جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عفو خصیصه ای است که جز در دلهای پاک یافت نمی شود و از ملکات فاضله ای است که فقط پاکان به آن آراسته هستند. گذشت از صفات و لوازم انسانیت است، هرچه انسانیت کامل شود گذشت بیشتر می شود. در اسلام عفو و گذشت یکی از اصول اساسی در برخورد با لغزش افراد با ایمان است و یکی از ثمرات شرح صدر است که درجذب نیروها موثر است. این خوی پسندیده پرتوی از صورت واقعی و موجی از احساسات انسان دوستانه را در دلها ایجاد می کند و کینه ها را می زداید و موجب می شود خصم از خصومت دست برداشته طرح دوستی و محبت بریزد. در قرآن و روایات هم ازعفو و گذشت بسیار یاد شده و مردم را به آن دعوت می کند.عفو یک روش تربیتی است و در صورتی که به موقع انجام گیرد دو اثر مهم دارد: یکی اینکه در قلب او اثر می گذارد و نسبت به اغماض کننده علاقه پیدا می کند و دیگر اینکه فطرت اخلاقی خطا کار را بیدار می سازد و از کرده خود پشیمان می کند. تغافل و خود را به فراموشی زدن هم مرحله ای بالاتر از عفو و گذشت در خانواده است که باعث مصونیت بیشتر خانواده می گردد. عفو در جایی بهتر است که موجب گستاخی فرد نشود، اینکه انسان حقی داشته باشد تا ازآن چشم پوشی کند، از روی عجز و ناتوانی نباشد، بلکه از موضع قدرت باشد، در مسائل شخصی باشد نه در مسائل عمومی و حقوق الهی، زمانی مصداق پیدا می کند که انسان قدرت انتقام داشته باشد در غیر این صورت سکوت انسان از مصادیق کظم غیظ خواهد بود. فلسفه عفو هم این است که انسان خاطی متنبه شده و خود را اصلاح نماید و دشمنی او به دوستی تبدیل گردد. از شرایط عفو هم می توان به نکاتی اشاره کرد، اینکه از جمله مواردی باشد که با جامعه ارتباط دارد احتیاج کسانی که از آنها بدی صادر شده به یاری کسانی که این بدی در حق آنها انجام گرفته است. برمبانی استوار ساختن پایه های اساسی جامعه و جدیت درعدم گسیختگی بنیادهای آن باشد، عدم تفریط حق در مسائل جامعه و امت . در سیره معصومین هم از پیامبر خاتم گرفته تا حضرت علی علیه السلام و امام حسین و امام حسن ( علیهما السلام) و بقیه خاندان اهل بیت که همه درمسائل زندگی خود عفو و گذشت را رعایت می کردند. ضد عفو هم انتقام است و آن این است که بدی کسی را با بدی جواب دادن و مثلاً فحش را با فحش و غیبت را با غیبت و بهتان را با بهتان پاسخ دادن. عوامل پیدایش عفو : بلند نظری و کمال روحی، عاطفه و نوع دوستی، ایمان به پاداش های الهی و توجه به آثار عفو می تواند باشد. عفو از همه اشخاص نیکوست ولی از رهبران و مبلغان نیکوتر است و خداوند در قرآن خطاب به پیامبر می فرمایند: عفو جمیل داشته باش یعنی عفوی که خالی از مواخذه و سرزنش باشد و عفوی سازنده است که قدرت بر انتقام داشته باشد که هم برای مظلوم که به اوصفای دل می بخشد و هم برای ظالم که او را وادار به اصلاح خویش می کند سودمند است. و اینکه بخشش فقط مربوط به گناه و لغزش نیست بلکه بخشش مال را هم شامل می شود و ازجمله آیین بخشش اینکه بدون منت و اسراف باشد. در مورد ارزش اخلاقی عفو هم در روایات و قرآن به آن توجه شده است اینکه عفو از صفات پروردگار و از صفات پرهیزکاران است. اجر عفو کننده برخداست و اینکه عفو کننده محبوب خداست. و از آثار مثبت دنیوی و اخروی عفو و بخشش مشمول عفو الهی و آمرزش گناه، از بین رفتن کینه ها، دوام حکومت و طول عمر، بدون حساب وارد بهشت می شود و عزت دنیا و آخرت را برای فرد به ارمغان می آورد. آثار منفی عدم گذشت هم این است که بدترین و خبیث ترین مردم است و نشانه بیماری و عیب باطن است.

