جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای اثبات وجود خدا براهین مختلفی در سنت فلسفی اسلامی ارائه شده است. برهان صدیقین را نخستین بار ابن سینا در اثبات وجود خدا به کار برده است. این برهان در آثار سایر فلاسفه ما همچون شیخ اشراق و ملاصدرا و همینطور در مشارب فکری وابسته به ایشان به صورت های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، این برهان آنگونه که بار اول توسط شیخ رئیس ارائه شده مورد بررسی قرار گرفته و سپس نظرات مختلف راجع به آن، که به اشکال گوناگون، ظهور کرده است مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

بدون ترديد مسئله اصلی معرفت‌شناسی epistemology در هر سيستم فلسفی همان درك واقع است كه در رابطه بسيار نزديك علم و وجود تجلی می يابد. برای ارزيابی و تحليل اين دو مسئله فلسفی، منطقا اولی را در هستی شناسی ontology و ديگری را در معرفت‌شناسی مورد مداقه قرار می دهند، هر چند برخی مسائل فلسفی نيز وجود دارد كه در هر دو شاخه مورد بحث و تحقيق قرار گرفته به حدی كه تفكيك آن‌ها از يكديگر و يا اختصاص به يكی از دو موضوع فوق چندان آسان به نظر نمی رسد. در این مقاله بنابر اصول حکمت متعالیه (اصالت وجود، تشکیک در وجود، تجرد ادراک، علم حضوری و علم حصولی، و نفس شناسی) این دو موضوع مورد بررسی قرار گرفته می شود.

از جمله موضوعاتی كه می بايست در مبحث «قرآن شناسی» و به خصوص در جهت اثبات «معجزه» بودن اين آخرين و برترين كتاب آسمانی به عنوان ذكر مصداقی از اعجاز اين ثقل اكبر و وديعه بزرگ نبوی مورد توجه، و تحليل و ارزيابی عميق قرار گيرد، «پيشگوييهای قرآنی» است. بی ترديد اين بحث همانند ديگر مباحث قرآنی در برگيرنده مطالب فراوان و سخنهای بی شمار و پر اهميتی است كه در اين نوشتار تنها به ذكر و بررسی مهمترين آنها ذیل این موضوعات پرداخته می شود: مفهوم پیشگویی، تفاوت پیشگویی با پیش بینی و آینده نگری، عشق بشر به پیش گویی، امکان پیشگویی، دیدگاه فلاسفه در مورد پیشگویی.

‫دراين پژوهش، ابتدا رابطه بين نفس و بدن از ديدگاه سه تن از فيلسوفان برجسته، مانند ابن‌سينا، ملاصدرا، آقا علي‌مدرس زنوزي بحث و بررسي شده و پس از اشاره به مباحثي از جمله اوضاع و احوال نفس پس از مفارقت از بدن مادي؛ قواي نفس، تجرد نفس، مراتب نازله نفس و مراتب عالي آن، حقيقت انسان و نفس انساني تبيين گرديده است. نويسنده در چهار فصل، رابطه نفس و بدن را در قالب اصول صدرايي و ابتکارات آقا علي مدرس زنوزي پژوهش کرده و اين ديدگاه‌ها را با ديدگاه ابن‌سينا مقايسه نموده است. فصل اول، به طرح کليات تحقيق، مبحث خداشناسي، معاد شناسي و معرفت شناسي و ضرورت آن‌ها در مبحث نفس، تعريف نفس در لغت و اصطلاح، معناي نفس و روح و ارتباط آن با جسم اختصاص يافته است. فصل دوم، افزون بر طرح مباحث مربوط به حقيقت نفس و بدن از ديدگاه دانشمنداني مانند افلاطون، ارسطو و ابن‌سينا و نيز تبيين مراتب نفس، اعم از نفس نباتي، حيواني و انساني و براهين نفس وجود آن طبق ديدگاه ابن‌سينا؛ به پژوهش در خصوص حقيقت نفس از ديدگاه ملاصدرا، دلايل جوهريت نفس و حدوث آن، ديدگاه صدرالمتألهين در مورد حدوث نفس، دليل ملاصدرا بر جسمانيت الحدوث بودن آن و قواي نفس از منظر ابن‌سينا پرداخته است. در ادامه اين مبحث، براهين عقلي بر تجرد نفس ناطقه و بقاي آن از منظر فيلسوفاني چون ابن‌سينا و آقاعلي مدرس زنوزي و براهين آنان و حقيقت بدن از ديدگاه صدرالمتألهين و آقا علي مدرس و نوع استدلال آنان در اين زمينه مقايسه شده است. در فصل سوم، رابطه نفس و بدن از ديدگاه ابن‌سينا بيان گرديده و اصالت نفس و فرعيت بدن و رابطه آن دو از منظر ساير فيلسوفان، مانند ارسطو و افلاطون، شيخ اشراق و نيز دلايل خلود نفس از منظر آنان تبيين شده است. معاد يا حيات پس از مرگ و سير تکاملي نفس انساني، نقد تناسخ از ديدگاه فلاسفه اسلامي و فرق معاد با تناسخ از مطالب مندرج در فصل سوم است. در فصل چهارم، ابتدا رابطه نفس و بدن از ديدگاه ملاصدرا و آقاعلي زنوزي مقايسه گرديده؛ سپس وحدت نفس از ديدگاه اين دو فيلسوف، الحاق بدن به نفوس، چگونگي تعلق نفس به بدن و نوع ترکيب نفس با بدن و ملاک اين ترکيب بررسي شده است. مقايسه‌اي بين نظرات و استدلال‌هاي اين سه فيلسوف در مورد رابطه نفس و بدن و نتايج حاصل از نظرات آنان پايان بخش اين فصل است.

