احاطه به روایات تفسیری با حفظ قواعد عقلی و افکار محققان، معاد جسمانی را ثابت کرده و به حل مشکلات و دفع شبهات پرداخته است.

چند صفحه مختصر حاضر را می توان در نوع خودش کتابی بسیار جالب و جذاب دانست... ذکر عقاید اسلامی با زبان جذاب شعر.

الأربعين في أصول‌الدين، یکى از با ارزش‌ترين كتب در علم كلام به حساب مى‌آيد، چنانكه افراد متعددى به این كتاب مراجعه كرده و از مطالب این كتاب استفاده نموده و يا گاه بر بعضى از مطالب آن ايراداتى نوشته‌اند. مباحث این كتاب در 40 مسأله بيان شده است كه مؤلف هر موضوع كلامى را در مسأله‌اى بيان كرده و گاه یک مسأله از چندين فصل تشكيل مى‌شود. المسألة الاولى: حدوث عالم. مؤلف در این مسأله طى 3 مقدمه از حقيقت عالم و محدث بحث نموده و حدوث عالم را اثبات مى‌كند. المسألة الثانية: در عدم شيئيت معدوم مى‌باشد. المسألة الثالثة: در این مسأله مؤلف علم به صانع را اثبات مى‌كند. المسألة الرابعة: در این مسأله بحث مى‌شود، از قدم، بقاء، ازلى و سرمدى بودن حضرت حق. المسألة الخامسة: مسأله پنجم در مورد حقيقت حضرت حق مى‌باشد. المسألة السادسة: در این مسأله بحث شده است، از این كه آيا وجود خداوند و حقيقت او یکى است يا نه؟ المسألة السابعة: مؤلف در این مسأله از متخير نبودن حضرت حق بحث نموده است. المسألة الثامنه: این مسأله اختصاص دارد، به نفى مكان از وجود خداوند. المسألة التاسعة: در این مسأله از نفى حلول خداوند در موجودى بحث شده است. المسألة العاشرة: مؤلف در این مسأله نفى نموده است، محل بودن حضرت حق را بر موجودات. المسألة الحادية عشرة: در این مسأله كه از دو فصل تشكيل يافته، مؤلف ابتداء حقيقت قدرت را بيان كرده، سپس صفت قدرت را برای خداوند اثبات مى‌نمايد. المسألة الثانية عشرة: در این مسأله نيز طى دو فصل مؤلف اولا اثبات مى‌كند، علم را برای خداوند و سپس اثبات مى‌كند، علم حضرت حق را به تمام موجودات. المسألة الثالثة عشرة: در این مسأله مؤلف طى 3 فصل بحث مى‌كند از حقيقت اراده و مريد بودن خداوند و آراء و مذاهب مختلف را در مورد اراده بيان مى‌كند. المسألة الرابعة عشرة: در این مسأله از حيات خداوند بحث شده است. المسألة الخامسة عشرة: این مسأله در مورد زيادت صفات بر ذات مى‌باشد. المسألة السادسة عشرة: در این مسأله طى دو فصل از حقيقت ابصار و اسماع بحث شده و صفت بصر و سمع را در حضرت حق اثبات مى‌كند. المسألة السابعة عشرة: در این مسأله از حقيقت تكلم بحث شده و صفت تكلم برای حضرت حق تبارك و تعالى اثبات شده است. المسألة الثامنة عشرة: در این مسأله طى دو فصل بحث شده است، از حقيقت بقاء و اثبات شده است بقاء حضرت حق تعالى. المسألة التاسعة عشرة: در این مسأله طى 6 فصل مؤلف بحث مى‌كند، از این كه خداوند مرئى است و به شبهات معتزله در عدم امكان رؤيت حضرت حق جواب مى‌دهد. المسألة العشرون: در این مسأله كه از دو فصل تشكيل يافته، بحث شده از استحالۀ اكتناه حضرت حق تبارك و تعالى. المسألة الحادية و العشرون: در این مسأله از وحدت صانع بحث شده است. المسألة الثانية و العشرون: این مسأله اختصاص يافته است، به خلق افعال بندگان. المسألة الثالثة و العشرون: این مسأله در مورد عمومیت قدرت حضرت حق مى‌باشد. المسألة الرابعة و العشرون: این مسأله در مورد عمومیت ارادۀ حضرت حق مى‌باشد. المسألة الخامسة و العشرون: در این مسأله بحث شده است كه حسن و قبح تنها به شرع ثابت مى‌شود. المسألة السادسة و العشرون: این مسأله اثبات مى‌كند كه افعال الهى معلل به علتى نمى‌باشند. المسألة السابعة و العشرون: در اثبات جوهر فرد و بحث از جزء لا يتجزئ مى‌باشد. المسألة الثامنة و العشرون: در بيان حقيقت نفس مى‌باشد. المسألة التاسعة و العشرون: در این مسأله بحث شده است از اثبات خلاء. المسألة الثلاثون: در این مسأله كه از 7 فصل تشكيل يافته، بحث شده از اثبات معاد جسمانى و روحانى و دفع شبهات آن. المسألة الحادية و الثلاثون: در این مسأله نبوت حضرت خاتم(ص) اثبات شده است. المسألة الثانية و الثلاثون: در اثبات عصمت انبياء(ع) مى‌باشد. المسألة الثالثة و الثلاثون: در بيان افضليت ملائكه بر پيامبران و يا برعكس آن مى‌باشد. المسألة الرابعة و الثلاثون: در این مسأله از كرامات اولیاء بحث شده است. المسألة الخامسة و الثلاثون: در این مسأله طى 4 فصل بحث شده است، از ثواب و عقاب، انقطاع عذاب و خلود و به شبهات معتزله و مرجئه پاسخ داده شده است. المسألة السادسة و الثلاثون: این مسأله اختصاص يافته به انقطاع عذاب فساق. المسألة السابعة و الثلاثون: در این مسأله بحث شده است از شفاعت. المسألة الثامنة و الثلاثون: در این مسأله در مورد يقينى بودن ادلۀ لفظى بحث شده است. المسألة التاسعة و الثلاثون: در این مسأله طى 5 فصل بحث شده است از امامت، ادلۀ آن و امام بعد از پيامبر(ص). المسأله الاربعون: در این مسأله بحث شده است از مقدماتى كه مى‌شود در مطالب عقلى به آنها رجوع نمود.

