جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تا کنون پژوهش های دامنه داری پیرامون علم الهی امیرالمومنین علی × صورت گرفته است؛اما هنوز زوایای ناگفته بسیاری نزد محققان کلام اسلامی وجود دارد .آنچه در این وجیزه بررسی می شود نگاهی متفاوت به علم الهی ایشان است.زاویه ی متفاوت برگرفته از این مسأله است که چگونه می توان به شیوه برهانی وعقلی از رهگذر علم الهی دینی، امامت حضرت علی × را اثبات نمود؟ برهان علم از سه مقدمه تشکیل شده است :اول : اثبات علم الهی دینی امیرالمومنین × بر اساس نصوص معتبر ؛ دوم:عدم اعطای علم الهی به مدعی دروغین امامت ؛سوم:تنها حضرت علی × دارای علم الهی و مدعی امامت منصوص بوده است.مقدمه اول با ادله ی قرآنی و روایی اثبات شده ومقدمه دوم، بر اساس حکم عقلی مسلم است .مقدمه سوم نیز در گزارشات منابع معتبر شیعه و اهل سنت آمده است .بنابر مقدمات با روش های معمول روایی ،توصیفی –تحلیلی ، فرضیه پژوهش اثبات شده است.

ظهور و انحطاط نظام اسلامی از مهم‌ترین حوادث بزرگ تاریخی است که از همان صدر اسلام و تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم شاهد ظهور آن بوده و پس از مدتی به دلایل متعددی اعم از بی‌کفایتی امرای مسلمان و جهل عظیم مردم و دسایس دشمنان موجب انحطاط آن گردید. این انحطاط باعث شد تا دشمنان اسلام، بتوانند پس از پنج قرن (حدود سال 597 هـ. ق) به‌آسانی دستاوردهای تمدّن اسلامی را به نفع خود مصادره کنند و با کمال ناجوانمردی، نقش مسلمانان را به فراموشی بسپارند و یا حتی آن را وارونه جلوه دهند. نظام اسلامی‌ بی‌تردید مهم‌ترین نقش اصلی و بنیادینش ایجاد قسط و عدالت اجتماعی، تأمین رفاه و آسایش عمومی، امنیت و آرامش جامعه، فراگیر نمودن اخلاق و معنویت میان مردم، حاکمیت قوانین و شریعت اسلامی و آخرت‌گرایی و معاد محوری است؛ و دراین‌راستا می‌بایست تک‌تک مسلمانان از مردم عوام گرفته تا حاکمان نظام اسلامی را برای رسیدن به آن اهداف گسیل نماید تا این گروه‌ها نیز با رفتارهای ناصحیح خود باعث رکود و انحطاط جامعه و نظام اسلامی نشوند. توجه نمودن به علل و آثار انحطاط و رکود نظام اسلامی در کلام و سیره بزرگان دین می‌تواند در جلوگیری از رکود و انحطاط نظام اسلامی نقش بسزایی ایفا نماید؛ ازاین‌رو پایان‌نامه پیش‌رو با روش توصیفی-تحلیلی و با ‌بهره‌گیری از منابع معتبر به بررسی عوامل درونی و بیرونی در ایجاد رکود و انحطاط نظام اسلامی و نیز آثار رکود و انحطاط نظام اسلامی از منظره کلام و سیره امام علی علیه‌السلام می‌پردازد. مهم‌ترین عوامل درونی رکود و انحطاط نظام اسلامی از منظر امام علی علیه‌السلام در دو حیطه‌ی عملکرد عموم مسلمین و عملکرد حاکمان نظام اسلامی در ایجاد انحطاط نظام اسلامی بررسی گردیده و در بخش عوامل بیرونی به مواردی که بیشتر نشئت گرفته از تلاش‌ها و اقدامات دشمنان نظام اسلامی و پیروانشان است، ازجمله اتحاد و انسجام دشمن، اطاعت از امام جور، ایجاد تفرقه و نزاع در بین مسلمانان، ترور و شایعه‌پراکنی اشاره می‌گردد. قاعدتاً هر نظامی که با علل و عوامل مذکور دچار رکود و انحطاط شود، آثاری زیان‌باری را در تمامی ابعاد و حوزه‌ها اعم از آثار اقتصادی، آثار فرهنگی، آثار سیاسی و آثار نظامی هم بر مردم و هم بر حاکمانشان متحمل خواهد شد.