‫در اين نوشتار ديدگاه‌هاي ابن سينا، ملاصدرا و شيخ اشراق در مورد وجود و ماهيت و اصالت داشتن هر يک از آن ها مطرح شده و وجوه اشتراک و اختلاف آنان در اين موضوع بيان گرديده است. نويسنده، مباحث را در چهار فصل سامان داده است. وي ابتدا رابطه بين وجود و ماهيت از منظر اين سه انديشمند و نيز مفهوم اصالت الوجود و تاريخ آن و احکام کلي وجود و ماهيت را ذکر نموده است. در ادامه بداهت مفهوم وجود، اشتراک معنوي وجود، معناي مفاهيم فلسفي و معقولات ثانيه فلسفي، ويژگي‌ها و امتيازات اين مفاهيم، اصالت وجود و ماهيت و زيادت وجود بر ماهيت را بيان کرده است. وي در فصل دوم، رابطه بين وجود و ماهيت نزد ابن سينا و نيز مفهوم وجود و تفاسير مختلف از آن، تقسيمات وجود، مفهوم ماهيت و کيفيت شناخت ذهن از آن، معنا و کيفيت عارض شدن وجود بر ماهيت، اعتباري بودن ماهيت، مشکل اتصاف ماهيت بر وجود و معناي تشکيک در فلسفه از منظر ابن سينا را بيان نموده است. نويسنده در فصل سوم، رابطه بين وجود و ماهيت نزد شيخ اشراق و مفهوم وجود، احتمالات شيخ اشراق در مورد اعتباري بودن ماهيت، مفهوم ماهيت نزد وي، رابطه مسأله ماهيت، مفهوم نور الانوار الهي نزد وي، تشکيک و مراتب نور، وجود و رابطه آن با نور نزد شيخ اشراق و رابطه اصالت با ماهيت با مسأله نور از منظر وي را شرح و بررسي کرده است. در فصل چهارم، رابطه بين وجود و ماهيت نزد ملاصدرا مطرح شده و مفهوم وجود، معاني اعتباريت ماهيت، اطلاقات وجود، اصالت وجود در کلمات ملاصدرا، استدلال بر اصالت وجود از طريق وجود ذهني، استدلال از طريق حمل شايع در اثبات اصالت وجود، استدلال از طريق موجود بودن ماهيت بر اصالت وجود، استدلال بر اصالت وجود از طريق تشخيص ماهيت، تقسيم وجود به وجود في نفسه و وجود رابطه، و استدلال بر اصالت وجود از طريق امتناع تساوي در ماهيت با وحدت و کثرت از منظر صدرالمتألهين را بيان کرده است.

