جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هگل جوان که وارث دین کانتی و روشن گری است دیدگاه نوینی را در خصوص دین ارایه می کند که از جهات مختلفی نقد دین کانتی است؛ از نظر هگل، دین کانتی برخاسته از کل وجود انسان نیست. هگل دین مورد نظر خود را دین ذهنی می خواند که برخاسته از صمیم روح و قلب است، در حالی که نقطه مقابل آن، دین عینی است که دست ساخته مفاهیم عقلی است. دین ذهنی هگل، توجهی به جاودانگی شخصی نفس ندارد؛ و کمال نفس در همین دنیا و در تشبه به خدا و وحدت با خدا حاصل می شود. به باور هگل، ما در بیان حقایق دینی با فقر زبانی مواجه ایم؛ زیرا اولا: وجود خدا از سنخ سایر موجودات نیست و ثانیا: روح را فقط روح درک می کند و کسی که بخواهد او را فقط با عقل درک کند، از درک الوهیت و از بیان آن عاجز خواهد ماند. برای این که کسی بتواند حقیقت الوهیت را درک کند، باید روحش تعالی یابد و از کرانمندی به سوی بی کرانگی حرکت کند.در بعد سیاسی- اجتماعی نیز باید گفت کارکرد دین، متاثر از دین داری بیشتر افراد اجتماع است؛ اگر اکثریت مومن باشند، افراد دین دار در عشق و وحدت با یکدیگر زندگی می کنند، اما اگر اکثریت بی ایمان باشند، دین داران به انزوا روی می آورند. عیسی نیز به همین دلیل انزوا گزید. در نهایت، برای این که وحدت جامعه مومنان که به وسیله عنصر عشق با یکدیگر متحد شده اند به وحدتی کامل تبدیل شود و با عینیت نیز یگانه شود، به عنصری نیاز است که حلقه واصل این یگانگی شود و آن عبارت است از خیال. خیال که از یک سو با روح در پیوند است و از سوی دیگر، مصداق تام الوهیت را در شخص عیسی مشاهد می کند، می تواند پیوند میان عشق و عین را درک کند و این وحدت را تکمیل کند.

مبحث علم حضوری، در تفکر فلسفی اسلامی بعد از مواجهه جدی آن با فلسفه غرب در قرن بیستم، اهمیت مضاعفی یافت. دلیل اهمیت آن، رویکرد جدیدی می باشد که در حیطه معرفت شناسی، این نوع از علم در اختیار فیلسوفان اسلامی قرار می دهد. با بهره گیری از این علم، برای فیلسوفان اسلامی، هم امکان اثبات اعتبار فلسفه به معنای مابعدالطبیعه فراهم شده است؛ و هم قادر به دفاع از رویکرد رئالیستی در علم شده اند. یکی از اقسام علم حضوری که تا به حال، کمتر مورد توجه اندیشمندان این رشته قرار گرفته، علم حضوری نفس به بدن است. با این وجود، با توجه به مبانی ملاصدرا در علم النفس، باید این قسم از اقسام علم حضوری را از مسلمات فلسفه صدرایی به حساب آورد. در این مقاله، کوشش شده است تا با استفاده از علم حضوری نفس به بدن، امکان اثبات عالم خارج به لحاظ فلسفی، یعنی خروج از ایدئالیسم مطلق، نشان داده شود. بدین منظور، در ابتدا به توضیح و اثبات علم حضوری نفس به بدن در نزد ملاصدرا پرداخته و سپس اقسام ایدئالیسم نیز اجمالا مورد بررسی قرار گرفته است.

دکارت در آثار خود، با استفاده از براهین و استدلال های عقلی، سعی در تشریح یکی از مسایل بنیادین فلسفی، یعنی اثبات مبدا هستی دارد. او با در هم شکستن شالوده اسلوب های گذشته و با بهره گیری از ابزار خرد، در پی شناخت و تبیین نقش خداوند به عنوان امری یقینی و جوهری نامتناهی در جهان هستی است. دکارت، ضمن فطری خواندن حس خداخواهی در انسان، آن را ناشی از میل کمال جویی انسان می داند.ادله دکارت برای اثبات وجود خداوند، ادله ای فلسفی است، نه کلامی؛ زیرا آرایی که دکارت درباره ذات خداوند و جاودانگی روح انسانی ارایه می دهد، تنها با کمک خرد استدلالی و فلسفی قابل تفسیر است. خردباوری دکارتی برای تبیین نقش مبدا هستی؛ دیدگاه ها و راهکارهای علمی و در عین حال روحانی او برای اثبات وجود خداوند؛ بهره گیری او از مبانی ریاضی و علم مکانیک برای تبیین جهان مادی؛ و بالاخره باور قلبی، سلوک عقلانی، خشوع معنوی و آرامش عمیق دکارت در برابر اراده پروردگار، از جمله مواردی است که در این مقاله تحلیل می شوند.

