جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گزاره‌هاي اخلاقي قرآن را مي‌توان در قالب قضايا و جملاتي ارائه کرد که از موضوع و محمول تشکيل يافته‌اند. موضوع اين گزاره‌ها، شامل ابعادِ پنج‌گانه وجودي انسان، يعني بُعد معرفتي، عاطفي، ارادي، رفتاري و منش انسان است که هريک از اين ابعاد، مي‌توانند روابط چهارگانه‌اي را با خدا، خَلق، خود و خلقت داشته باشند. محمول اين گزاره‌ها نيز يکي از مفاهيم و احکام هفت‌گانۀ اخلاقي «خوب» و «بد»، «بايد» و «نبايد»، «درست» و «نادرست»، «وظيفه يا مسئوليت»، است. در قرآن، براي اين ابعاد پنج‌گانه و روابط چهارگانه، احکامي اخلاقي به شکل مثبت و منفي و با استفاده از يکي از مفاهيم هفت‌گانه اخلاقي ارائه شده است که با ترکيب آنها، مي‌توان گزاره‌هاي اخلاقي قرآن را در شکلي نظام مند سامان داد. در اين پژوهش با توجه به کمبود پژوهش‌هاي قرآني در زمينه نظام‌مندسازي گزاره‌هاي اخلاقي، کوشش شده است به روش توصيفي تحليلي، نخست اين گزاره‌ها، معرفي شوند و سپس، چگونگي نظام‌مندسازي آنها توضيح داده شود. برآيند اين نظام‌مندسازي، ارائه مدلي جديد و چهل وجهي از گزاره‌هاي اخلاقي است که مجموعه‌اي از نظام‌هاي خُرد و کلان را شامل مي‌شود.

از آنجایی که دغدغه بشر در طول اعصار دستیابی به اصیل‌ترین و ناب‌ترین معارف بوده است تا بتواند تیشه بر ریشه همه جهالت‌ها بزند و خود را از بند اسارت جهالت برهاند. این پایان‌نامه بر آن است تا بتواند راهی را برای دستیابی بشر به ادراکاتی مصون از خطا معرفی نماید. از آنجایی که در روایات معصومین? و آیات قرآن کریم در مورد تأثیر فضایل و رذایل اخلاقی بر شناخت و ادراک، اشاراتی به صورت مستقیم وغیر مستقیم وارد شده است این تحقیق بر آن است که این نقش و تأثیرگذاری را در این پژوهش بررسی نماید.برخی قائلند که گناه حجابی بر دیدگان انسان ایجاد می‌کند که مانع از دید صحیح می‌شود و یااصلاً دیده را کور کرده و آدمی را از دیدن بسیاری از حقایق بازمی‌دارد. آیا این ادّعا صحیح می‌باشد؟آیا گناه می‌تواند در نوع نگاه و نگرش انسان و بالطبع ادراک آدمی اثر بگذارد؟آیا آدمی می‌تواند با رعایت تقوا به مدارجی دست یابد که دیگران از آن محرومند؟بر فرض جواب مثبت به این تأثیرگذاری، آیا می‌توان دیگران را هم نسبت به این تأثیرگذاری متقاعد نمود؟ یا دست کم به تأمّلی جدی در این مسئله وادار کرد؟آیا در بررسی علل و عوامل اُفت تحصیلی دانشجویان و طلاب و محصّلین می‌توان عواملی همچون، گناه و یا رذایل اخلاقی را به عنوان یکی از فاکتوری‌های تأثیرگذار در این امر به حساب آورد؟آنچه که از آیات و روایات استفاده می‌شود این است که نافرمانی از خداوند و گناه که حرکت در خلاف مسیر کلّ نظام هستی می‌باشد باعث دگرگونی در عقل و خرد و حسّ تشخیص آدمی می‌گردد. در حقیقت دگرگونی و ناموزونی حسّ تشخیص و ادراک آدمی، معلول بیماری خاصّی است که همانند بیماری‌های جسمی بر مزاج و یا روح انسان مسلّط می‌گردد.گرایش به گناه، نوعی بیماری روانی محسوب می‌شود که در روح آدمی اثر منفی گذاشته و باعث دگرگونی در نحوه اندیشه او و اعوجاج در دستگاه ادراک می‌گردد. از منظر قرآن و روایات در اثر تکرار گناه آدمی به حالت خاصی می‌رسد که دیگر زشتی‌ها را نمی‌بیند و آن را امری طبیعی قلمداد می‌کند و آرام و آرام فاعل گناه خود به شکل گناه درمی‌آید. و بر اثر آن بر قلب و گوش او مهر می‌خورد و پرده‌ای در برابر دیدگانش آویخته می‌گردد و از فهمیدن حقایق و شنیدن نصایح، محروم می‌ماند. ?خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَهٌ...? .با انجام رذایل، زمینه سقوط آدمی فراهم گشته و در اندیشه او شبهه و زمینه کج‌فهمی و اعوجاج در بینش ایجاد می‌شود. و بر عکس؛ با فضیلت‌مندی زمینه ارتقاء فهم و ایجاد بصیرت فراهم گشته و وسعت دید او زیاد می‌گردد.