فلسفه اسلامی همواره در تاریخی درازمدت با امواج گوناگون و شکننده‌ای از مخالفت‌ها و شبه تراشی‌ها مواجه بوده و پژوهش های عمیقی برای دفع آنها انجام گرفته است، و همین امر موجب رشد کمّی و کیفی فلسفه اسلامی شده است. اگر روزگاری جبر و تفویض، حدوث زمانی عالم، زیادت صفات واجب و نفی علت غایی، نفی ضرورت و اعتقاد به اولویت، مرئی بودن خداوند، نفی حسن و قبح ذاتی و مخدوش شدن عدل الهی و ده‌ها مسئله دیگر، فلسفه اسلامی را به چالش می‌کشید، و چنانچه روزی امواج گوناگونی از ایسم‌ها به بازار اندیشه راه می‌یافت و چند صباحی رونق می‌گرفت و فلسفه و فلاسفه اسلامی را درگیر می‌ساخت و آنان ناگزیر می‌شدند که با پژوهش و نوآوری، سنگر دفاع را مستحکم سازند و در برابر تجددخواهی الحادی به مقاومت بپردازند، اکنون دوره فراتجددخواهی یا پست‌مدرنیسم رسیده و شعار طرفداری از کثرت و انشقاق و نسبیت سر می‌دهد. این نگرش، حاکمیت و بی‌طرفی عقل را موهوم می شمارد؛ عقیده به پیشرفت را نفی می کند؛ به هیچ‌انگاری (نیهیلسم) گرایش دارد و فرهنگ‌های بومی و متقابل را با همه ویژگی‌هایشان پذیرا می‌گردد. گفتنی است که در این شرایط نیز افق‌های نوینی در برابر فلسفه اسلامی گشوده می‌شود و به پژوهش‌هایی گسترده‌تر نیاز دارد.

چکیده یکی از مباحثی که در مسائل حقوقی در عالم دنیا و عالم آخرت (معاد) نقش دارد، مسئله این‌همانی شخصیت انسان است. مسئله این است که ملاک شخصیت انسان چیست و به چه ملاکی می­گوییم شخص در زمان دوم همان شخص در زمان اول است؟ دیدگاه‌های گوناگون در این باب مطرح شده است. در این نوشتار، مسئله این‌همانی شخصیت انسان را با روش توصیفی - ‌تحلیلی از دیدگاه سهروردی و ملاصدرا بررسی کرده‌ایم تا معلوم شود پاسخ مسئله مزبور با توجه به دیدگاه آنان به دست می‌آید یا خیر. طبق نظر سهروردی، ملاک این‌همانی شخصیت انسان نفس او است و بر اساس دیدگاه ملاصدرا، مجموع نفس و بدن شخصیت انسان را تشکیل می‌دهد. بسیاری از ادله سهروردی مدعای او را اثبات نمی‌کند و دیدگاه ملاصدرا نیز خالی از ابهام نیست. ک

این مقاله بر آن است تا تعریف با حد و مشکلات آن را مورد نقد و بررسی قرار دهد. مولف معتقد است تعریف با حد که در منطق و فلسفه از آن سخن به میان می آید مشکلی را حل نمی نماید. از میان فلاسفه اسلامی سهروردی تعریف با حد یعنی تعریف با جنس و فصل را ممکن ندانسته و در نتیجه روش مشائیان را در این باره نادرست می شمارد. او پیشنهاد می کند که در شناخت اشیاء باید از مجموعه ای از لوازم هر چیز که به آن اختصاص دارد بهره برد. نویسنده با نقل اعتراض های تعریف حدی نکات دیگری را نیز در کاستی های تعریف با حد مطرح می کند. سپس با تایید دیدگاه فارابی موضوع عبور از حد و لوازم آن را پیشنهاد می نماید.

این مقاله بر آن است تا نظریه «اصالت وجود» را که یکی از اصول مهم فلسفه ملاصدرا است بررسی و به سابقه این نظریه در فلسفه اشراق اشاره کند. مؤلف بر خلاف نظر مشهور، عقیده دارد که شیخ اشراق نه تنها به اصالت ماهیت اعتقادی ندارد، بلکه از مدافعان سرسخت اصالت وجود می‏ باشد. دلیلی که ملاصدرا و پیروان او بر اصالت وجود ذکر کرده ‏اند عیناً در بیانات شیخ اشراق وجود دارد . هم‌چنین مؤلف از راه رابطه علی ومعلولی انوار در نزد شیخ اشراق ثابت می‏ کند که به نظر او علت به معلول خود وجود اعطا می‏ کند نه ماهیت. و این خود، دلیلی است بر اصالت و تشکیک وجود. سپس مؤلف به معنای اعتباری بودن وجود در نزد شیخ اشراق اشاره می‏ کند و نتیجه می ‏گیرد که معنای اعتباری، به معنای معقول ثانی فلسفی است که این عقیده مورد قبول ملاصدرا نیز می ‏باشد.

در این مقاله درصددیم بحث در باره وحدت هستی و تشکیک در آن را در شکلی نو که تلفیقی از مکاتب اشراقی و عرفانی و متعالیه است، به تصویر درآوریم و روح توحید ناب اسلامی را آشکار ساخته، راه سیر و رسیدن به مقام فنا در هستی را که همان محو شدن دروحدت و اتحاد است مبین سازیم و شأن رفیع حکمای اشراقی و متعالیه و سهم عظیم محی الدین عربی و عرفا اسلامی را در تحقق این امر روشن سازیم.