جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتابچه "اسما و الصفات بین السلف و الخلف" درباره اسماء و صفات الهی و مسائل مرتبط به آن در آیینه نظرات بزرگان سلف و خلف اهل سنت می باشد.

اثر حاضر، پیرامون ایمان؛ حقیقت، درجات و آثار آن، نگاشته شده است. این کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و دوازده فصل می باشد. شمولیت، نوآوری، تفصیل، تنوّع و همچنین، بررسی آراء سایر فرق اسلامی را می توان از مهمترین خصوصیات این تألیف، بر شمرد. این کتاب شامل یک مقدمه و دوازده فصل می باشد: فصل اول: نفس و قوای آن فصل دوم: سخنی دربارۀ فطرت فصل سوم: حقیقت ایمان نزد کرّامیه، جهمیّه، خوارج، معتزله و اشاعره فصل چهارم: ایمان از دیدگاه متکلمان، فلاسفه، و عرفای مکتب اهل بیت (ع) فصل پنجم: رابطۀ بین ایمان و علم و عمل فصل ششم: افزایش و کاهش درجات ایمان فصل هفتم: مراتب، درجات ایمان و مقامات مومنین فصل هشتم: پایه های ایمان و علامات مؤمن فصل نهم: حقیقت قلب؛ احوال و وظایف فصل دهم: اثر داخلی ایمان (اثر ایمان در پیراستگی و تطهیر قلب) فصل یازدهم: اثر خارجی ایمان (اثر ایمان در تحصیل ولایت خدا) فصل دوازدهم: آثار اجتماعی ایمان

امروزه کنکاش‌های علمی دانشمندان در عرصه‌های مختلف همراه با پیدایش جریان‌ها و مکاتب گونه‌گون فکری، چالش‌های فراوان و جدی‌ّای را فراروی عالمان دینی تشیع قرار داده است. پیدایش مسائل نو و چالش‌های جدید در عرصه تاریخ تفکر و کلام شیعه، وظیفه پاسداران حریم دیانت را دوچندان کرده است، رسالتی که تنها با کوششی معقول و منطقی مبتنی بر اصول اسلامی و میراث کهنِ آن دست یافتنی است. اما بررسی مسایل و معضلات امروزین متکلمان و طبیعتاً پاسخگویی بدان‌ها، نمی‌تواند بدون توجه به میراث کهن و تراث قدیمی این دانش صورت گیرد؛ چراکه پیش‌برد فکر و اندیشه، زمانی به صواب نزدیک است که بر اساس میراث گذشته صورت پذیرد تا از اصول دینی و عقیدتی خویش دور نیافتد و سر از خط انحراف فکری و عقیدتی در نیاورد و حتی اگر امروزه چنین می‌نماید، با استمداد از بازخوانی همان میراث، کژیهای احتمالی به راستی بدل گردد.تاریخ شکل گیری کلام امامیه، بزرگان و اندیشمندانِ نخستین این دانش، ارتباط اینان با یکدیگر و اهل‌بیت علیهم‌السلام در عصر حضور، مباحث کلامی و روش‌های مورد استفاده اینان در فرآیند تکلم و ... از جمله مباحث مهمی است که سهم به‌سزایی در به دست دادن تاریخی از تفکر شیعه دارد؛ تاریخی که در یک پارادایم قابل دفاع، می‌تواند بسیاری از شبهات و مسایل ناظر به فکر و تاریخ شیعه را که امروزه متکلمان با آن درگیر هستند را پاسخ دهد.