مسئله ای که در این رساله بررسی می شود، شرایط تأثیر قرآن بر انسان است. منظور از شرایط، عوامل موثّر و نبود این شرایط همان موانع تأثیر گذاری قرآن بر انسان است؛ بنابراین عمده ی مباحت رساله، حول محور عوامل و موانع تأثیر قرآن استوار است. در ابتدا اثبات شده است که قرآن با توجّه به آن چه خود می گوید و با توجّه به آن چه در سخنان معصومین علیهم السلام آمده است، موثّر است و در اصل نازل شده است که انسان را در کنار سایر عوامل به سعادت برساند؛ اما این قابل و تأثیر پذیر است که با وجود موانعی نمی تواند اثرات قرآن را دریافت کند. بسیاری از عوامل اثر پذیری از قرآن، به حوزه ی اخلاق بر می گردد و انسان باید مجموعه ای از صفات اخلاقی نیک را در خود ایجاد کند و پرورش دهد و از طرفی رذایل اخلاقی را از خود دور کند تا ظرف وجودش پاک شود و انوار الهی در آن بتابد. شرایط یا عوامل تأثیر پذیری انسان از قرآن به سه دسته تقسیم شده است: بعضی از این شرایط در متن قرآن به آن ها اشاره شده است و از آن ها به عنوان شرایط نفسانی یا روحی و روانییاد شده است؛ مثل تقوا، تفکّر و تعقّل. دسته ای دیگر از شرایط، آن هایی هستند که انسان در تعامل با آن هاست و از آن ها گریزی نیست، مثل وراثت، لقمه ی حلال، تربیت و ... که از آن ها به عنوان شرایط فردی یا عوامل خارجی یاد شده است. از طرف دیگر، هر کتاب و نوشتار از جمله قرآن، برای آن که تأثیر گذار باشد، باید مجموعه ای از ویژگی های کلامی را داشته باشد، کم و کیف گفتار، نوع کلام، بافت موسیقیایی و ... که آن ها هم به عنوان شرایط کلامی مورد بحث قرار گرفته است.موانع تأثیر قرآن مجموعه ای از صفات و رذایل اخلاقی است که مانع بهره مندی از قرآن می شوند که این موانع نیز بیان شده اند.تأثیراتی که رساله به آن ها پرداخته است، تأثیرا ت اخلاقی و رفتاریاست که قرآن به آن ها اشاره می کند و هدف نزول خود را تحقّق این اثرات می داند: افزایش ایمان هنگام تلاوت قرآن، شفا و رحمت، خشیّت و شوق و... نمونه هایی از این اثرات هستند که انتظار می رود از قرائت و تلاوت قرآن حاصل شود.

