جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مشارکت یکی از جلوه­های مهم انسانی- اخلاقی است که با خود عنصری از مسئولیت­ پذیری و عمل آگاهانه و آزادانه را به نمایش می­گذارد و مشارکت اجتماعی چیزی جزء منابع موجود در تعاملات اجتماعی یعنی گسترش کنش­ها و تحصیل اهداف کنشگران برای رسیدن به خیر جمعی نمی­ باشد. با این نگاه باید اذعان داشت که مشارکت اجتماعی همان ایجاد سرمایه اجتماعی در جامعه می­باشد و سرمایه اجتماعی تحقق نمی­یابد مگر با تجلی شاخص­هایی همچون اعتماد و پیوند نهادی میان افراد که حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی است. امام علیj اصل مشارکت را امری واجب به شمار می­آورد که نمی­توان از آن شانه خالی کرد. لذا در این مقاله، با بهره­گیری از روش توصیفی- تحلیلی، اهمیت مشارکت اجتماعی به مثابه سرمایه اجتماعی را از منظر نهج­البلاغه و تفسیر و تحلیل آن از دیدگاه امام علی (ع) را مورد بررسی خواهیم نمود.

بسیاری از اصحاب پیغمبر «صلی الله علیه و آله و سلم» در بی کفایتی عثمان اتفاق نظر داشتند و همین امر انگیزه ای برای مقابله آن ها با خلیفه شد. هر یک از مخالفین در برکناری عثمان از خلافت اقداماتی انجام دادند که در نهایت منجر به قتل او شد. آنچه به غلط میان برخی شهرت یافته دفاع امیرالمومنین «سلام الله علیه» از عثمان به وسیله امام حسن و امام حسین «سلام الله علیهما» است، در حالی که آن حضرت برای دفاع از جان خلیفه نسبت به فرزندان خود هیچ امری نداشتند و آنچه در میان برخی شهرت یافته با کلام آن حضرت تعارض دارد و از همه مهم تر با ادله امامت نیز سازگاری ندارد. حکومت عثمان یک حکومت طاغوت بود و خود او از ظالمین بود، دفاع از چنین شخصی اعانه بر اثم است و این با عصمت امام سازگاری ندارد.

جریان «منع کتابت حدیث» از مهمترین پدیده های مطرح در تاریخ حدیث است که نگاه اجمالی و غرض ورزانه به آن، آسیب های زیادی را به حدیث وارد ساخته است. این نگاه اجمالی و غرض ورزانه، برخی از بازه های زمانی دوره صدر اسلام چون دوره حکومت امام علی علیه السلام را عمدا یا سهوا به مانند دوره های پیشین و پسین شمرده و وضعیت حدیث را در آن دوره، همانند دیگر دوره ها پنداشته است. حال آن که حدیث در این بازه زمانی پنج ساله، وضعیت کاملا متفاوتی باز می یابد؛ بگونه ای که امام شخصا در این حوزه، ورود مستقیم و غیر مستقیم دارند و با اقدامات ایجابی و سلبی گوناگونی، حیاتی دوباره به حدیث می دمند. برخی از این اقدامات عبارتند از: «توزیع حدیث بین مردم» ، «امر و تشویق به کتابت حدیث»، «مقابله با قُصّاص»، «امر به جلوگیری از فراموشی حدیث و سخنرانی از روی کتاب».

پدیده ى فساد ادارى امروزه به یک معضل جهانى تبدیل شده و مدیران و رهبران جوامع تلاشهاى بسیارى را براى مبارزه با آن انجام مى دهند. بر این اساس آشنایى با سیره ى رهبران دینى به خصوص حضرت على(علیه السلام)در برخورد با این معضل، مى تواند براى مدیران و رهبران جوامع امروزى مفید باشد. مرورى کوتاه بر سیره ى مدیریتى حضرت على(علیه السلام) گویاى این است که مبارزه با فساد به ویژه در میان کارگزاران حکومتى، یکى از اولویتهاى کارى آن حضرت بوده است و ایشان ضمن تلاش جهت پیشگیرى از به وجود آمدن فساد در جامعه، به شیوه هاى مختلفى همچون «تقویت ایمان و باورهاى دینى در میان کارگزاران»، «تغییر نگرش کارگزاران نسبت به حکومت و مدیریت»، «برکنارى کارگزاران فاسد»، «ایجاد نظام جامع نظارت و کنترل» با معضل اساسى فساد ادارى برخورد مى کردند.

این مقاله تحقیقى ـ کاربردى، به آسیب شناسى کارگزاران و روش هاى مقابله با آن مى پردازد و در این خصوص آسیب هایى از قبیل خیانت، ضعف مدیریت، استبداد، کوتاهى در اجراى وظایف، ستمگرى بر مردم، فاصله گرفتن از مردم، اخلاق و روحیات ناپسندِ زمامداران، نظیر قدرت طلبى، دنیازدگى، امتیازخواهى و رشوه پذیرى، با نظر به کلام امام على(ع) و نیز ارائه نمونه هاى تاریخىِ برخورد امام با کارگزاران بررسى مى گردد و در پایان، به اختصار به راه هاى مقابله با این آسیب ها، از طریق تغییر رفتار و تربیت دینى اشاره مى شود.

