جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جیمز بلامی، استاد اسبق ادبیات عرب در دانشگاه میشیگان و از بزرگترین مدعیان «نقد متنی» و اصلاح متن رسمی قرآن، با استناد به روایتی ازامام علی علیه السلام مبنی بر این که ایشان پس از استماع آیۀ 29 سورۀ مبارکۀ واقعه «و طلح منضود» وجود کلمه «طلح» را در قرآن‌کریم استبعاد نموده و علی­رغم درخواست راوی، تغییر قرآن را مخالف مصلحت دانسته‌اند، این روایت را حمل بر وجود قطعی اغلاط، در متن قرآن نموده، و معتقدند به طور خاص مفسران از صحابه، از جمله امام علی علیه السلام وجود اغلاط در متن قرآن کریم را قطعی می‌دانستند. از آنجا که روایت مذکور، یکی از دلایل جیمز بلامی جهت تأیید پیش­فرض وجود اغلاط در قرآن کریم است، پژوهش حاضر به بررسی سندی ودلالی آن می­پردازد تا نشان دهد استناد به آن، تا چه میزان علمی و قابل وثوق است. برای این منظور، از منابع معتبر و دسته اول تفسیری، رجالی و تاریخی استفاده شده و به اقوال قرآن­شناسان شهیر اسلامی نیز توجه شده است. ضمناً از آنجا که مسئلۀ وجود اغلاط قرآنی، امری بسیار مهم است و آثار بس خطیری در پی دارد، باید دید دلایل جیمز بلامی، دارای دقت و استحکام علمی هست یا ادعای او پیش­فرض نادرستی است که فاقد دلایل کافی است و در نتیجه، استدلالات بعدی او و اصلاحاتی که ارائه می‌دهد، مخدوش و غیر علمی است.

با نزول آیات آغازین سوره توبه، پیامبر (ص) آیات را به ابوبکر دادند تا در موسم حج به مشرکین ابلاغ نماید، اما پس از آنکه ابوبکر به راه افتاد، جبرئیل نازل شد و عرض کرد خداوند می‌فرماید: ﴿لا یؤَدّی عَنْکَ اِلّا اَنْتَ اَوْ رَجُلٌ مِنْکَ﴾ و لذا رسول خدا (ص) این ماموریت را به علی (ع) واگذار کردند. این واقعه از آنجا که در آن شواهدی دالّ بر فضیلت علی (ع) برای جانشینی پیامبر (ص) بر دیگران است، گاه تخطئه و انکار شده و یا محتوای آن به گونه‌ای تفسیر شده که فضیلتی بر فضائل علی (ع) نیفزاید و یا دالّ بر فضیلتی برای خلیفه اول باشد! بنابراین نویسندگان در این پژوهش به تجزیه و تحلیل گزارش‌های در این زمینه پرداخته و نشان داده‌اند که گزارش‌های درباره این رویداد در منابع اهل سنت از شهرت و صحت برخوردارند و بر اساس آنها، علی (ع) شایسته‌ترین فرد بعد از رسول خدا(ص) برای جانشینی ایشان است.

بر اساس باور شیعیان، با رحلت رسول الله (ص)، حق خلافت علی بن ابی­طالب(ع) که امام بلافصل، بعد از آن جناب بود_ از کف ایشان ربوده شد. آنگونه که به تصریح وی، ایشان با صبری بی بدیل ناگزیر راه چاره را در آن یافت که به منظور حفظ جان اندک یارانِ قائل به امامت خویش، وضعیت موجود را تحمل نماید؛ و وحدت امت اسلام را بر حقّ خویش مقدم بداند. این مجاهدات صبورانه علی بن­ابی­طالب(ع) برای حفظ حیات نونهال تشیع، پس از پایان گردهمایی سقیفه پیوسته ادامه داشت، تا آنکه با حضور بی نظیر مسلمین بر آستان ایشان، وی را به خلافت برگزیدند. پژوهش حاضر می­کوشد به شیوه­ی تحلیل تاریخیِ گزاره­‌های موجود در نهج­ البلاغه، به این سؤال پاسخ دهد که امیرالمؤمنین(ع) در طول مدت خلافت خویش، به ویژه در روزهای واپسین حیاتش، برای استمرار حفظ نیروی انسانی شیعه، به عموم شیعیان چه اندرزهای را توصیه نمود؟ یافته­‌های این پژوهش نشان از آن دارد که امام در پی مواجهه­‌ی شیعیان با مسائل و بحران­‌های سیاسی نوظهور، برای حفظ نیروی انسانی شیعه، آنان را به پایبندی به سه اندرز راهبردی که ماهیتی سیاسی داشت توصیه نمود. نخست، منع آنان از جنگیدن با خوارج پس از پایان حیات وی. دوم، التزام ایشان به تقیه در مواجه با والیان و هواداران معاویه و بنی امیه. سوم، تبعیت کامل آنان از خط مشی سیاسی، اجتماعی و اعتقادی اهل البیت(ع).

