جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایران در طول تاریخ، همواره از مراکز معنویت و عرفان بوده است. پس از ورود اسلام به ایران، این سرزمین مهد رویش تصوف و عرفان اسلامی گردید. بسیاری از بزرگان صوفیه، هم‌چون حلاج و بایزید و خرقانی و غزالی و عطار و شمس تبریزی و مولوی، به این فرهنگ تعلق داشته‌اند. بیش از هزار سال است که زنجیره‌ی متصل عارفان و صوفیان در این سرزمین استمرار دارد و این میراث از نسلی به نسلی منتقل می‌شود. از پدیده‌های مهم دیگر در عرفان ایرانی، پیوند تشیع و تصوف است، که پیشینه‌ای کهن دارد. در بعد علمی و نظری، این پیوند در آثار اندیشمندان عرفانی بسیاری هم‌چون سید حیدر آملی و ابن ابی جمهور احسائی و ملاصدرای شیرازی نمودار شده است. امروزه تصوف و عرفان با شکل‌های مختلف در ایران ظهور دارد و طیف‌های گوناگونی را در بر دارد، چنان‌که تعلیم و تربیت عرفانی و شیوه‌های آن نیز به تبع تکثر مشرب‌ها و علایق یادشده متنوع است. اما به‌رغم این پیشینه و غنای عرفانی، هنوز پژوهش توصیفی و تحلیلی جامع درباره‌ی آن انجام نگرفته است. هدف این نوشتار ارائه‌ی تصویری جامع، گویا و تحلیلی، و در عین حال اجمالی، در حد یک مقاله از پدیده‌ی عرفان در ایران است. معرفی تنوع گرایش‌ها و فعالیت‌های عرفانی در ایران، هم عرفان‌پژوهان را از ابعاد و زوایای مختلف این پدیده آگاه می‌کند تا حوزه‌ی پژوهشی مورد علاقه‌ی خود را با آگاهی انتخاب کنند و هم می‌تواند برای شیفتگان سلوک این طریق، اگر نه چراغی، دست‌کم شمعی روشنگر باشد.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 47 تا 68

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

فلسفه عرفان نظری

نویسنده:

محمد فنایی اشکوری

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

قم: موسسه فرهنگی تحقیقاتی إسراء, پاییز/1389

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین , مرتضی مطهری , عبدالله جوادی آملی , معرفت شناسی عرفانی , فصوص الحکم , ابن سینا: ابوعلی سینا , کتاب تمهید القواعد , علوم باطنی , سلوک عرفانی , معرفت شهودی , اشراق , تجارب عرفانی (تجربه عرفانی) , فلسفه عرفان , معرفت شناسی تجربه عرفانی , مرتضی مطهری , ابن سینا , معرفت شهودی , حکمت انسی , فلسفه عرفان عملی , فلسفه عرفان نظری , عبدالله جوادی آملی , سید جلال آشتیانی , ابوحامد غزالی طوسی , خواجه صائن الدین ابن تُرکه اصفهانی , عرفان عملی , فلسفه عرفان (فرا عرفان) , فلسفه عرفان (فرا عرفان) , اصطلاحنامه عرفان , سید حیدر آملی , ابن عربی , عرفان نظری , شهود(اسماء اول عرفان نظری) , معرفت شناسی عرفانی , معرفت بی‌ واسطه , مطالعه عرفان , معرفت غیرمفهومی , حقایق باطنی , حکمت صوفیانه , موضوع عرفان نظری , مسائل عرفان نظری , یافته حضوری , محمد فنائی اشکوری , ملاصدرا شیرازی

شاپا (issn):

2383-2916

چکیده :