امروزه این مشکل از سوی برخی مطرح می‌شود که کلام امامیه نه در محتوا و نه در روش، اصیل نیست و ریشه در آموزه‌های اصیل اسلام و تشیع ندارد. صورتی تعدیل شده از این فرضیه را می‌توان در پروژه برخی دیگر یافت که کلام امامیه را در صورت نیکو و قابل قبول آن، مرهون تلاش‌های متفکران معتزلی می‌دانند و آن را دانشی معرفی می‌کنند که نه تنها ریشه در باور‌های اصیل شیعی ندارد، بلکهبسیار از تفکر آنان متأثر است. تأثیرپذیری کلام شیعه از کلام اعتزال در محتوا و روش فرضیه‌ای است که برخی از پروژه‌های به انجام رسیده در مغرب زمین و حتی ایران در پی اثبات آن بوده‌اند. از نگاه آنان عقل‌گراییِ متکلمانی چون شیخ مفید و سید‌مرتضی و شاگردان ایشان نیز در همین راستا تفسیر و تأویل شده و متکلمان ماقبل از اینان نیز عمدتاً افرادی تلقی شده‌اند که بر پایه نقل به دفاع از دین پرداخته‌اند و اگر نمود‌هایی از عقل‌گرایی در آن‌ها یافت می‌شود تحت تأثیر معتزلیان رخ نموده است.ابوجعفر مومن‌الطاق اما، شخصیتی است که منابع از وی به عنوان یکی از نخستین دانشوران و متکلمان شیعی یاد کرده‌اند. وی در عصر صادقین علیهم‌السلام زندگی می‌کند و همراه با هشام‌بن‌حکم و هشام‌بن‌سالم و زراره‌بن‌اعین تلاش می‌کند از مبادی و مبانی فکر شیعه دفاع نماید.نکته قابل ملاحظه و دقت این‌که بازخوانی و واکاوی انگاره‌های اعتقادی و روش و متد کلامی افرادی چون هشام‌بن‌حکم یا مومن‌الطاق و ... خبری غیر از فرضیه سابق را رقم می‌زند؛ ایده‌ای که نشان از نحوه‌ای تلاش خرد‌گرا در سایه وحی دارد. روش و منهجی که بر خلاف تفکر اعتزال و ریشه در آموزه‌ها و آموزش‌های اهل بیت علیهم‌السلام دارد.بررسی احوال و شخصیت مومن‌الطاق، بازخوانی جریان‌ها و مکاتب فکری دوره وی و انعکاس افکار و روش‌های ساری و جاری اینان در بستر تاریخی مورد نظر، تقابل و تعامل ابوجعفر با سردمداران این جریان‌ها و افکار غیر امامی، خود گویای این حقیقت است که کلام امامیه نه تنها در عهد مومن‌الطاق بلکه از ابتدای پیدایش، اصیل بوده و ریشه در آموزه‌ها و آموزش‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام دارد. متکلمان عصر حضور نیز افرادی هستند که تحت لوای ایشان، هم در محتوا و هم در روش، به نحوی عمل کرده‌اند که از دیگر جریان‌های فکری معاصر خویش قابل تشخیص و جداسازی هستند.در این پروژه تلاش شده نشان داده شود که از بین روش‌های کلامی مورد استفاده متکلمان معاصر با مومن‌الطاق، ابوجعفر از منهجی بهره می‌برده است که عقل، در مقام استنباطِ حکمِ اعتقادی، نه به عنوان منبعی مستقل، بلکه به عنوان مخاطب وحی و دوشادوش آن به یاری متکلم می‌آید. کارکرد عقل اما، در دیگر مقامات و حوزه‌های کلامی متکلم در کنار وحی و در عرض آن است. در این نوشته از این متد به روش ترکیبی( ترکیب عقل و وحی) یاد شده است. توجه ویژه مومن‌الطاق به دو منبع عقل و وحی به عنوان منابع معارف و استفاده از روش ترکیبی در مقام توجیه، استدلال و دفاع، ویژگی کلام مومن‌الطاق قلمداد می‌شود. متدی که با استفاده از گزارش‌های موجود از مناظرات او و دقت در آثار و عناوین مکتوبات وی، جهت‌گیری‌های او در نقل و انتخاب مباحث و روایات، همراه با تحلیلِ باورهای معاصرانش تا حدودی ما را به روش و محتوای مباحث کلامی او آشنا می‌کند.از لحاظ محتوا نیز ویژگی کلام ابوجعفر، توجه خاص به مباحث امامت و فضایل علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام است؛ گرچه مباحثی از توحید و نبوت هم در اعتقادات او قابل بررسی است.

