جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ادعاهایی پیرامون نحوه چینش مصحف حضرت امیر(ع) بدون شواهد متقن، موجود می‌باشد که لازم می‌آید بار دیگر مورد واکاوی قرار گیرد تا از رهگذر اسقاط اعتبار آن‌‌ها، شبهات و ابهامات موجود پیرامون چینش سور در قرآن و نیز توقیفی بودن این امر پاسخ داده شود. در این صورت خدعه‌ دشمنان علیه مولای متقیان مبنی بر بر هم زدن نظم توقیفی سور و نیز اعتبار بخشی کاذب به خلفای ثلاثه که همان همت گماردن بر سامان‌دهی به چینش سوره‌‌های پراکنده قرآن کریم می‌باشد، پاسخ داده می‌شود. تحقق این امر با استناد به دلایل متقن عقلی و نقلی ضرورت همسان بودن مصحف با قرآن نازل شده و قرآن موجود و نیز عصمت حضرت امیر(ع) و همچنین بررسی متن و سند این مدعیات صورت خواهد پذیرفت. روش تحقیق توصیفی بوده تا در نهایت با مطالعات کتابخانه‌ای و استفاده از منابع متعدد چاپی و اینترنتی به نتیجه‌ مورد نظر راه یابیم. از این رو برای یافتن پاسخ سؤالات پژوهش با مراجعه به منابع کهن و جدید به ریشه‌یابی این دیدگاه پرداخته و باطل بودن آن را از منظر تاریخی، حدیثی و متنی اثبات کرده‌ایم.

بخشهایی از کتاب فضائل علی (ع) و کتاب الولایه از آثار شیعی محمد بن جریر طبری متعلق به سده سوم و چهارم می‏باشد که از متون کهن استخراج و تصحیح شده است. طبری این کتاب را در رد عالمی سجستانی که به انکار حدیث غدیر پرداخته، نوشته است. بیشترین گزیده‏ها و نقل‏ها از کتاب الولایه و توسط قاضی نعمان در مجلد نخست شرح الاخبار صورت گرفته است. اطلاعات و بخشهایی از کتاب در آثار نجاشی، شیخ طوسی، یاقوت حموی، ابن شهرآشوب و ابن طاووس آمده است. در دوره اخیر علامه امینی در الغدیر، حدیث غدیر را به روایت طبری در کتابش آورده است.

غاية المرام في علم الكلام نوشته سیف‌الدین آمدی، از مجموعه كتب كلامى است كه به زبان عربى تأليف شده است كه پيرامون مسائلى چون وجود و صفات خدا و نبوت و معاد و همچنين امامت، سخن به ميان آورده است. نويسندۀ انگيزۀ خود را از تأليف اين كتاب چنين بيان كرده است كه اشرف علوم علمى است كه ملقب به علم كلام بوده باشد كه از ذات واجب‌الوجود و صفاتش و افعال و متعلقاتش بحث مى‌كند، زيرا كه شرف هر علمى تابع شرف موضوعى است كه از احوال عارض بر ذات آن موضوع بحث مى‌كند، لامحالة شرف موضوع اين علم بر: شرف هر موضوع زايد است زيرا كه خداوند مبدا كائنات و منشئ الحادثات است و بذاته بى‌نياز از حقايق و ذوات است، لذا به نوشتن اين كتاب و اجابت دعوت برادران مسلمانم بر آن تا از اسرار آن پرده بردارم و مشكلات را حل نمايم.

