جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بندگی خداوند تعهد دیرینه‌ای است که انسان‌ها متعهد به آن شده‌اند. بندگی خداوند ارکانی داردکه هر انسان مدعی بندگی خداوندملتزم به آن می‌باشد. درسایه قبولی بندگی خداوند، آثاری ازجمله ناچیزبودن دنیا،ضعف شیطان،مقام خلیفه‌الهی... برای انسان پدید می‌آیدکه تأثیرشگرفی درروند زندگی هرکسی خواهدداشت.آثار بندگی خداوند به فردی واجتماعی تقسیم می‌شود که هرکدام ازآن‌ها درتحکیم اخلاق وروابط اجتماعی تأثیرگذارند. ناچیزبودن دنیا،شناخت شیطان وتبعیت‌نکردن ازهوای نفس ازآثار فردی بندگی است که هرکدام ازآنها سبب می‌شود انسان با اخلاقی مناسب که بابندگی خداوند سازگار است وارد اجتماع شود. دنیاطلبی علت اصلی رقابت در انباشتن ثروت وتمسخر وتحقیر مومنان است، ولی بنده واقعی خود را از بند تعلق به دنیا رهاکرده دنبال جاه و مقام دراین دنیا نمی-باشد. با پیروی‌نکردن ازشیطان کسی به فکر اشاعه فحشاء وشکستن حریم دیگران نمی‌افتد وامنیت اجتماعی و فردی برقرار می‌شود. تبعیت‌نکردن از هوای نفس باعث از بین‌رفتن تکبر و خودبرتربینی می‌شود.ملایمت و مداراکردن بادیگران، سوءظن نداشتن به دیگران، تواضع و... ازآثار اجتماعی بندگی دراخلاق اجتماعی است. بندگی خداوند نمودی ازتوحید عملی است؛ به این معناکه انسان تنها خدا را مطاع قرار دهد و غیرخدا را رها کند. خدمت به مردم و برخورد متواضعانه باآن‌ها به خاطر بندگی خداوند باشد.بندگی خداوند نقش به سزایی در حل معضلات اخلاقی اجتماع دارد. جامعه‌ای که بندگی خداوند را سرلوحه خود قراردهد واخلاقی که خداوند ازآن خواسته را دارا باشد، افرادش از تجاوزبه حقوق دیگران خودداری می‌کنند؛ از فساد و فحشا و ستمگری برائت می‌جویند و در مسائل مختلف دچار افزون‌طلبی و افراط و تفریط نخواهند شد.در این میان از نقش عبادات هم در پیشگیری از فساد اجتماع نباید غافل شد. نماز، روزه، امربه معروف ونهی ازمنکر و حجباعث می‌شوند که جامعه سالم بماند و افرادش به دور از فساد و اشاعه فحشاء و با همدلی و درک متقابل در کنار یکدیگر زندگی کنند و حقوق یکدیگر را پایمال نکنند.

برای فهم رابطه اخلاق و حقوق باید مفهوم آنها را بشناسیم. حقوق مجموعه قواعد الزام آور کلی است که به منظور ایجاد نظم و عدالت بر یک جامعه حکومت می کند و از طرف دولت تضمین شده است. بنابراین قواعد حقوق الزام آور است. حقوق مجموعه ای از باید و نباید؛ است. قاعده ای رفتاری و کلی است. بنابراین تصمیماتی که مجالس مقننه در مورد خاص می گیرند حقوق نیست زیرا حقوق باید کلی باشد، تمام کسانی که مصداق آن هستند باید تابع آن باشند. حقوق دو هدف دارد که گاه با هم متعارض هستند: 1- ایجاد نظم 2- استقرار عدالت. این دو بدون دیگری فایده مطلوب را ندارند. اساس عدالت باید بر زمینه نظم باشد. اما موضوع اصلی مورد بحث اخلاق است:قواعد اخلاقی تکیه بر وجدان شخص دارد، یعنی اعتبار این قواعد از درون تضمین می شوند نه از برون در حالی که قواعد حقوق از طرف دولت تضمین می شود.در ادامه این مقاله به تفاوت های معرفت شناسنامه اخلاق و حقوق و همچنین به پاره ای از موارد و مصادیق اخلاق اجتماعی در حمل اشاره گردیده است.