عرفان، ابعاد مختلفی دارد که مهمترین آنها بُعد معرفتی و طریقتی آن است. مطالعه در ابعاد مختلف عرفان، علوم متعددی را پدید آورده است که می‌توان از آنها به «علوم عرفانی» تعبیر کرد. مهمترین شاخه‌های علمی عرفان در سنت اسلامی، عبارتند از عرفان نظری و عرفان عملی. عرفان نظری حاصل تأمل در یافته‌های سلوکی و شهودی عرفا است و عرفان عملی، علم سلوک و طریقت است. با پیدایی و گسترش فلسفه‌های مضاف در غرب که به فرانگری و مطالعه امور از بیرون می‌پردازند، پدیدهٴ عرفان نیز مورد تأمل و مداقه عقلانی بیرونی قرار گرفت و دانشی به نام «فلسفهٴ عرفان» ظهور کرد. فلسفهٴ عرفان، چیستی و چگونگی تجربهٴ عرفانی و احکام آن را برمی‌رسد. اما بحث و کاوش از چیستی و چگونگی علم عرفان نظری و پرسش‌های نظری راجع به آن ـ همچون بحث از موضوع، مبادی، مسائل، روش و ساختار آن ـ می‌تواند موضوع علم مستقلی قرار گیرد که به آن «فلسفهٴ عرفان نظری» می‌گوییم. این‌گونه مباحث به طور سنتی و به اجمال در مقدمهٴ برخی از کتب مربوط آمده است؛ اما گسترش این علم و طرح پرسش‌ها و تردیدهای بنیادی در باب ماهیت و مبادی و پیش فرض‌های آن ایجاب می‌کند که به طور مستقل نیز به آن پرداخته شود. در این نوشتار به اجمال برخی از مهمترین خطوط کلی فلسفهٴ عرفان نظری را مرور خواهیم کرد.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 63 تا 83

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

فلسفه عرفان عملی

نویسنده:

محمد فنایی اشکوری

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

قم: موسسه فرهنگی تحقیقاتی إسراء, پاییز/1390

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

مرتضی مطهری , عبدالله جوادی آملی , علامه مجلسی: محمدباقربن محمدتقی مجلسی , نهج البلاغه (نهج‌البلاغه) , عرفان عملی , سعادت , سلوک عرفانی , جهاد با نفس , احکام الهی , احکام ذات الهی , اهل بیت(ع) , شهود , اخلاق عرفانی , اخلاق اسلامی , عرفان و اخلاق , سلوک عارفانه , شهودات عرفانی , رستگاری (مسائل جدید کلامی) , رستگاری اسلامی , تعلیم سیر و سلوک , علامه مجلسی , مرتضی مطهری , علم نفس , اصطلاحنامه اخلاق اسلامی , اصطلاحنامه اخلاق اسلامی , جهاد اکبر , فلسفه عرفان عملی , عرفان اسلامى , عبدالله جوادی آملی , شهاب الدین سهروردی(شیخ اشراق) , ارسطو , خواجه صائن الدین ابن تُرکه اصفهانی , عرفان عملی , فلسفه عرفان (فرا عرفان) , ابن عربی , ابن مسکویه , عرفان نظری , الف. حضرت رسول اکرم(ص) , ب. امام اول(حضرت امام علی ع) , شهود(اسماء اول عرفان نظری) , عرفان عملی و اخلاق , عرفان‌ نظری , امامان معصوم علیهم السلام , معرفت نفس(خودآگاهی) , راه سیر و سلوک , عمل عرفانی , عرفان عملی و فقه , دانش های همگن , غایت عرفان عملی , محمد فنائی اشکوری , اخلاق عرفانی

شاپا (issn):

2383-2916

چکیده :

هنگامی که از بیرونِ یک علم دربارهٴ ساختار و چارچوب کلی آن می‌اندیشیم و در باب مسائلی چون چیستی، موضوع، مبادی، مسائل، روش و غایت آن می‌پرسیم، در قلمرو فلسفهٴ آن علم قرار داریم. یکی از علومی که در زمین فرهنگ اسلامی رویید، عرفان عملی است. علم عرفان عملی از سلوک عرفانی سخن می‌گوید و عناصر، مراحل و موانع آن را برمی‌رسد. سرنوشت عرفان و صحت و سقم و تکامل آن در گرو تنقیح مباحث عرفان عملی است. تنوع و تفاوت فِرَق و طریقت‌های عرفانی، اولا و بالذات به تفاوت در عرفان عملی آنها برمی‌گردد؛ چنانکه ارزش و اعتبار تجربه‌های عرفانی نیز تا حد بسیاری وابسته به برنامهٴ سلوکی سالک است. از این‌رو، تنقیح مباحث عرفان عملی در پیشبرد عرفان و تصحیح و تدقیق آن و پیشگیری از انحرافات ضروری است. برای تنقیح عرفان عملی، لازم است ساختمان کلی آن را مطالعه کنیم. تنقیح مبادی و مبانی و کاوش در حدود و ثغور و مداقه در منابع و روش و توجه به مناسبات این علم با دیگر علوم و بازکاوی ساختار و اصول کلی آن، راه را بر تحول و نوآوری در این حوزه می‌گشاید. برخی از مباحث یادشده در آثار سنتی عرفانی به‌اجمال مطرح شده است، اما وقت آن رسیده است که به «فلسفهٴ عرفان عملی» همچون دیگر فلسفه‌های درجه دوم، به نحو استقلالی و تفصیلی بپردازیم. پیدا است که چنین امری فراتر از گنجایش یک مقاله است. از این رو در این مقاله به برخی از مهم‌ترین عناصر این بحث به‌اجمال می‌پردازیم و سایر مباحث مربوط را به توفیق و مجالی دیگر وامی‌گذاریم.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 93 تا 115