انديشمنداني که سعادتِ قصواي انسان را در کمال نهايي عقل نظري جستجو مي‌کنند، راه وصول به آن را نيز تقويت همين قوه و فعليت بخشيدن به مراتب مختلف آن مي‌دانند. ملاصدرا در بسياري از مباحث خود همين راه را طي مي‌کند؛ اما در برخي موارد، گامي فراتر نهاده و سعادت نهايي انسان را قرب الهي معرفي مي‌نمايد. هدف اين پژوهش بازخواني آثار ايشان با رويکرد قرآني است. بر اساس یافته‌های این پژوهش تعاريفي که وي از عقل نظري و عقل عملي ارائه مي‌کند، جامع همه شئون عقلي و فطري نيست؛ بلکه فقط حيثيت ادراکي امور فطري را شامل مي‌شود، ضمن آنکه ملاصدرا غايت عقل نظري را سعادت حقيقي، و غايت عقل عملي را سعادت وهمي و خيالي معرفي مي‌کند؛ بر همين اساس در نگرش و نگارش وي، علم حصولي و مباحث حکمت نظري جايگاهي بسيار رفيع‌تر از اعمال، اخلاق و حکمت عملي دارند. اما در قرآن کريم، شئون عقل عملي و مباحث حکمت عملي ـ به‌ويژه اخلاق و اعمال ـ بيش از عقل نظري و حکمت نظري مورد عنايت قرار گرفته‌اند. در اين مقاله به روش تحليلي و با استفاده از داده‌هاي برآمده از منابع كتابخانه‌اي به بازخواني انديشه صدرا و ارزيابي قرآني آن پرداخته‌ايم.

کتاب آسمانی قرآن در موارد متعددی سرزنش هایی را متوجه مخاطبان گوناگون خود، از جمله خاتم الانبیاء(ص) کرده است. این سرزنش ها که در اصطلاح عتاب نامیده شده اند،در مورد انبیاء پیشین نیز سابقه داشته و برخی جزئیات آن در قرآن گزارش شده است. در مورد انبیاءاین عتابها به خاطر دلالت ضمنی شان بر وقوع خطا از جانب متکلمان مورد دقت و حساسیت قرار گرفته و تقریبا همگی آنها تأویل آیات را به نفع تحلیل های عقلی پیشنهاد کرده اند. مفسران نیز در این آیات بسیار تحت تأثیر متکلمان بوده و از قواعد مختلف تفسیری، نظیر قاعد? کنایی بودن یا عمومیت خطاب یا عدم دلالت نهی بر وقوع و...،برای توجیه آیات عتاب بهره گرفته اند. این در حالی است که مبانی غالب اینقواعد روشن نشده و در مقام بررسی قابل دفاع نیستند. بررسیآیات قرآن نشان می‌دهد تعداد این عتابها قابل توجه است و به خصوص با توجه به عتابهایی که به سایر انبیاء وارد شده، نمی‌توان به راحتی از ظاهر آنها چشم پوشید. با توجه به آیات قرآن و روایات وارده، می‌توان با تحلیلی قرآنی عتابهای قرآن را در جهت مسیر تربیتی ای دانست که مقام رب العالمین نسبت به پیامبران خویش داشته و آنان را به عنوان اسوه ی سایر انسانها، هدایت کرده است. بخشی از این روند تربیتی از طریق وحی ای است که در قرآن منعکس شده و یکی از روش های آن عتاب پیامبر است. با بررسی آیات قرآن و کمک روایات می‌توان به ویژگی هایی رسید که قرآن قصد اصلاح آن در وجود پیامبر را داشته است و طبق آن می‌توان آیات عتاب را در چهار دست? عتاب به خاطر مدارا و استحیاء، عتاب به خاطر علاق? زائد الوصف به هدایت، عتاب در جهت تثبیت و تهییج و عتاب در راستای تعلیم، طبقه بندی کرد.دقت در این ویژگی ها نشان می‌دهد این خصوصیات، همگی صفاتی کمالی اند که تنها به خاطر جایگاه خاص نبوت باید در محدوده ای خاص مهار شوند.