عرفان اسلامی مبتنی بر اعتقادات اسلامی و سرشار از آموزه های اجتماعی و اخلاقی است که نگاه تک بعدی و یک جانبه گرایانه به آن بیانگر عدم شناخت عرفان ناب اسلامی است . لذا اين پژوهش به بررسی عرفان اجتماعی و شناخت جنبه های مردمی آن در متون منثور عرفانی قرن پنجم تا قرن هفتم هجری مي پردازد و اخلاق اجتماعی عرفا را در بینش عرفانی و سیر و سلوک عملی شان بررسی می کند .این رساله با بررسی عزلت و نفي تداوم آن در سير و سلوک عرفا آن را مقدمة ورود عرفاني عارف به جامعه می داند و با تبیین اهداف اجتماعی عزلت ، حقیقت تازه ای از عرفان اسلامی را بیان می کند و در ادامه با بررسی مبانی صحبت و هم نشینی ، جنبة دیگری از عرفان اجتماعی را نشان می دهد و با این مقدمه به بررسي جنبه هاي اجتماعي عرفان ؛ يعني شفقت به خلق ، حسن خلق و مدارا ، فتوت ، عفو و بخشش ، ايثار ، هدايتگري و غیره در متون عرفانی می پردازد و گستردگي عرفان ناب اسلامي و تأثير مردم گرايي و نوع دوستي را در رسيدن به قرب الهي بیان می کند . اگر چه هدف کلی اين رساله اثبات حضور مؤثر عرفا در جامعه و نقش آن در تقرب به خدا و شناخت جايگاه ارزشمند خلق در بينش عرفا است اما علاوه بر آن با بیانی روشن ، پرده از چهرة حقیقت عرفان اسلامی بر می دارد و آن را در متن جامعه به نمایش می گذارد و حقانیت عرفان اسلامی را در مقابل عرفان های نو ظهور نشان داده و به شناخت عرفان واقعی کمک می کند . هم چنین مباحث اخلاقی و مردمی مطرح شده در این رساله در زمینة حل مسائل روانی به خصوص روان شناسی مثبت مؤثر خواهد بود و به رشد مفاهیمی بنیادی روان شناسی مثبت ، چون مثبت اندیشی ، هدفمندی ، بخشش و نوع دوستی ؛ در جامعة معاصر ، کمک خواهد کرد .

گزاره‌هاي اخلاقي قرآن را مي‌توان در قالب قضايا و جملاتي ارائه کرد که از موضوع و محمول تشکيل يافته‌اند. موضوع اين گزاره‌ها، شامل ابعادِ پنج‌گانه وجودي انسان، يعني بُعد معرفتي، عاطفي، ارادي، رفتاري و منش انسان است که هريک از اين ابعاد، مي‌توانند روابط چهارگانه‌اي را با خدا، خَلق، خود و خلقت داشته باشند. محمول اين گزاره‌ها نيز يکي از مفاهيم و احکام هفت‌گانۀ اخلاقي «خوب» و «بد»، «بايد» و «نبايد»، «درست» و «نادرست»، «وظيفه يا مسئوليت»، است. در قرآن، براي اين ابعاد پنج‌گانه و روابط چهارگانه، احکامي اخلاقي به شکل مثبت و منفي و با استفاده از يکي از مفاهيم هفت‌گانه اخلاقي ارائه شده است که با ترکيب آنها، مي‌توان گزاره‌هاي اخلاقي قرآن را در شکلي نظام مند سامان داد. در اين پژوهش با توجه به کمبود پژوهش‌هاي قرآني در زمينه نظام‌مندسازي گزاره‌هاي اخلاقي، کوشش شده است به روش توصيفي تحليلي، نخست اين گزاره‌ها، معرفي شوند و سپس، چگونگي نظام‌مندسازي آنها توضيح داده شود. برآيند اين نظام‌مندسازي، ارائه مدلي جديد و چهل وجهي از گزاره‌هاي اخلاقي است که مجموعه‌اي از نظام‌هاي خُرد و کلان را شامل مي‌شود.

در میان عقاید و باورهای مذهبی، إعتقاد به معاد و روز رستاخیز از نافذترین و موثرترین باورها در جهت دادن به رفتار و منش آدمی بوده و است. این باور در اخلاق اسلامی نیز از جایگاه خاصی برخوردار است. همواره عرفاء و علمای اخلاق در تعلیم و تربیت، با نگاه آخرت‌گرایی به این امر می‌پرداختند. بررسی تأثیر معادباوری در رفتارهای انسان منوط به مطالعه رابطه جهان‌بینی و ایدئولوژی است. در این میان دو نظریه وجود دارد. برخی قایل به زایش مستقیم ایدئولوژی از جهان‌بینی شدند و گفته‌اند هر جهان‌بینی‌ای بدون دخالت هیچ ضمیمه‏ای، ایدئولوژی خاصی را در بطن خود می‌پروراند و بعضی دیگر قایل به گسست میان جهان‌بینی و ایدئولوژی شده و هیچ‌گونه پیوندی بین ایدئولوژی و جهان‏بینی را قبول ندارند. این پژوهش، ابتداء با نقد و بررسی نظریه «هیوم» رابطه جهان‌بینی و ایدئولوژی را در منابع اسلامی تبیین می‌نماید و سپس مهمترین راهبردهای تکامل ایدئولوژی را مورد بررسی قرار می‌دهد.هرچند باور به معاد تأثیرات فراوانی در اخلاق انسان می‌گذارد ولی این پژوهش سعی دارد تا به مهمترین مصادیق اخلاق فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در منابع اسلامی اشاره کند.

