این کتاب بخشی از کلان پروژه «بازشناسی اندیشه کلامی امامیه» است. این پژوهش با آثار دیگری که در سایر عناصر معرفتی شیعه تألیف شده است تقریر جامعی از اندیشه کلام
... می امامیه را بازنمایی خواهد کرد.
نویسنده معتقد است پژوهش حاضر از ابعاد گوناگون دارای اهمیت است؛ از سویی در عصر حاضر، ظهور و رشد شبهات گوناگون درباره عصمت و منشأ آن نمود بیشتری دارد. کاوش‌های دقیق درباره منشأ عصمت راه را برای پاسخگویی روشن‌‌تر به برخی از این شبهات هموار خواهد کرد. از سوی دیگر از آنجا که برخی مبانی و مسائل این پژوهش نزد تعدادی از پژوهشگران این موضوع، متأثر از منابعی غیر از کتاب و سنت است، انجام دقیق این پژوهش، مبانی و مسائل غیر وحیانی را آشکارتر می‌کند.
بررسی آیات و روایات و نیز منابع تاریخی به خوبی نشان می دهد که اندیشه عصمت و اعتقاد به مصونیت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و امامان علیهم السلام از بدو پیدایش اسلام مطرح بوده و در تاریخ اندیشه اسلامی و شیعی مورد مطالعه، تأمل و نظریه پردازی از سوی اندیشمندان قرار گرفته است.
آثار فراوانی با رویکردهای مختلف در موضوعات مرتبط با عصمت تولید شده است، اما تنوع و تعدد دیدگاه ها که گاه با مبادی و مبانی مختلف به تبیین مسأله پرداخته اند، این موضوع را همچون بسیاری از موضوعات و مسائل اعتقادی نیازمند بازخوانی و بازشناسی مجدد بر پایه عقل و معارف قرآن و حدیث، با نگاهی تاریخی ساخته است.
در میان مجموعه مباحث و موضوعات عصمت، بررسی ماهیت عصمت، منشأ و فرآیندهای حصول عصمت در معصومان، از مباحث مهم اعتقادی است که با دیگر موضوعات عصمت و حتی مباحث خداشناسی و انسان شناسی نیز ارتباط نزدیکی می یابند. هرچند در این خصوص، دیدگاه ها و نظریات گوناگونی ابراز شده ولی تا کنون این دیدگاه ها به صورت مقایسه ای و همراه با ارزیابی از منظر معارف وحیانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
کتاب حاضر بخشی از کلان پروژه «بازشناسی اندیشه کلامی امامیه» است. این پژوهش با آثار دیگری که در سایر عناصر معرفتی شیعه تالیف شده است تقریر جامعی از اندیشه کلامی امامیه را بازنمائی خواهد کرد.
نویسنده معتقد است پژوهش حاضر از ابعاد گوناگون دارای اهمیت است؛ از سویی در عصر حاضر، ظهور و رشد شبهات گوناگون درباره عصمت و منشأ آن نمود بیشتری دارد. کاوش های دقیق درباره منشأ عصمت راه را برای پاسخگویی روشن تر به برخی از این شبهات هموار خواهد ساخت. از سوی دیگر از آنجاکه برخی مبانی و مسائل این پژوهش نزد تعدادی از پژوهشگران این موضوع، متأثر از منابعی غیر از کتاب و سنت است، انجام دقیق این پژوهش، مبانی و مسائل غیروحیانی را آشکارتر می سازد. همچنین از آن رو که بسیاری از فرهیختگانی که به این بحث پرداخته اند، همه منابع و متون را مورد کنکاش قرار نداده اند. استقصای این موارد، مایه بررسی های ژرفتر و رسیدن به نتایج دقیق تر ـ به ویژه از دیدگاه عقل و نقل – خواهد بود. طبیعی است که بسنده کردن به برخی منابع این پژوهش، حاصلی ناقص خواهد داشت و تحویلی نگری، یکی از لوازم لاینفک آن به شمار خواهد رفت.
از نگاه مولف مهمترین اهداف پژوهش حاضر عبارتاند از: ۱. ریشهیابی منشأ عصمت از دیدگاه آیات و روایات، به دست آوردن دیدگاه و رویکردهای کلی دانشمندان مسلمان درباره منشأ عصمت از گناه؛ ۲. آشنایی با سیر تطور فهم دانشمندان مسلمان از آیات و روایات و سایر ادله بیانگر منشأ عصمت و ممکن ساختن مقایسه دیدگاه آنان (با تأکید بر فهم آنان از این ادله). بدیهی است که فهم دقیق آیات و روایات و دیدگاه های دانشمندان مسلمان درباره این موضوع، مرزهای احتمالی آن دو را آشکارتر خواهد ساخت.
این اثر کوشیده است تا افزون بر عرضه، تحلیل و نقد آراء متکلمان فیلسوفان و عرفا، در حد توان، منشأ عصمت، مولفه ها و فرآیند آن را از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام تبیین و تحلیل نماید. بر اساس متون وحیانی، معصومان علیهم السلام به مدد حمایت های ویژه و گسترده الهی، با اختیار خود از گناه و خطا پرهیز می کنند.
با توجه به این رویکرد، پژوهش حاضر در چهار بخش و یازده فصل سامان یافته است که به شرح ذیل می باشد:
بخش نخست این کتاب به تبیین دیدگاه آیات و روایات درباره «منشأ عصمت از گناه» اختصاص دارد.
در بخش دوم، به دیدگاه دانشمندان مسلمان درباره منشأ عصمت از گناه اشاره شده است. در این بخش دیدگاه های متکلمان، فلاسفه و عرفا هر یک در فصلی جداگانه تبییین خواهد شد.
سومین بخش به بررسی دیدگاه های دانشمندان مسلمان درباره منشأ عصمت از گناه بر پایه عقل و نقل پرداخت شده است. ازآنجاکه از دیدگاه اسلام، فیصله دهنده نهایی این بحث، عقل و منابع وحیانی است و همه کسانی که به این موضوع پرداخته اند به عقل یا منابع وحیانی یا هر دو استدلال کرده اند، معیار این پژوهش نیز در داوری، عقل و منابع وحیانی خواهد بود. در این بخش نیز رویکرد فلاسفه، متکلمان و عرفا، تفکیک شده ارزیابی شده است.
چهارمین بخش از کتاب نیز، حاوی بررسی «ماهیت و عوامل عصمت از خطا از دیدگاه آیات و روایات» می باشد.
بیشتر