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

نظریه انسان کامل در عرفان اسلامی

نویسنده:

محمد فنایی اشکوری

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی قدس‌سره, دی/1392

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

نهج البلاغه (نهج‌البلاغه) , مظهر اتم , غایت آفرینش , ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین , محمد بن یعقوب کلینی , ابن سینا: ابوعلی سینا , امامت , خلافت الهی , نبوت , اهل بیت(ع) , کمال حقیقی انسان , خلق آدم (ع) , انسان کامل (کلام) , عرفان اسلامی , هستی شناسی عرفانی (مسائل جدید کلامی) , قرب الهی , امام خمینی (روح الله الموسوی الخمینی) , ابن سینا , محمد بن یعقوب کلینی , تجلی , فیض الهی , قرآن , ولایت , کرامت نفس , امام خمینی , عرفان شیعی , ابن عربی , مولوی , معرفت شناسی عرفانی , الف. حضرت رسول اکرم(ص) , ب. امام اول(حضرت امام علی ع) , اسماء الهی((اخص)، مقابل اسماء ربوبی خاص) , تجلی اعظم(مقابل تجلی غیر اعظم) , تجلیات ربوبی(مقابل تجلیات الهی اسمائی) , حضرت جامع(کَون جامع) , عالَم کبیر(مقابل عالَم صغیر) , عالَم صغیر(مقابل عالَم کبیر) , محمد فنائی اشکوری , ملاصدرا شیرازی

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 15 تا 30

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

معرفت شهودی در عرفان اسلامی

نویسنده:

محمد فنایی اشکوری

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

تهران: انجمن علمی عرفان اسلامی ايران, زمستان/ 1390

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

عبدالله جوادی آملی , راه کشف و شهود , عالم عقول , معرفت عرفانی , برهان تجربه دینی (مسائل جدید کلامی) , قرآن کریم , عبدالله جوادی آملی , عارفان (مسلمان) , اصطلاحنامه عرفان , حضرت موسی(ع) , حضرت ابراهیم(ع) , الف. حضرت رسول اکرم(ص) , ب. امام اول(حضرت امام علی ع) , عالَم مثال(قسیم عالم معانی و ارواح و اجسام) , مراتب کشف صوری , مراتب کشف معنوی , علم حضوری(مقابل علم حصولی) , شهود((ادراک بی واسطه)، اصطلاح وابسته) , خیال(معرفت شناسی) , مراتب شهود , محمد فنائی اشکوری , ویلیام جیمز (William James)

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 137 تا 157

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

اندر حکایت عقل‌گریزی صوفیان

نویسنده:

محمد فنایی اشکوری

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

قم: موسسه فرهنگی تحقیقاتی إسراء, زمستان/1391

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

تصوف (صوفیگری) , معرفت شناسی عرفانی , عرفان و عقل , مثنوی , حکمت متعالیه , عقل نظری , استدلال عقلی , علوم حقیقی , عقل ستیزی , قرآن , خطاپذیری عقل , محدودیت عقل , سازگاری عقل و عرفان , احکام نظری , عرفان اسلامى , عقل‌ عرفی , بی اعتباری عقل , معرفت کنه اشیاء , علوم رسمی , ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین , محمد بن یعقوب کلینی , ابن سینا: ابوعلی سینا , صوفیه (فرق کلامی) , ابن سینا , محمد بن یعقوب کلینی , حکمت متعالیه , عقل ( جوهر ) , قرآن , خواجه صائن الدین ابن تُرکه اصفهانی , ادبیات عرفانی , اصطلاحنامه عرفان , سید حیدر آملی , ابن عربی , مولوی , معرفت شناسی عرفانی , دلیل عقلی(قسیم دلیل نقلی و دلیل مرکب از عقلی و نقلی) , عقل نظری((مدرکات عقل نظری)، اصطلاح وابسته) , محمد فنائی اشکوری , ملاصدرا شیرازی

شاپا (issn):

2383-2916

چکیده :