روش‌شناسی علوم و مباحث تطبیقی¬انتقادی در این حوزه در دوره معاصر اهمیت بسیاری یافته است. از این جمله است مطالعات پیرامونی ناظر به منطق یا روش علم کلام اسلامی. مقاله حاضر بر آن است تا با نگاهی از بیرون ویژگیهای آن را، که به تعبیری از سنخ فلسفه مضاف، یعنی فلسفه روش علم کلام است، مورد بررسی قرار دهد. چنین تحقیقاتی در فراهم آوردن چارچوب نظری و نظریه مبنا و پشتیبان برای روش علم لازم بوده، در اصلاح، ارتقا، تشخیص نیازها و اقتضائات و تحقیقات پسین آن نقش آفرین است. از مهمترین ثمراتی که در گام نخست اینگونه بررسیها به دست می¬آید نظام مسائل این حوزه، ضرورت و اهمیت و نسبت و مناسبات آن با دیگر حوزه¬های معرفتی است.

فریتیوف شوان از دانشمندان طراز اول سنت گرا در آثار پر شمارش، مبانی فلسفی کلامی مدرنیسم را نقد بسیارکرده و بدین شیوه، خبط و خطاهای تجدد مسلکی را بر ملا ساخته است. برخی از نقدها، بدیع نیستند؛ اما نوع پرداخت آنها در کنار جامعیت، سازش ناپذیری، رسوخ تا پایه‌ای‌ترین بنیادهای تجدد و افشای پیامدهای آنها، برنامۀ انتقادی‌ای را که از جنبۀ سلبی تمام به نظر می‌رسد عرضه می‌کند. برنامه‌ای که می‌تواند در اصلاح عیوب جهان متجدد، ما را یاری رساند، خود باختگی‌ها را در برابر هیمنه و سیطرۀ تجدد بی مایه سازد و در دگرگونی رویکرد جهان متجدد به دین و سنت، کارساز افتد و اسباب اقبال به ارزش‌های بسیار آنها را فراهم آورد. فصل نخست این تحقیق، به ملاحظات کلی، ایضاح مفاهیم اصلی مثل سنت، مدرنیسم، و سیر تاریخی آن از نظر شوان و فصل دوم به زندگی، آثار و اندیشه‌های شوان پرداخته است. فصل سوم و چهارم، به ترتیب، نقدهای ناظر به تجدد مسلکی فلسفی و تجدد مسلکی علمی را ذیل عناوینی اصلی چون: عقلی مسلکی، تجربی مسلکی، مادی مسلکی، بشری مسلکی، تکامل مسلکی، روانشناسی مسلکی و مانند آنها گزارش کرده‌اند که ده‌ها عنوان فرعی ذیل آنها گرد آمده است. هریک از این عناوین سنگ بنایی از عمارت تجدد مسلکی است که به نحو مستقیم فلسفی و غیر مستقیم کلامی است. پیش داوری در عین وانمود به خلوّ تحقیق از آن، مسلک سازی در عین مخالفت با هر دین و مسلک، مقصور ساختن عقل در عقل جزوی، محصور نمودن علم در علم تجربی و بدین شیوه نفی خدا و تعالی، انسان را بر مسند خدا نشاندن و به حکم صدفه و تکامل، او را در عداد حیوانات شمردن، دین ستیزی و سنت زدایی و در نتیجه هدیه کردن پوچی، نومیدی، اضطراب، بمب هسته ای، ویرانیِ زیست محیط به بشر و جز اینها، شماری از نقد‌های بسیار شوان بر مبانی مزبور است. فصل فرجامینْ به بررسی خودِ آن نقد‌ها پرداخته است: نقدهایی که از یک سو جامع، قاطع، مبنایی و بنیادی می‌نمایند؛ از سوی دیگر دشواریاب، مبهم، گاه زیاده روانه و بیشتر ذوقي و اقناعي به نظر می‌نمایند تا استدلالی. درمجموع، این نقدها از جهت سلبی کامیاب به نظر می‌رسند، چون کاستی‌ها، ضعف‌ها، مشکلات و ناروایی‌های تجدد و تجدد مسلکی را آفتابی می‌کنند. اما از جهت ایجابی ناکام نشان می‌دهند؛ چون بدیلی برای تجدد و دنیای برآمده از آن پیش نمی‌نهند. گویا نتيجۀ کلّ برنامۀ انتقادی شوان، آن است که انسان بر سر دوراهيِ انتخابِِِ يکي از دو بديلِِ تجدد و سنت است: یا تجدد یا سنت. اين نتيجه، درست، به يکي از نقدهاي رايج شوان که آن را «دوراهه انگاري» ناميده، دچار می‌نُماید. اگر راه چاره، کنار نهادن تجدد و بازگشتن به عهد سنت است، این راه نه ممکن است و نه مطلوب. پس راه و چاره‌ای دیگر می‌باید. آن چاره چیست، آن راه کدام است؟ درپاسخ بدین پرسش مهم، آثار شوان خموش‌اند.

کتاب موسوعه علامه بلاغی که در نه جلد تدوین شده است به زندگی، وفات و آثار این علامه بزرگوار می پردازد. تعلیقات، تخریجات، توضیح مطالب و پانوشت های علمی و فنی از ویژگی های این کتاب است. در جلد ششم كتاب، رسائل الكلامية است در 12 موضوع تدوين شده است؛ انوار الهدى در اثبات وجود خدا و رد مادى‌گراها است؛ البلاغ المبين در بيان اعتقادات و مباحث اعتقادى؛ التوحيد و التثليث رساله‌اى است در پاسخ به رساله يكى از مسيحيان كه از سوريه براى ايشان فرستاده شده است؛ اَعاجيب الاكاذيب در ابطال دين مسيحيت و بيان دروغهاى آنها نگاشته است، و به فارسى با نام «شگفت‌آور دروغ» به وسيله عبدالله ايرانى ترجمه شده است كه ظاهراً نام مستعار علامه بلاغى است؛ دعوى الهدى الى الورع فى الافعال و الفتوى در نقد فتواى علماى وهابى به انهدام قبرهاى امامان(ع) در بقيع؛ الرد على الوهابية در ابطال مذهب وهابيت؛ نصايح الهدى در نقد و رد فرقه گمراه و گمراه كننده بابيه نگاشته است.

«تنبيهات حول المبدأ و المعاد»، اثر آيت الله حاج ميرزا حسنعلى مرواريد، كتابى است به زبان عربى در معرفى عقايد شيعه با استفاده از قرآن و روايات اهل بيت (ع). اين كتاب، خلاصه‌ اى از درس‌ هاى معارف ايشان است كه در دوره‌ هاى متعدد به تدريس آنها پرداخته بود و بنا به خواهش تنى چند از شاگردان خويش، آن را به صورت كتابى مستقل به رشته تحرير درآورد. در اين اثر ارزشمند معارف اهل بيت (ع) در دين شناسى، مورد بازخوانى قرار گرفته و به رويكرد متكلمان و فقيهان شيعى در روش فهم معارف دينى، سامانى دوباره داده شده و با استفاده از معارف وحيانى قرآن و سنت معصومين (ع) صورت متكامل و جديدى از معارف دينى عرضه شده است.