بحث درباره قوانين طبيعت و وضعيت دو اصل استقراء و عليت، از مباحث طرح شده در رساله منطقى- فلسفى ويتگنشتاين (تراكتاتوس) است. در اين نوشته، سعى بر آن است تا ابتدا با ارايه گزارشى عمومى از آرای ويتگنشتاين در رساله، تلقى او از قوانين اصيل طبيعت و رابطه آنها با منطق مورد بررسى قرار گيرد. در اينجا مى ‌توان ميان قوانين «عمومى» و قوانين «محدود» تفاوت قايل شد و رابطه هر كدام را مستقلا با منطق بررسى كرد. پس از اين، به بررسى وضعيت دو اصل استقراء و عليت، از منظر رساله، پرداخته و نشان داده می شود كه چرا هيچ كدام از اين دو اصل، از نظر نويسنده رساله، در ميان قوانين اصيل طبيعت جای ندارند. در گام بعد، مقايسه‌ اى ميان آرای ويتگنشتاين و پوانكاره، به عنوان يك قرارداد گرا، در باب قوانين طبيعت صورت گرفته؛ و چند تفاوت مهم ميان رويكرد اين دو بررسی شده است. در اين بخش، اشاره شده كه چرا گزارش ويتگنشتاين از قوانين طبيعت، نمی ‌تواند از سوی دانشمند يا فيلسوف علمی كه برای تجربه، شانی خاص در فرآيند كار علمی قايل است، جدی تلقی شود.

برهان صديقين ابن سينا برای اثبات وجود خدا، يكی از مقبول ترين براهين اثبات وجود خدا محسوب می شود. يكی از چالش های مطرح در مورد اين برهان، بحث از لمی بودن يا انی بودن آن است. بر اساس يك برداشت مشهور و سنتی از كلمات ابن سينا، برهان انی مفيد يقين نيست و لذا در مساله اثبات وجود خدا كار آمدی ندارد. اقامه برهان لمی نيز برای خداوند ممكن نيست؛ زيرا در برهان لمی، سير از علت به معلول صورت می گيرد و خداوند علت ندارد. برای برون رفت از اين معضله، برخی اين برهان را نوعی برهان انی دانسته اند كه در آن سير از ملازمات عامه برای اثبات مطلوب صورت می گيرد و لذا يقين آور است. گروه دوم اين برهان را برهان شبه لمی دانسته اند، و برخی نيز به لمی بودن اين برهان اعتقاد دارند. در اين مقاله، تلاش شده است از انی بودن برهان مورد بحث دفاع شود. انی دانستن اين برهان، با مبانی فلسفی ابن سينا سازگار است و برهان انی نيز از نظر ابن سينا يقين آور است. البته كلمات ابن سينا درباره انی بودن يا لمی بودن براهين خدا شناسی به طور عام و برهان صديقين به شكل خاص، قدری متعارض است. اما شايد بتوان با توجه به مبانی ابن سينا، اين تعارضات را برطرف كرد.

نوشتار حاضر تلاشی است که طی آن، در گام اول، با توجه به ارکان اساسی جهان شناسی پویشی وایتهد- اصولی چون: نگرش ارگانیستی، پویشی دیدن عالم، در هم تنیدگی تمام موجودات، دو قطبی بودن موجودات، نظریه دریافت و تعامل همه جانبه موجودات- به ضرورت حضور خداوند در این جهان شناسی اشاره می شود. در گام دوم، به تحلیل تفسیری پرداخته می شود که طی آن، وایتهد خداوند را هستی بالفعلی معرفی می کند که تابع مقولات حاکم بر این جهان پویشی است. در گام سوم، به اقتضای نگرش ارگانیستی یا اندام وار وایتهد، تعامل دو جانبه خدا و جهان، تاثیرگذاری متقابل این دو و نتایج آن تحلیل می شود. در گام آخر، با نظر به نقد درون سیستمی، این ادعای بنیادی وایتهد که «خداوند به عنوان یک هستی بالفعل، استثنایی بر سایر هستی ها نبوده و تابع مقولات و اصول حاکم بر جهان شناسی پویشی است» مورد ارزیابی قرار می گیرد، و به پاره ای از انتقادات و چالش های فراروی آن اشاره می شود.

جست و جوی زمينه ها و عوامل دخيل در تكوين عهدين (كتاب مقدس) خود موضوعی است كه هم از جنبه های تاريخی- فرهنگی و هم از جهت الهياتی- كلامی، در فهم روح حاكم بر اين اثر بسيار موثر است. فرض بر آن است كه دو سنت «عبرانی- يهودی» و «يونانی- يونانی مآبی»، سرچشمه های اصلی شكل گيری كتاب مقدس و البته خود مسيحيت بوده اند. اما تحليل تاريخی و ريشه شناسانه دو سنت مذكور، از يك سو عوامل و مولفه های كمتر شناخته شده ديگری را برای ما عرضه می دارد كه احيانا در لابه لای پژوهش های دين شناسانه مغفول واقع شده اند؛ و از سوی ديگر نشان دهنده تلفيق فرهنگی و حتی روحی- معنوی دو سنت ياد شده با يكديگر است كه اين، خود در تقدير تاريخی دو سنت يهودی و مسيحی موثر واقع شده است. ملاحظه نتايج حاصل از گسترش عوامل مذكور نيز به نوبه خود، عرصه جديدی از پژوهش را در اين زمينه می گشايد كه از زمره فروعات آن، ظهور جريان تاويل (هرمنوتيك) كتاب مقدس است. ريشه يابی تحولات معرفت دينی در سنت مسيحی و پيوند آن با نخستين رويدادهای فرهنگی و دينی سده های نخست ميلادی، هدف اصلی اين نوشتار است.