اين‌ كتاب‌ مجموعه‌اي‌ از گفتارها و نوشتارهايي‌ از شهيد آيت‌ الله‌ دكتر بهشتي‌ است‌ پيرامون‌ موضوع‌ ولايت، مسئله‌ رهبري‌ و نهاد روحانيت. با توجه‌ به‌ اينكه‌ دكتر بهشتي‌ خود در سلك‌ روحانيت‌ بوده‌ و در مديريت‌ فعاليت‌هاي‌ اجتماعي‌ مشاركتي‌ فعال‌ داشته‌ و در شكل‌گيري‌ نهضت‌ انقلابي‌ مردم‌ ايران‌ و نهادهاي‌ بنيادين‌ نظام‌ جمهوري‌ اسلامي‌ نقشي‌ مؤ‌ثر ايفا نموده، ديدگاهها و نقطه‌ نظراتي‌ كه‌ طي‌ اين‌ گفتارها و نوشتارها مطرح‌ مي‌شود از دو جهت‌ داراي‌ اهميتي‌ بسيار است: نخست‌ اينكه‌ مصدر اين‌ مباحث‌ عالم‌ ديني‌ روشن‌ بين‌ زمان‌شناسي‌ است‌ كه‌ از واقعيتهاي‌ اجتماعي‌ تحليلي‌ عميق‌ و دركي‌ گسترده‌ دارد و بر اين‌ اساس‌ تلاش‌ مي‌كند تا پاسخ‌ پرسشهاي‌ مطرح‌ در اين‌ زمينه‌ها را با مراجعه‌ به‌ منابع‌ و ماخذ انديشه‌ اسلامي‌ استنباط‌ و استخراج‌ كند و ديگر اينكه‌ راه‌ را براي‌ شناخت‌ بهتر بخشي‌ از ابعاد انديشة‌ يكي‌ از رهبران‌ انقلاب‌ اسلامي‌ و بنيانگذاران‌ جمهوري‌ اسلامي‌ هموار مي‌سازد. نكتة‌ شايان‌ توجه‌ در مورد گفتارها و نوشتاري‌ كه‌ در اين‌ كتاب‌ آمده‌ اين‌ است‌ كه‌ بخشي‌ از آنها در فضاي‌ پيش‌ از انقلاب‌ اسلامي‌ و غالبا در جمع‌ افرادي‌ مطرح‌ شده‌ است‌ كه‌ داراي‌ دانش‌ ديني‌ مناسبي‌ بوده‌اند و به‌ نسبت‌ گفتارهايي‌ كه‌ در سالهاي‌ پس‌ از انقلاب‌ براي‌ عموم‌ مردم‌ ايراد شده‌ از بار نظري‌ بيشتري‌ برخوردار است. نوشتاري‌ كه‌ با عنوان‌ “روحانيت‌ در اسلام‌ و در ميان‌ مسلمين” در اين‌ مجموعه‌ آمده‌ نخستين‌ بار در سال‌1341 در مجموعه‌اي‌ با نام‌ بحثي‌ دربارة‌ مرجعيت‌ روحانيت‌ توسط‌ شركت‌ سهامي‌ انتشار منتشر شده‌ كه‌ در كنار مقالاتي‌ ديگر از مرحوم‌ آيت‌ الله‌ حاج‌ سيد ابوالفضل‌ موسوي‌ مجتهد زنجاني، مرحوم‌ آيت‌ الله‌ شهيد استاد مرتضي‌ مطهري، مرحوم‌ مهندس‌ مهدي‌ بازرگان، مرحوم‌ آيت‌ الله‌ سيد محمود طالقاني‌ و آيت‌ الله‌ سيد مرتضي‌ جزائري‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است.

در این مقاله پس از شرح احوال ادهم خلخالی واعظ و شاعر صافی ضمیر سده یازدهم و معرفی تألیفات متعدد و متنوع وی در زمینه های اخلاق، تفسیر، کلام و عرفان، متن رساله "لوازم الدین" که ترجمه و توضیح باب یازدهم از کتاب منهاج الصلاح (مشهور به باب حادی عشر) علامه حلی است، به طور کامل آمده. در این رساله فارسی مسائل کلام و اصول عقاید امامیه بر وجهی که اکثر مردم از آن بهره گیرند مطرح شده است.