امیر‌مؤمنان علی (علیه السلام) مانند هر حاکمی موافقان و مخالفانی داشته است. برخی مخالفان از معتقدان همراه و برخی از دشمنان لجوج و سرسخت هستند. شناخت نگاه و سیره و روش برخورد امام (علیه السلام) با اندیشه‌های غیر‌همسو برای پیروان آن حضرت که بر مسند مدیریت جزئی و کلان نشسته‌اند، می‌تواند به عنوان اسوه و الگو قرار گیرد. آنچه از سیره و فرمایش‌های بر جای مانده از آن حضرت استفاده می‌شود، نگاه هدایت‌بخشی به آحاد جامعه است. بر این پایه امام علی (علیه السلام) هیچ‌گاه در پی نابودی و حذف مخالفان و دشمنانش به مفهوم رایج آن برنیامد بلکه همواره سعی بر آن داشت که ابتدا از طریق مواجهه ایجابی، به راهنمایی آنان بپردازد تا در مسیر حق و صراط مستقیم قرار‌گیرند اما هنگام بی‌ثمر بودن این شیوه، به ناچار مسیر برخورد سلبی را در پیش می‌گرفتند. در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی و مطالعه اسناد کتاب‌خانه‌ای و در پاسخ به چگوگی شیوه مواجهه حضرت با اندیشه‌های غیر‌همسو، از بررسی کلام امیر‌مؤمنان (علیه السلام) نتیجه می‌شود: شیوه‌های ایجابی برخورد با اندیشه‌های غیر‌همسو بر حسب نوع شخصیت متغیر بوده و حضرت برای هر کدام از این اشخاص و گروه‌ها راهکاری متفاوت ارائه فرموده که اغلب با مدارا، بصیرت‌افزایی، ارشاد و ... همراه است. همچنین مهمترین شیوه آن حضرت (علیه السلام) در مواجهه سلبی با اندیشه‌های غیر‌همسو، عدم مماشات، افشاگری و تقابل است.

صفات چهارگانه تاریک شخصیتی به عنوان ویژگی‌های منفی و مخرب در روابط بین فردی و عملکرد اجتماعی شناخته شده‌اند. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر چهار صفت تاریک شخصیتی (خودشیفتگی، جامعه‌ستیزی، ماکیاولیسم و دیگرآزاری) بر رفتار و سرنوشت انسان و تجلی آن در کلام امام علی (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه می‌باشد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بود. روش جمع‌آوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی بود. مهم‌ترین ابزار جمع‌آوری داده‌ها استفاده از فیش‌برداری بود. نتایج نشان داد که امام علی (علیه‌السلام) با بینش عمیق خود، به خوبی آثار و پیامدهای منفی این صفات را بر فرد و جامعه شناسایی و تبیین کرده است. ایشان با استفاده از تمثیل‌ها و حکمت‌های بلیغ، راهکارهایی برای مقابله با این صفات و دستیابی به فضایل اخلاقی ارائه داده‌اند. در نتیجه این پژوهش می‌تواند در حوزه‌های روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و اخلاق کاربردی مورد استفاده قرار گیرد و به درک بهتر رابطه میان صفات شخصیتی و سرنوشت انسان کمک کند.

نتایج و دست آورد ها باید بیایند در چکیده برای به دست آوردن پاسخ سوالات و شبهات در نظام اندیشه توحیدی در کلام امیر المومنین در پاره ای از روایات به نظر می رسد باید ابتدا تعریف درستی از هستی و انسان و ساختار وجودی داشته باشیم تا بتوانیم با در کنار هم قرار دادن این دو مولفه پاسخ گوی سوالات باشیم. دین ما دینی معقول است که در طی پژوهش به این نتیجه رسیدیم مبانی عقلانی دین در رابطه با انسان و جهان و عالم را با کمک فلسفه الهی قابل فهمیدن است که همین فلسفه الهی چیزی خارج از بیان دینی نیست اما در برشی دیگر و فایده آن این است که؛ می توان به کمک این فلسفه الهی به دریافت درست و کامل تری از احادیث و اندیشه اهل بیت دست پیدا کرد. ما در این پژوهش ابتدا به سراغ فلسفه الهی رفته ایم تا بتوانیم در کنار احادیثی که در دسترس ما هستند فهم صحیحی به دست بیاوریم از آن که ما در کجای هستی قرار داریم. در این پژوهش سعی شده است به بررسی برخی گزاره هایی در رابطه با انسان و عالم بپردازیم و در ادامه آن تفسیر درستی از معنای بعضی گزار ها که در ظاهر دارای تناقض هستند بپردازیم و انسان را در این عالم تنها محدود به دنیای مادی ندیده ایم بلکه به عنوان انسانی که دارای قوس صعود و نزول است نگاه کرده ایم و به عنوان مثال عالم را می توان با در نظر گرفتن دو نوع نگاه تحلیل کرد؛ با در نظر گرفتن عوالم مجرد دیگر یا بدون در نظر گرفتن عوالم مجرد. در این پژوهش به نظر می رسد بعد از دریافت اندیشه ای نظام مند بر اساس این شناختی که حاصل شده می توان با علوم مختلف ارتباط برقرار کرد. رابطه ای که برای علم و دین می توان در نظر گرفت بحث مبنا قرار دادن فکر و نظام فکری است که به هر صورتی باشد و به هر صورتی جهان بینی دینی و نظام اندیشه دینی شکل بگیرد پایه ای است برای فکر انسان و فکر انسان نیز پایه و اساسی می شود که مبنا قرار می گیرد برای حرکت به سوی علم و اختراعاتی که در ذهن دارد و می خواهد به آن برسد.