عدالت ( عَدُلَ یَعدُلُ) به معنای راستی ، درستی می باشد. عدل در قرآن به صورت های عدل در حکم و داوری ، در سخن گفتن، فدیه و اشتراک کاربرد دارد. هدف از انجام این تحقیق فراهم کردن ساز و کار برای اجرای عدالت است که این از خواسته های مقام معظم رهبری می باشد و اهمیت موضوع عدالت که از اصول بنیادی شیعیان می باشد. استقرار عدالت یکی از اهداف انبیاء می باشد. عدالت واقعی در میان مردم برقرار نمی شود، مگر زمانی که قانون عادلانه ای در میان آنها باشد و قانون عادلانه از طرف بشر ضمانت اجرایی ندارد و بشر قابل به تشخیص حقیقت نیست زیرا طبع بشر متمایل است خود را مقدم بر دیگران کند و قانون را تا آنجا که به نفعش باشد می پذیرد و هر جا به ضررش بود، طرد می کند . قانون عادلانه باید به گونه ای باشد که بشر در مقابل آن خاضع و از سوی خدا باشد تا در عمق وجدانش از مخالفت باآن بترسد و با پاداش و کیفر الهی ضمانت اجرایی دارد. تجربه نشان داده است که تندروی ها و کند روی ها، همواره به مشکلات مختلفی ختم می شود. عدالت در خور، خواب و شهوت باعث سلامتی روحی و جسمی بدن، توانایی برای خود سازی و انجام عبادات و عمل صالح و تحصیل علم مفید است. رهایی از هوی و هوس و رسیدن به قرب و کمال الهی ، تجربه کردن لذات معنوی و داشتن آرامش ، امید به آینده و به دست آوردن فضائل و اخلاق پسندیده از آثار دیگر عدالت در فرد است. برای تحقق کامل عدالت، عدالت علاوه بر افراد، باید همه ی بخش های زندگی را فراگیرد تا اجتماع موزون و متعادل شود و این امر یعنی اجرای عدالت چون دیگر مسائل اجتماعی نیاز به بستر سازی و ایجاد زمینه های فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی و تربیتی دارد. تا عدل گرایی در جامعه از پایگاهی استوار برخوردار شود و آثار آن تحقق یابد. از جمله آثار عدالت اجتماعی ، الهی و اسلامی شدن جامعه و اجرای حدود الهی و وحدت میان افراد، از بین رفتن ظلم ، رسوم و عادات نامعقول ، فحشا، کم فروشی و گران فروشی، رشوه، دزدی و سامان گرفتن زندگی فقر است.

آنچه پیش روی شماست مطالبی پیرامون عدالت خواهی در قرآن و سنت و پیامدهای فردی و اجتماعی که در سه بخش به رشته تحریر در آمده است. در ابتدا عدالت خواهی در فرهنگ لغت به معنای توازن و تعادل و برابری آمده است و از دیدگاه بزرگان شیعه و تسنن به این معناست که خداوند فضل خود را از هیچ موجودی دریغ نمی کند یعنی گستره فضل و کرم خداوند به اندازه ظرفیت و پذیرش انسان هاست و در فصول دیگر اشاره شده است به این که عدالت یک امر فطری است و هر انسانی به طور طبیعی و و فطری بر اساس عقل و اندیشه خواهان عدالت است و برای اجرای عدالت همه مشکلات را تحمل کرده است و بعد به انواع عدالت که عدالت فردی در حوزه اخلاق و رفتار و طبیعت انسان است و به عدالت اجتماعی که منظور رعایت حقوق اجتماعی دیگران است اشاره شده است. زمانی در جامعه عدالت اجرا می شود که رهبران و حاکمان بر اساس موازین اسلام حرکت کنند و از قدرت طلبی و سود جویی رذایل اخلاقی بپرهیزند و در بخش دوم به عدالت خواهی در قرآن و سنت می پردازیم که عدل و قسط در قرآن جایگاهی والا دارد به طوریکه خلقت هستی بر پایه آن صورت گرفته در نگاه قرآن عدالت ذاتا دارای ارزش است به طوریکه عدالت در دوازده آیه از هفت سوره قرآن به کار رفته است و پایداری آسمان ها و زمین بواسطه عدل می باشد و در مورد سنت نیز هدف از بعثت پیامبران وجانشینان پیامبر اسلام « امامان » برقراری یک نظام عادلانه اجتماعی با اجرای قوانین و احکام قرآن و اسلام می باشد. تامردم را به کمال برسانند و عدالت را در جامعه اجرا کنند . و در انتها به پیامدهای فردی و اجتماعی عدالت می پردازیم که پیامدهای فردی عدالت اصل حق حیات است . زیرا که هر کس حق زندگی و آزادی و امنیت دارد و هیچ کس اجازه ندارد مانع آزادی و امنیت فرد شود.