این تفسیر یکی از تفاسیر جامع و متقن شیعه در دوره‌های اخیر است زیرا از زاویه‌ای علمی به ابعاد مختلف ادبی، لغوی، بلاغی، فقهی، کلامی، اجتماعی، فلسفی و عرفانی پرداخته و در هر قسمت به تناسب وارد بحث شده است. روش تفسیر اجتهادی و در عین حال جمع بین معقول و منقول است، شامل همه آیات قرآن می‌شود و با نثری روان و بدون پیچیدگی و تفنن در عبارات مطالب را ارائه داده است. ایشان قبل از ورود به تفسیر در مقدمه‌ای کوتاه انگیزه و شیوه خود را اینچنین بیان می‌دارد: «اکثر مفسرین، قرآن را به رنگ و بوی علمی که با آن مانوسند، تفسیر کرده‌اند، فلاسفه، متکلمین، فقها، عرفا، صوفیه، اهل لغت، اهل حدیث و دیگران. تلاشم این است که تفسیر به رای نکنم، و تفسیر قرآن را به قرآن ارائه دهم، و با آنچه از ائمه علیهم السلام» در تبیین آیات آمده، در آمیزم، و آنچه مورد پذیرش و اتفاق جمیع اهل شریعت است، به آن اضافه نمایم و در نهایت، آنچه را که می‌توان با قرائن معتبر از آیات استظهار کرد، کنار آن ذکر نمایم. روش من این بوده که مضمون آیه را بیان کنم، سپس مفردات و بعد از آن مباحث مربوط به آیه را مطرح کنم، و در مبحث دلالی، معنای عامی که، آیه با دلالتهای ظاهری یا دقائق علمی به آن، اشاره دارد، را، بیان کرده‌ام. متعرض بیان نظم آیات و ارتباط آنها نشدم زیرا معتقدم، جامع قریب آنها هدایت و تکامل انسانی است، با این وصف، وجهی برای ذکر نظم آیات نمی‌بینم. شان نزول آیات را غالبا ذکر نکردم، چون معتقدم، آیات قرآن، کلیاتی است که بر مصادیق خود، در همه زمانها تطبیق می‌کند، پس وجهی برای تخصیص آن به زمان نزول یا به فرد خاصی، نیست. روایاتی از ائمه «علیهم السلام» نیز که در صدد بیان مصادیق هستند از باب تخصیص معنای آیه به آن مصداق، نخواهد بود، بلکه مصداق تطبیق کلی بر افراد خود می‌باشد. از عبارتهای مغلق و الفاظ سخت و تفصیل زائد احتراز جستم.»

"محاضرات في العقيدة ، ألقيت على مجموعة من طلبة الجامعات والمعاهد" کتابی است که از دو سخنرانی و تدریس جناب سید محمد باقر سیستانی توسط خود ایشان تالیف شده و در دو بخش می باشد: 1: بحثی راجع به ایمان و الحاد 2. بحثی راجع به توصیه های اخلاقی.

التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در تفسیر قرآن اثر محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) معروف به شیخ طوسی که آن را اولین تفسیر کامل شیعی دانسته‌اند که حاوی تفسیر همه آیات قرآن است و علاوه بر آن، از روش‌های متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری به‌شمار می‌آید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفته‌اند./ شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات معصومان(ع) و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، حدیث، فقه، کلام و تاریخ دانسته‌اند./ انگیزه تألیف: بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستی‌های تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ‌یک از علمای شیعه کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظرگاه‌های مختلف مانند علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشه‌گر‌یهای مفسران پیشین را به‌گونه مستوفی بررسی کند و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداخته‌اند بی‌ آنکه روایات و آرای تفسیری را استقصا(= تفحص و جست و جوی کامل)و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند./ شیخ طوسی معتقد است که عالمان اهل سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی درباره قرآن را نقل کرده و از این‌رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند. شیخ طوسی تفاسیر گروه سوم، از جمله ابومُسلم محمد بن بحر اصفهانی (م. ۳۲۰ق.) و علی بن عیسی رمانی (م. ۳۸۴ق.)