عدالت از جمله مفاهیمی است که دانشمندان، همواره به تعریف و بیان آن در اعصار گذشته و حال پرداخته‌اند. این مفهوم یک تکلیف الهی است که باعث تعالی و رشد بشر در حوزه‌های مختلف زندگی شده است. ریشه اصلی این مفهوم در درجه‌ی اول در قرآن کریم، آنگاه در بیانات معصومین علیهم السلام به‌خصوص بیانات گهربار حضرت علی علیه السلام یافت می‌شود. مقاله حاضر سعی دارد تا با تفکر و تدبر در سخنان امیرمؤمنان علیه السلام از طریق مستندات قرآنی بر عدالت اقتصادی از زبان آن بزرگوار به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین ابعاد مهم عدالت، عدالت اقتصادی است. با بررسی واژه عدالت در نهج البلاغه می‌توان به معانی همچون قرار گرفتن هرچیز در جای خودش، انصاف، مساوات و اعتدال (میانه‌روی) دست یافت. در آیات قرآن کریم و سخنان حضرت علی علیه السلام برای عدالت اقتصادی شاخصه‌های مختلفی بیان شده است که برخی از این شاخصه‌ها عبارتند از: عدالت در توزیع، عدالت در بهره‌گیری و مصرف، عدالت در قیمت‌گذاری، عدالت در اوزان، پرهیز از رباخواری در معاملات اقتصادی، راستی و صداقت در معاملات اقتصادی است. از منظر آیات قرآن کریم و سخنان گهربار حضرت علی در نهج‌البلاغه راهکارهای ایجاد عدالت اقتصادی در جامعه اسلامی شامل انفاق، صدقه، زکات و خمس می‌باشد.

دشمن شناسی از محورىترین مسایل در تقابل‌های خصمانه به شمار می‌رود. در سیره پیامبر اکرم و ائمه اطهار نیز به این امر توجه بسیار شده است. در میان معصومان، حضرت على با توجه به شرایط حکومتی پنج ساله خویش با دشمنان بیشتری روبرو بود که گروهی از آنها سابقه درخشانی در زمان پیامبر داشتند. از جمله آنها اصحاب جمل بود که با توجه به وجهه آنان نزد مسلمانان، آمادهسازی سپاه برای مقابله با آنها دشوار بود. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد تلخیصی، مضامین خطبه‌های امام در بازه زمانی قبل از جنگ جمل در رابطه با معرفی این گروه مورد کدگذاری و مقوله‌بندی قرار گرفته است. این مضامین در سه مقوله اصلی«پیشبینی شکست دشمن»، «نکوهش کنش ناپسند دشمن» و «افشاگری سیاسی در مورد دشمن» دسته بندی شده که در آنها امام برای اقناع مخاطبین از ادات تأکیدی بیشترین بهره را برده است. فراوانی مقوله افشاگری، بیشترین سهم را از سخنان امام داراست. بیشترین بسامد مضامین این مقوله نیز به بیعت شکنی طلحه و زبیر اختصاص دارد که میزان اهمیت این موضوع از دیدگاه حضرت علی را نشان می‌دهد.

پس از قتل عثمان، جریانی به نام عثمانیه در امت اسلام ظاهر شد که نه‌تنها علی (ع) را شریک در خون خلیفه مقتول می‌دانست، بلکه در اوضاعی که عموم امت اسلامی با او به عنوان خلیفه بیعت کرده بودند، مشروعیت خلافتش را انکار می‌کردند و بذر بغض به او را در جامعه می‌گستراندند. احمد بن ‌حنبل در مقام رهبر جریان اهل حدیث بغداد در قرن سوم هجری، توانست مشروعیت خلافت علی (ع) را در قالب نظریه «تربیع» در امت اسلام نهادینه کند. می‌توان این موفقیت را سرآغازی بر رسمیت‌یافتن جریان اهل حدیث با نام جدید «اهل سنت و جماعت» و بزرگ‌ترین نشان تقابل احمد با جریان عثمانیه تعبیر کرد، چنان‌که می‌توان گفت او به علی (ع) نگاهی محبت‌آمیز و توأم با ارادت داشته و ادله انتسابش به جریان عثمانیه دچار اشکالات سندی و متنی است و توان اثبات اتهام عثمانی‌بودن وی را ندارد.