ویژگی های اخلاقی جامعة سالم، یکی از مباحثی است که در کلام اهل بیت(علیه السلام) بررسی شده است. جمع آوری و تبیین این دیدگاه ها می تواند ما را در شناسایی شاخص های اخلاقی جامعه کمک کند. این بحث در هفت فصل تنظیم شده است: فصل اول به مفاهیم و مباحثی از قبیل: تعریف اخلاق، شاخص های اخلاقی و تعریف جامعة سالم اختصاص دارد. فصل دوم به نقش اخلاق در زندگی انسان پرداخته و مباحثی از قبیل: رابطة انسان با خدا، اخلاق فردی، اخلاق خانوادگی، اخلاق اقتصادی، اخلاق سیاسی، اخلاق اجتماعی و رابطه انسان و طبیعت را بررسی می کند. فصل سوم به شاخص های اخلاق فردی و خانوادگی اختصاص دارد. مباحث این فصل عبارت اند از: تقوا، نظم در زندگی، مراقبه، محاسبه، عزت نفس، توبه، صبر و پایداری، پرهیز از عجب، مراقبت از سلامت نفس، تعدیل غرائز، رعایت پاکیزگی و طهارت، احترام و محبت به والدین، ارتباط با خویشاوندان (صله رحم)، تشکیل خانواده، تربیت فرزندان و رعایت حقوق یکدیگر. فصل چهارم در مورد شاخص های اخلاق اقتصادی است. مباحث این فصل عبارت اند از: سازندگی، تعدیل در تملک و دوری از ثروت اندوزی، مال و شغل حلال، کمک به مستمندان، جدیت در کار، درستکاری در معاملات و میانه روی در معیشت. فصل پنجم به شاخص های اخلاق اجتماعی اختصاص دارد. فصل ششم، شاخص های اخلاقی مربوط به رابطه انسان با طبیعت را مورد بررسی قرار داده، به مباحثی از قبیل: درس آموزی از طبیعت، بهره برداری صحیح از طبیعت، آبادانی، حفظ محیط زیست و آزار نرساندن به حیوانات پرداخته است. فصل هفتم به جمع بندی، نتیجه گیری و ارائة پیشنهادات اختصاص دارد.