قاطعیت، به معناى اجراى مناسب و به موقع قانون و بهره گیرى از قدرتِ مشروع در جهت اجراى عدالت است و مدارا به معناى سعه صدر و تحمّل آراى دیگران. در این مقاله این دو مفهوم با استفاده از کلام و سیره امام على(ع) تجزیه و تحلیل مى شوند و مواردى مانند مداراى حضرت با خلفاى قبل از خود و 25 سال سکوت، قاطعیت و مداراى ایشان در برابر مخالفان حکومت (اصحاب جمل، صفیّن و خوارج) بررسى مى گردد. دعوت کارگزاران به مدارا و قاطعیت، قاطعیت در اجراى عدالت و نفى تبعیض، اجراى عدالت و قاطعیت در برابر تخلف کارگزاران، قاطعیت در اجراى احکام و قوانین الهى، قاطعیت در برابر تخریب کنندگان فرهنگ اسلامى و باورهاى دینى و شدت عمل نسبت به معترضان و منتقدان توطئه گر، نمونه هاى عملى مطرح شده در این خصوص هستند.

اساساً در منابع تربیت دینى نباید اولویت را به پیگیرى شیوه هاى جزیى داد، بلکه نیل به اصول و قواعد جامع که دربرگیرنده چارچوب تربیتى از منظر دین است، یگانه انتظار صحیح و مناسبى است که در مواجهه با این منابع باید مدّنظر قرار گیرد. سلوک و گفتار امام على(ع) به عنوان نمونه اى غنى از منابع مزبور با این رویکرد مورد توجه قرار گرفته است. برخى از این اصول عبارتند از: آخرت گرایى ـ دنیاگریزى، عمل گرایى ـ آرزوگریزى، امیدوارى ـ یأس گریزى، پایدارى ـ پرهیز از رفاه زدگى، تعقلورزى ـ غفلت زدایى، تواضع گرایى ـ تکبرگریزى.

عدالت، مخصوصاً عدالت اقتصادى، ویژگى بسیار مهم دولت اسلامى است و در کنار تقوا، شاخص جامعه اسلامى به شمار مى رود. مفهوم عدالت اقتصادى، مراعات حقوق اقتصادى است و زمینه ساز تحقق اهداف عالیه اسلامى مى باشد. معیار عدالت، اهداف عدالت، تقدم عدالت بر رشد و توسعه و اینکه کارآیى لازمه عدالت است، از محورهاى مهم مبحث عدالت اقتصادى است. على رغم آنکه همه فرهنگها و مکاتب، خواهان عدالت اقتصادى و مدافع آن هستند ولى دین مقدس اسلام، آنگونه که امیرالمؤمنین على(ع) بحق زبانِ گویا و مجرى صادق آن بوده اند، خاستگاهها، پیامدها و اهداف خاص خود را دارد. این نوشته درصدد است درحد توان، محورهاى یاد شده را به اختصار با تکیه به سخنان آن حضرت، تبیین کند.

رعایت حقوق اجتماعى شهروندان یکى از مطالبات اساسى متفکّران از حکومت ها بوده است و بى شک امام على(ع) بیشترین عنایت را به رعایت حقوق انسانها در مقام عمل و نظر داشته اند. در این مقاله به رابطه بین حق و تکلیف از دیدگاه آن حضرت اشاره شده و سپس مبناى حقوق و تکالیف انسان مورد بررسى قرار گرفته و بعد از آن به انگیزه حکومت و سیاست از دیدگاه حضرت على(ع) پرداخته شده است. پایبندى به اصول و ارزش هاى اخلاقى، تقید با احکام الهى، انتقادپذیرى، منع از تملق و تشریفات، مشورت و احترام به فکر دیگران از موضوعات مطرح شده در این باره اند و در پایان به برخى از حقوق اقتصادى مانند آزادى تولید همراه با تأمین اجتماعى، رعایت عدالت در تقسیم بیت المال، توجه به قشر ضعیف و برخى دیگر از حقوق اجتماعى انسان نیز اشاره شده است.

در این نوشتار نخست به صورت اجمالى موضوع گزینش در ادبیات دانش مدیریت مرور مى شود و با تبیین مفهوم و جایگاه آن با رویکرد اسلامى، پیش نیازهاى پرداختن به موضوع اصلى مقاله ارائه مى گردد. از آنجا که بخش قابل توجهى از نامه ها و گفتارهاى آن حضرت در نهج البلاغه در رابطه با معیارهاى گزینش است و در این مقاله نیز مجال پرداختن به همه آنها نیست، نگارنده قلمرو بحث را به بررسى معیارهاى گزینش در نامه 53 نهج البلاغه محدود کرده است. در این راستا، مجموعه معیارها در قالب دسته بندى از مقامهایى که در این نامه به معیارهاى گزینش افراد براى آنها اشاره شده است، پى گیرى مى شود.