، از علمای معتزله را بهتر از دیگر آثار تفسیری دانسته ولی تذکار داده که همینان نیز از نظرگاه‌های علوم مختلف به تفسیر دست نزده و افزون بر این، گاه مطالبی طولانی آورده‌اند که نیازی به ذکر آنها نبوده است. بدین‌رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تألیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند اهل جبر و تشبیه و مانند آن پاسخ دهد. طوسی وعده داده است که در این اثر نه چنان کوتاه می‌نویسد که فهم مطالب مشکل شود و نه اصل ایجاز و اختصار را فرو می‌گذارد./ روش و گرایش تفسیری: روش شیخ طوسی در این اثر نسبت به تفاسیر پیشین شیعه تازگی دارد و گویا نخست اثر تفسیری شیعی است که تنها به گردآوری روایات تفسیری نپرداخته بلکه خود، تحلیل، ارزیابی و اجتهاد هم کرده است. شیخ طوسی در این کتاب همراه ذکر و بررسی روایات معصومان(ع) و صحابه و نقل آراء و اندیشه‌های مفسران پیشین، خود نیز دست به‌اندیشه‌گری زده است. پیش از آن، در تفاسیر شیعه، مانند تفسیر قمی (اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم)، عیاشی (قرن سوم)و جز آن، تنها روایاتی که درباره آیات صادر شده بودند، نقل می‌گشتند و مؤلفان این تفاسیر روایی، خود به تحلیل و ارزیابی دست نمی‌زدند. در میان اهل سنت، طبری (م. ۳۱۰ق.) با تفسیرش مشهور به جامع البیان فی تفسیر القرآن در این روش بر شیخ طوسی پیشی دارد. شیخ طوسی از حجم روایات شیعی در تفسیر خویش کاسته است و به گفته برخی پژوهشگران معاصر، او در این روش از تفسیر المصابیح فی تفسیر القرآن تالیف مفسر دیگر شیعی، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به وزیر مغربی (۳۷۰۴۱۸ ق) متاثر بوده و همین روش به تفاسیر بعدی شیعی نیز راه یافت هرچند برخی تفاسیر دوره‌های بعد باز روش پیشین را پی گرفتند و برای نمونه در تفاسیر دوره صفویه چیزی جز روایات تفسیری نمی‌توان یافت. به ظاهر، این بازگشت به گذشته، تا اندازه‌ای از تسلط اخباریان در این دوره، که توجهی ویژه به روایات داشتند، متأثر است. با این حال، شیخ طوسی در مقدمه کتاب، که از روش‌های تفسیری سابق و معاصر خود یاد کرده و نام چند مفسر را هم برده، از تفسیر وزیر مغربی نام نبرده است. التبیان از تفاسیری است که آنها را به لحاظ منابع به‌کار رفته، «چند منبعی» یا «جامع» می‌خوانند. در این روش، مفسر از منابع و مستندات تفسیری متعددی از جمله قرآن، روایت و عقل در استنباطات تفسیری خود سود می‌برد. التبیان بدین لحاظ که در تفسیر آیات همزمان از منبع عقل و نقل بهره برده، از تفاسیر پیشین شیعه ممتاز است./ تفسیر کلامی: شیخ طوسی در مباحث عقلی، فلسفی و کلامی چیره بوده و از این‌رو، به تناسب موضوعات، از موضوعات کلامی بسیار یاد کرده و از روش عقلی برای تبیین معانی آیات بهره برده است. او در برخی مواضع، هنگام تفسیر یک آیه، اندیشه‌های فرقه‌های کلامی مانند مرجئه را نیز نقل و نقد کرده است./ تفسیر ادبی: روش تحلیل لغوی، صرفی و نحوی کلمات برای راه یافتن به معانی آیات در این تفسیر قابل توجه است.[۱۰] شیخ طوسی از منابع معتبر ادبی و و اشعار فصیح عربی برای تحلیل لغوی سود برده است./ در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند ابن عباس که از منابع تفسیری اهل سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است./ محتوا و ساختار: این اثر، تفسیر همه سوره‌ها و آیات قرآن را به ترتیب کتابت در بر دارد. تفسیرهای پیشین شیعه، مانند تفسیر ابوحمزه ثمالی (م ۱۴۸ ق)، تفسیر (منسوب به) امام حسن عسکری، نقل از محمد بن‌قاسم استرآبادی (م ح ۳۸۰ ق)، تفسیر فرات‌ کوفی (از اعلام قرن سوم و چهارم قمری)و تفسیر قمی (اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری)، برخی آیات قرآن را بررسی نکرده‌اند./ چیستی و ترتیب مطالب مربوط به هر سوره چنین است که در آغاز از نام‌های سوره، مکی یا مدنی بودنش، وضعیت آن به لحاظ وجود ناسخ و منسوخ و پاره‌ای دیگر از مشخصاتش سخن می‌رود. معنای لغوی واژگان، اختلاف قرائات، نکات صرف و نحوی و بلاغی و سپس شرح و تفسیر آیه و آرا و اقوال مختلف درباره آن، از مطالب دیگر کتاب است./ بررسی اسباب نزول آیات و مسائل کلامی و مباحث فقهی مرتبط با آن در جای جای کتاب به‌چشم می‌خورد به‌گونه‌ای که وجهه کلامی و فقهی تفسیر بر دیگر وجوه آن برتری محسوسی دارد. نظر به آشنایی شیخ با اختلافات فقهی میان مذاهب مختلف اسلامی، بررسی‌های فقهی او در این اثر در بسیاری از مواقع، حالت تطبیقی و مقایسه‌ای نیز به خود گرفته است./ شیخ طوسی پیش از پرداختن به تفسیر متن قرآن، دو فصل آورده است. نخست فصلی است با عنوان «در مطالبی که باید پیش از تفسیر از آنها آگاهی داشت» که شیخ در ابتدای این فصل به اختصار در رد تحریف قرآن چه تحریف به زیادت و چه تحریف به نقیصه سخن گفته است. فصل دوم با عنوان «نامهای قرآن و نامگذاری سوره‌ها و آیات»، مختصری است درباره موضوعاتی مانند نامهای قرآن و اصطلاحات و مفاهیمی مانند سوره، آیه و جز آن که آگاهی از آنها برای ورود به تفسیر قرآن کریم، مناسب می‌نماید./ جایگاه تفسیر التبیان: اهمیت التبیان افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است./ مفسران شیعه بعدی و کتاب‌شناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفته‌اند. فضل بن حسن طبرسی مولف تفسیر مجمع البیان تصریح دارد که التبیان سرمشق او در تدوین تفسیرش بوده است.

دفاع از اعتقادات دینی یکی از وظایف مهم کلام اسلامی است و مسئله امامت از اوّلین و مهم‌ترین بحث کلامی بود که درمیان مذاهب کلامی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در عصر حاضر، وهابیت در زمینه تضعیف آموزه‌های شیعه امامیه مخصوصاً آموزه امامت مشغول فعالیت است و با تمام توان به رد و تضعیف شیعه روی آورده است. یکی از تلاش‌ها، تدوین کتاب "نقد الأشاعره للشیعه الإثنی عشریه فی مسأله الامامه" توسط عبدالله بن سلمان الفیفی است که ادلّه‌ شیعه درباره امامت در آن به تفصیل نقد شده است. مصنّف علاوه بر نقد اشاعره بر ادّله شیعه امامیه در مسئله امامت، از نقد سلفیه مخصوصا نقد ابن تیمیه نیز استفاده می‌کند و در این تحقیق به نقد این کتاب در ادلّه قرآنی بر خلافت بلافصل و شایستگی امیرالمؤمنین (ع) به روش عقلی و نقلی پاسخ داده می‌شود. بر آیات قرآنی بر حقانیت و افضلیت امام علی (ع) استدلال محکم می‌گردد. امامیه معتقد است خداوند تنها کسی است که صلاحیت تعیین امام را دارا می‌باشد و مقام امامت نیازمند به جعل الهی است، نه انتخاب مردم. رسول خدا (ص) در طول زندگی خود از جانب خدا مأمور به اعلام ولایت امیرالمؤمنین (ع) بود. آیات متعدد مانند ولایت، ابلاغ و انذار بر نصّ الهی آن حضرت دلالت دارد. این نصوص بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص ) زیر پا گذاشته شد و حق مسلّم امیرالمؤمنین (ع) به رهبری و سرپرستی امت غصب شد. بعدها مخالفین با طرح شبهات درباره آیات و روایات متواتر تلاش داشته‌اند این حق را از امام علی (ع) انکار کنند و به تصحیح خلافت غاصبان بپردازند. علاوه بر نصوص آیات در حقانیت علی (ع) بسیاری از آیات قرآنی مانند اشتراء، ودّ، صادقین و علم الکتاب در شأن امیرالمؤمنین علی (ع) نازل شده و بیانگر فضائل و جایگاه رفیع ایشان بین اصحاب پیامبر (ص) است و این آیات قرآنی علاوه بر بیان افضلیت امیرالمؤمنین (ع) ، درصدد بیان شایستگی امامت آنحضرت (ع) هم هستند.