در بخشی از ادبیات عرفانی و سخنان برخی از منسوبان به عرفان، عقل و عرفان در برابر هم قرار گرفته، دو راه ناسازگار و مخالف یکدیگر تلقی شده‌اند. این گروه، عقل را یک منبع یا راه تحصیل معرفت نمی‌دانند و برای دستاوردهای عقل و در نتیجه علوم بشری، اعتباری قائل نیستند. از نظر ایشان، عقل نه تنها منبع معتبری برای معرفت نیست، بلکه مانع معرفت و موجب گمراهی نیز می‌باشد. جالب آن که برخی از اینان برای اثبات بی‌اعتباری عقل، به استدلال‌های عقلی متوسل شده‌اند. در این نوشتار، پاره‌ای از ادلۀ ایشان طرح و بررسی خواهد شد. باید تأکید کرد که مقابلۀ بعضی از عارفان یا مدعیان عرفان با عقل، به معنای مخالفت همۀ عرفا با عقل یا ناسازگاری عرفان و عقل نیست؛ چراکه این مخالفت می‌تواند از سوء فهم نسبت عرفان و عقل ناشی باشد. به نظر ما عرفان و عقل نه تنها ناسازگار نیستند، بلکه مؤید و معاضد یکدیگرند. اوج این تعامل و تعاضد را می‌توان در حکمت متعالیه صدرایی شاهد بود.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 53 تا 81

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

آیا عرفان نظری ممکن است؟ : سال 3، شماره 4 : اسراء

نویسنده:

محمد فنایی اشکوری

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

قم: موسسه فرهنگی تحقیقاتی إسراء, تابستان/1390

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین , محمد بن یعقوب کلینی , ملا عبدالرزاق لاهیجی , علامه مجلسی: محمدباقربن محمدتقی مجلسی , بیان ناپذیری خدای متعال , امکان شهود , تجارب عرفانی (تجربه عرفانی) , علامه مجلسی , محمد بن یعقوب کلینی , بیان ناپذیری تجربه عرفانی , حجیت شهود , ورای طور عقل , امکان عرفان نظری , امکان شهود عرفانی , اعتبار شهود عرفانی , حجیت شهود عرفانی , رابطه عقل و شهود عرفانی , توصیف پذیری تجربه عرفانی , پیش فرض امکان عرفان نظری , مبادی تصدیقی عرفان نظری , امکان معرفت شهودی , مسئله حافظ , نسبت عرفان نظری و فلسفه اولی , سید حیدر آملی , ابن عربی , مولوی , عرفان نظری , ب. امام اول(حضرت امام علی ع) , محمد فنائی اشکوری , فیاض لاهیجی , ملاصدرا شیرازی

شاپا (issn):

2383-2916

چکیده :

عرفان نظری از علومی است که در حدود قرن هفتم هجری در جهان اسلام، عمدتا به ابتکار محیی الدین ابن عربی شکل گرفت و از آن زمان تاکنون در حوزه‌های معنوی و حِکمی اسلامی مطرح بوده است. این علم عهده‌دار ارائهٴ جهان‌بینی عرفانی است و در آن یافته‌های شهودی عرفا تجزیه و تحلیل و احیانا بر دعاوی آنان استدلال عقلی یا نقلی می‌شود. اما استخراج یک جهان‌بینی نظری از تجربه‌های عرفانی، هنگامی میسر است که اولا شهود عرفانی را ممکن بدانیم؛ ثانیا فی الجمله برای آن اعتبار و حجیت قائل باشیم؛ ثالثا به توانمندی عقل بر فهم شهودهای عرفانی معتقد باشیم؛ رابعا تجربهٴ عرفانی را قابل توصیف و بیان بدانیم. اینها از مهمترین پیش‌فرض‌های امکان عرفان نظری است. اما این پیش‌فرض‌ها چه از سوی برخی از عرفا و چه از طرف برخی فلاسفه در شرق و غرب، همواره مورد مناقشه بوده است. بنابراین، امکان عرفان نظری به عنوان یک علم، وابسته به اثبات این پیش‌فرض‌ها است. مفروضات مزبور از مبادی تصدیقی عرفان نظری است که باید در «فلسفهٴ عرفان نظری» تحقیق شود. از سوی دیگر، از آنجا که عرفان نظری و فلسفهٴ اولی، مسائل مشترک بسیاری دارند، توجیه علمی همچون عرفان نظری، در گرو پاسخ به این پرسش است که تفاوت عرفان نظری با فلسفهٴ اولی، به ویژه فلسفه‌هایی که رنگ‌وبوی عرفانی دارند، چیست.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 67 تا 86

مشخصات اثر

ثبت نظر