مصحف امام علی(ع) جزء اولین تألیفات دربردارنده آیات وحی و میراث فرهنگی مشترک مسلمانان، با اینکه علمای فریقین در صدر اسلام بر وجود، وبعضی ویژگی‌های آن اتفاق‌نظر داشتند، اما با گذشت زمان و احیاناً تأثیر تعصب‌های مذهبی، دیدگاه‌های نادری نسبت به آن بیان شده که جای بررسی وارزشیابی دارد. وجوب همگرایی در جوامع اسلامی به خصوص بین فرهیختگان فریقین با تبیین صحیح دیدگاههای آنان وبیان نقاط مشترک با محوریت رای مشهور علما شیعه واهل سنت ونقد آرا شاذ به ویژه از معاصرین در مورد مصحف امام علی بیانگر اهمیت بررسی تطیبیقی یکی از موضوعات مورد تمسک دشمنان اسلام واحیانا دوستان نا آگاه در ایجاد تشتت فکری واختلاف بین مسلمانان است. این تحقیق با بررسی توصیفی تحلیلی مصحف امام علی در منابع اصلی و آرای نخبگان فریقین امید وار است تصویری جامع از دیدگاه فریقین ارائه نماید، ویافته‌های تحقیق نشان می‌دهد اصل وجود مصحف امام علی در صدر اسلام و اشتمال آن برکل قرآنِ موجود، همراه با اضافاتی به‌عنوان تفسیر، مورد اتفاق فریقین است، وشبهاتی مانند: انکار وجود مصحف یا تلازم وجود مصحف با تحریف قران وغیر اینها ازنظر مشهور علما فریقین مردود است.

در منابع تفسیری روایی، روایات تأویلی از روایات تفسیری تفکیک نشده است؛ لذا جداسازی روایات تأویلی از روایات تفسیری و تعیین نوع تأویل آنها اهمیت و ضرورت می‌یابد. در این تحقیق بر آنیم تا این مهم را در مورد روایات تأویلی مرتبط با امیرمؤمنان(ع) در سوره نحل محقق سازیم. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که در روایات تأویلی اهل‌بیت(ع) در سوره نحل چه نوع تأویلاتی در رابطه با امیرمؤمنان(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، بر اساس معنای اصطلاحی تأویل قرآن در آیات و روایات، روایات تأویلی سوره نحل از بین روایات تفسیری آن استخراج و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که ذیل ۱۵ آیه از سوره نحل، چهار نوع تأویل در ‌روایات تأویلی مرتبط با امیرمؤمنان(ع) وجود دارد که عبارت‌ اند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اطلاق یا عموم آیه.

با تتبع در روایات موجود، به دست می آید که امام علی (ع) جایگاهی ویژۀ در تأویل دارا می‌باشد. با وجود اختلافاتِ بین دیدگاههای مختلف تأویلی، ضرورت دستیابی به نوع نگاه امام علی (ع) در اینباره به عنوان یک مبنای معتبر در تشخیص دیدگاهِ صحیح، مشخص می گردد. در راستای رسیدن به این هدف، روایات دربردارندۀ واژۀ تأویل از امام علی (ع)، مورد تحلیل قرار گرفت و سپس دیدگاههای مطرح تأویل با دو رویکرد عینی گرا و معناگرا در این روایات پیجویی شد. از جمله نتایج تحقیق حاضر این است که، امام علی (ع) به بیان معنای غیرظاهری آیات قرآن کریم (اعم از محکم و متشابه) و سایر گزارههای دینی پرداخته‌اند؛ تا به این وسیله ابعاد مختلف دین اسلام را تبیین، تفهیم و محقق نماید و این یکی از معانی اصلی تأویل نزد ایشان است. ذیل رویکرد معناگرا، دیدگاه «تأویل به معنای خلاف ظاهر» (با رعایت قواعد و مصالح دین اسلام) مورد پذیرش قرار گرفت. ذیل رویکرد عینی گرا، دیدگاه علامه طباطبایی دربارۀ تأویل به عنوان امور صرفاً عینی و خارجی، رد شد. و قسمتی از دیدگاه ابن تیمیه که قائل به تأویل در معنای عملی کردن اوامر و نواهی الهی است، مورد پذیرش واقع شد.

نوشتار پیش‌رو بر اساس نقدهایی نگاشته شده است که امین حسین‌پوری و وحید عابد بر مقاله «اعتبارسنجی "النساء نواقص العقول" در نهج‌البلاغه» ارائه داده‌اند؛ این مباحث در هفدهمین نشست از سلسله نشست‌های شناسه ـ شیعه (16 اسفند 1402 ش) به میزبانی پژوهشکده معارف اهل‌بیت (ع) قم ارائه شد.