علم عقیده یا علم اصول عقاید نقش بسیار تعیین کننده ای در سرنوشت هر شخصی دارد بعضی می گویند که علم عقیده ، اشراف علوم هست. امام خمینی ره در این باره می فرمایند: منشا هر سعادت و گشایشی در جامعه اسلامی است... به همین خاطر کتابی با موضوع دروس عقاید اسلامی را منتشر می کند مرکز الثقافه الاسلامیه که به گفته خود کتاب ، این کتاب را می توان خلاصه ای از کتاب دروس عقاید اسلامی آیت الله ری شهری دانست که به همین نام تالیف نموده است.

کتاب حاضر دو بخش دارد : الف) الفصل في الملل و الأهواء و النحل كتابى است در سه جلد، به زبان عربى؛ نوشته ابومحمّد على بن احمد؛ معروف به ابن حزم اندلسى ظاهرى (م. 456 ق) در نقد و انكار باورهاى كلامى ديگر فرق اسلامى و غير اسلامى؛ همانند يهود و نصارا. اثر مزبور يكى از مشهورترين آثار فرقه‌اى - كلامى است كه توسط يكى از پركارترين دانشمندان اهل سنّت نوشته شده است. نویسنده، سنّى و با گرايش اهل حديث و ظاهريه، به روش توصيفى - تحليلى و همراه با نقد و انكار باورهاى كلامى ديگر فرق اسلامى و غيراسلامى، همچون ديانت يهود و نصارا، اثر خود را سامان داده است. بخش مورد توجهى از اين اثر درباره فرقه‌شناسى و جدال و مناقشه با فرق اسلامى و با هدف اثبات كفر آن‌هاست، اما رسالت اصلى كتاب را مى‌توان تبيين موضوعات مختلف كلامى چهار سده نخست دانست. ب) الملل و النحل كتابى است به زبان عربى، نوشته محمّد بن عبدالكريم شهرستانى (متوفاى 548ق.) درباره مقالات(ديدگاه‌ها و عقائد) ارباب ديانات و ملل و اهل اهواء و نِحَل. نویسنده از عالمان مشهور قرن ششم هجرى است و كتاب ياد شده مهم‌ترين و مشهورترين اثر اوست و در سال 521ق. هنگامى كه در دربار سلطان سنجر به سر مى‌برد و مورد توجه و بزرگداشت نصيرالدين محمود قرار داشت، آن را تألیف كرد. كتاب شهرستانى اطّلاعات فراوانى در زمينه ملل و نحل به دست مى‌دهد. اين كتاب به دو بخش جدا و مشخص از يكديگر تقسيم مى‌شود: بخش اول: ارباب ديانات و ملل. بخش دوم: اهل اهواء و نحل.

تفسير القرآن المسمى تبصير الرحمن و تيسير المنان، اثر على بن احمد مهائمى، تفسيرى است كه در آن، به نظم قرآن و روابط ميان آيات و سوره‌ها با يكديگر، پرداخته شده است. اين كتاب، به «تفسير رحمانى» يا «تفسير مهائمى» معروف است..[۱] كتاب به زبان عربى و در قرن نهم هجرى نوشته شده است. علماى بزرگى از اين تفسير تجليل كرده‌اند؛ از جمله شيخ عبدالحق محدث دهلوى مى‌نويسد: «تفسير رحمانى به هفت ايجاز و تدقيق موصوف است و تفسير را به قرآن امتزاج داده است». مولانا عبدالحى نيز در اين باره مى‌نويسد: «اين تفسير بر ساير تفاسير، برجستگى دارد. ويژگى اين تفسير آن است كه آيات را چنان به همديگر ارتباط داده است كه انسان بدون خستگى، تمام مجلدات تفسير را مى‌خواند و لذت مى‌برد».