« بیماریهای اخلاقی از نظر قران کریم با تاکید بر علت شناسی و درمان» تحقیقی است جهت دستیابی به علتها و درمانبیماریهای اخلاقی از دید گاه قران کریم . این تحقیق از پنج فصل تشکیل شدهکه عبارتند از : فصل اول «کلیات» فصل دوم « پیشینه تحقیق » فصل سوم « روش تحقیق و آشنایی با مفاهیم »فصل چهارم « بیماریهای اخلاقی از نظر قران کریم » وفصل پنجم « جمعبندی و نتیجه گیری » . فصل اول «کلیات » زمینه ای جهت آشناییبا ساختار اصلی تحقیق شامل : بیان مساله سوالهای تحقیق اهداف تحقیق اهمیت و ضرورتتحقیق ومشکلات آن میباشد . سوال اصلی تحقیق عبارتست از « علتها و درمان بیماریهای اخلاقی از دیدگاه قران کریم کدامند ؟ » . هدف از انجام تحقیق باسخ به سوالهای تحقیق و دستیابی به تحقیقی کاربردی و مورد نیاز جامعه از منظر کتابی موثق چون قرآن کریم است. اهمیت بیماری ها یاخلاقی از آنجاست که عاملی مقتضیدر سعادت و شقاوت آدمی است. فصل دوم« پیشینه تحقیق » زمینه ای است جهت بررسی موضوع تحقیق از دیدگاه قران کریم . در این فصلدیدگاهفلاسفه و علمای اخلاق تحت عنوان «پیشینه نظری » ذکر شده است. نگارنده در ادامه تعدادی از منابع مکتوب ( بایان نامه ها و رساله ها کتب و مقالات ) درباره موضوع را معرفی کرده که تحت عنوان پیشینه تحقیقاتی آمده است.فصل سوم شامل روش تحقیق و گردآوری اطلاعات و آشنایی با مفاهیم ( خلق اخلاق و بیماری اخلاقی ) میباشد . اینتحقیق از نوع تحقیقات کاربردی است که به روش « تحلیل محتوا » ( توصیفی – تحلیلی ) انجام شده است . گرداوری اطلاعات در این تحقیق به روش « کتابخانه ای » است . از آنجا که قران کریم دارای اصالت انتساب اصالت مطالبو اصالت وحی است و از شأن و مقام والایی برخوردار است به عنوان منبع تحلیل محتوا انتخاب شد .فصل چهارم « بیماریهای اخلاقیعلتها ودرمان آن از نظر قران کریم » هسته مرکزی تحقیق است . بخش اول این فصل کلیاتی در مورد موضوع از نظر قرآن کریم می باشد . در بخش دوم علتهای کلی بیمارهای اخلاقی( هوای نفس دنیا و شیطان )در دو قسمت درونی وبیرونی اورده شده است . در بخش سوم روشهای کلی درمان ( علمی و عملی )از نظر قران کریم ( که خود به ذاته شفاء ورحمت است ) ذکر شده اند.در روش علمی درمان از طریق شناختها و اعتقادات در بعد رابطه با خدا با خود وبا دنیا میباشد . ذکر خدا استغفار توبه دعا صبر نماز امر به معروف و نهی از منکر محاسبه و مراقبه و درمان با ضد جزو روشهای عملی درمان هستند. ودر بخش آخر بیماریهای اخلاقی در سطح اخلاق فردی ( شهوت پرستی اندوه بر امور دنیوی جبن(ترس) خوض در باطل غفلت و نسیان واسراف )و در سطح اخلاق اجتماعی ( غضب ( پرخاشگری ) حیله و فریبکاری تکبر عجب غیبت استهزاء حسد سوء ظن حب دنیا عقوق والدین و قطع رحم )همراه با علتها و درمانهای اختصاصی ذکر گردیده اند.و فصل پنجم «جمعبندی و نتیجه گیری» فشرده ایست از چهار فصل قبلی نتایج و کاربردها بیان مسائل و مشکلات و پیشنهادهای بژوهش .

صحیفه سجادیه که متنی کهن از مجموعه متون دعایی بر جای ماند از امامان شیعی(ع) است افقهای مختلفی را به روی خوانندة آن می گشاید. یکی از این افقها این است که بدانیم در ارتباط با مردم چه اخلاقی بایسته است. - موضوعی که تصور برخی افراد آن است که دعا اساسا به این مضامین و چگونگی ارتباط با مردم نپرداخته وتنها دربارة ارتباط با خداوند بحث می کند برای این منظور در این پایان نامه ابتدا به تناسب بحث، به معرفی صحیفة سجادیه می پردازیم و بیان می کنیم که به دلیل شرایط خاص اجتماعی، سیاسی و اخلاقی دوران امام سجاد(ع) ایشان از زبان دعا استفاده کردند. سپس بیان می کنیم که سند ومتن صحیفة سجادیه از اعتبار کافی برخوردار است. همچنین در تبیین مضامین صحیفة سجادیه، آنها را در سه محور ارتباط با خداوند، ارتباط با خود و ارتباط با جامعه معرفی می کنیم. در ادامه با توجه به نظر برخی دانشمندان و استعمال اخلاق در روایات و ادعیه بیان می کنیم که مراد ما از اخلاق آن دسته از بایدها ونبایدهای غیر الزامی که اعم از صفات نفسانی و افعال هستند می باشد و به چنین اخلاقی اگر مربوط به روابط گروهی جمعی باشد اخلاق اجتماعی گفته می شود. پس از این مباحث مقدماتی به دسته بندی مسائل اخلاق اجتماعی در صحیفة سجادیه می پردازیم و در ارتباط با عموم مردم چند اصل اخلاقی نظیر عدل و انصاف، تواضع، چشم پوشی از خطای دیگران، دیگر دوستی وعدم تقدم رضای مخلوق بر خالق را ارائه می نماییم. سپس در بحث اخلاق اعضای خانواده با یکدیگر این موضوع را در سه محور والدین، فرزندان و زن و شوهر پی گیری می کنیم در ادامه دربارة اخلاق با برخی گروههای خاص نظیر دوستان، همسایگان، خویشاوندان، خردسالان، سالمندان و اخلاق متقابل مردم با حاکمان و نیازمندان، همسایگان، می پردازیم. با این مباحث واضح می گردد که از منظر صحیفه سجادیه تا چه اندازه به مبحث اخلاق اجتماعی اهمیت داده شده است.