و دیگر پیامدهای آن اصل کرامت انسانی است زیرا که اسلام انسان را برترین آفریده و اشرف مخلوقات می داند و آنچه در آسمان ها و زمین است همه در تسخیر انسان است و انسان باید باتفکر و تحمل در اعمال خود باید از کرامت خود فرود نیاید و دیگر پیامدها فردی عدالت اصل آزادی است. انسان آزاد آفریده شده و آزادی حق مسلم انسان ها است. و در پایان به پیامدهای اجتماعی عدالت اشاره می کینم که برخورد عدالت آمیز افراد با یکدیگر آثار و فواید فراوانی را برای فرد و جامعه دارد و از جمله باعث زیاد شدن برکات می شود و خداوند رحمتش را فرود می آورد. و باعث امنیت و آرامش همه جانبه و رفاه عمومی و وسعت فقرزدایی و فقدان فقر اعم از فقرمادی یا معنوی می شود و تبعیض میان افراد جامعه و جهل و بی سوادی از بین می رود. و نیز باعث عزت و اقتدار ملی و استواری حکومت و دولت می شود. و بعد به آثار اجتماعی عدالت مهدوی که عدالت در فرهنگ و عدالت در اقتصاد و عدالت در قضاوت می باشد و به آثار مثبت وجود عدالت بیان می کنیم زیرا که عدالت یکی از شرطهای سعادت اجتماعی است همان طور که فرد با ظلم به خود و دیگران به سعادت نمی رسد جامعه نیز با وجود رابطه ظالمانه به سعادت نخواهد رسید. پس به این نتیجه رسیدیم که باید در جامعه عدالت اجرا شود. تا ظلم و ستم از بین رود. امید به آن روز که آقا امام زمان – عجل الله تعالی- عدالت را به صورت کامل و تمام در جامعه اجرا کندو امنیت و رفاه عمومی در جهان ایجاد کند. ان شاء الله

این تحقیق در یک مقدمه و شش فصل نوشته شده است: مقدمه، ارزش عدالت در فرهنگ اسلامی؛ فصل اول، معنای لغوی و اصطلاحی عدل و پیشینه کلامی بحث عدل؛ فصل دوم، عدالت در قرآن؛ فصل سوم، عدل و قسط در نهج البلاغه: عدالت اجتماعی در نهج البلاغه، عدالت در حکومت از دیدگاه امام علی(ع)؛ فصل چهارم، نظریات فرق اسلامی در باب عدل و قسط: حسن و قبح، جبر و اختیار، محاسن و معایب خلقت؛ فصل پنجم، دلایل منکران عدل و پاسخ به آنها: دلایل منکران اصل عدالت و پاسخ به آنها، پاسخ به دلایل منکران اصل عدالت، حوادث ناگوار و پاسخ به آنها، مفهوم قضا و قدر؛ فصل ششم، عدل از اصول دین: چرا عدل را از اصول دین می نامیم؟ موقعیت خیر و شر در جهان هستی، فلسفه تفاوتها در جهان هستی.

مباحث اصلی این پایان نامه در پنج بخش تنظیم شده است. در بخش اول معانی لغوی و اصطلاحی واقسام تحریف، نمونه هایی از تحریف معنوی و انواع تحریف لفظی و نخستین مدعی تحریف قرآن آمده است.بخش دوم به بررسی نظر علمای شیعه درباره تحریف قرآن و نیز نظر سه تن از بزرگان اهل سنت در خصوص عقیده شیعه به عدم تحریف اختصاص دارد. بخش سوم مشتمل است بر نسخ در قرآن، موضع اهل سنت و شیعه درباره نسخ تلاوت، آیه نبودن بسمله به عقیده اهل سنت، دلایل اثبات عدم تحریف قرآن، رد شبهات مربوط به این دلایل، دلیل طرفداران تحریف و بطلان آن، نقد روایات حاکی از تحریف قرآن. بخش چهارم درباره جمع و تدوین قرآن و نقد روایات مربوط، دلایل اثبات جمع و تدوین قرآن در زمان رسولخدا (ص) وجمع علی (ع) اولین جمع قرآن پس از رحلت است. دربخش پنجم دلایل محدث نوری در تحریف قرآن ابطال شده است.