دو فعل ضد: عفو و انتقام، هر دو در قرآن کریم به خداوند منسوب شده اند و صفات ملازم با هر یک (رحمت، مغفرت، حلم ، صبر و ... برای عفو و عزت، قدرت ، عدل و... برای انتقام) به وفور در باره باری تعالی به کار رفته است. از آنجا که ذات اقدس خداوند از هر نقصان و عیبی مبراست و حکمت الهی نیز اقتضا می کند، صدور عفو و انتقام - هر دو - از ذات ربوبی، حسن و پسندیده است و هریک بنا به مصلحت بندگان و احوال آنان صورت می پذیرد و از شوون ربوبیت خداوند است که به اعمال و احوال خلق خبیر و بیناست. در قرآن کریم و روایات معصومی - علیهم السلام - همچنین به آیات و روایاتی بر می خوریم که انسانها را به عفو و صفات ملازم آن دعوت و ترغیب می کنند؛ در عین حال آیات و روایات دیگری نیز هست که حق انتقام مشروع را - که مشروط به عدم تجاوز از تعدی روا داشته شده است - تایید و تشریع می کند. (همچون آیه قصاص، برخی آیات قتال و...) از بررسی دقیق این آیات و روایات در می یابیم که انتقام و عفو در صورتی که با شرایط خاصی توام باشند. مطلوب، پسندیده و بلکه لازمند و اگر فاقد آن شروط و شرایط باشند ، مذموم و ناپسند محسوب می گردند. در جایی که انسان توانایی بر انتقام کشیدن از ظالم و متعدی داشته باشد ، عفو و بخشایش از زیباترین اعمال انسانی و مستوجب پاداش دنیوی و اخروی است، مشروط به آنکه موجب تجری و گستاخی فرد ظالم و تعدی کننده نگردد و دست اورا بر خلق خدا دراز نکند. انتقام نیز در جای خود و با رعایت عدالت و حق، گاه گزینه ای مناسب و ممدوح است. از جنبه معرفت النفس، ممنوعیت مظلوم از حق انتقام چه بسا موجب پدید آمدن حقد و کینه در ضمیر وی می گردد که این حالات خود منشا بسیاری از رذایل اخلاقی، نظیر سوء ظن، غیبت ، حسد و .... است. از لحاظ جامعه شناسی نیز عقوبت و انتقام در بسیاری موارد پسندیده و بلکه لازم و ضروری است؛ زیرا تنبیه و تعزیر یکی از ابزارهای موثر بازدارندگی از منکرات در جامعه است. لذا قرآن کریم و روایات، انتقام بشری را به منزله ابزاری تربیتی به رسمیت شناخته اند ؛ هر چند در کنار آن به صبر و عفو و صفح نیز سفارش کرده اند و در قبال آن وعده مغفرت و رحمت الهی داده اند.

هدف پژوهش هدف خداوند از خلقت انسان چه بود، و معیار بندگی او در چیست افکار و اعمال و کردار آدمی بر چه محوری استوار می گردد تا به عنوان انسان کامل خلیفة الله شناخته شود با چگونه عبادتی انسان در مسیر عبودیت خدا روح تسلیم و رضا به حضرت احدیت را کسب می کند. روش پژوهش مراجعه مستقیم به فرهنگنامه های عربی و مفاسیر و کتب روایی . نتیجه کلی : عبد و بنده ی سر تا پا سلم تحت ولایت و سرپرستی پروردگار قرار می گیرد و روح عبودیت و توحید در وجودش تجلی می کند ، حتی خویشتن را ، و این است هدف نهائی آفرینش بشر که بندگی اختیاری اوست وهمه دوستیهایش در راه خدا و به خاطر خداست . چنین کسی در واقع خدا را ولی خود دانسته خواست خود را ، در خواست خوا، فانی کرده و محبوب خداوند تبارک و تعالی واقع شده است .

آنچه از عبودیت در منابع دینی یافت می شود عبارت است از فرمانبرداری بی چون و چرا از دین خدا ، تفاوتش با عبادت از اینجا ناشی می شود که عبودیت صفتی است که انسان به آن متصف می شود و حال اینکه عبادت از مقوله فعل و عمل است . آنچه از عبادت در قرآن یاد می شود غالباً در سه معنی بندگی، پرستش و اطاعت به کار رفته است و در این رابطه آیات متعددی به این مسئله پرداخته است. عبادت در ادیان الهی نیز با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی در نوع خاص خود وجود داشته است چرا که وجود پیامبران الهی خود گویای این مطلب است . با تدبیر در آیات قرآن و وجود این سوال که انگیزه و هدف از آفرینش انسان چه بوده است به اهمیت عبودیت و بندگی خداوند پی خواهیم برد چرا که در آیات قرآن این نکته به وضوح مطرح شده است که هدفی جز عبادت خداوند نبوده است . زمانی که عبودیت صورت گرفت دستاوردهایی خواهد داشت که سعادت انسان را در پی دارد . از جمله این دستاوردها میتوان به دستیابی به یقین ، برخورداری از خشیت الهی ، برخورداری از روزی فراوان او . . . اشاره نمود . آنچه میتوان از رابطه عبودیت و اسلام از آن یاد کرد چیزی جز تسلیم محض شدن انسان در برابر فرامین الهی نیست و این از مراتب اسلام فهمیده می شود . مراتبی که میتوان از آن یادکرد عبارتند از پذیرفتن ظاهری امر و نهی خدا خواه قلب موافق باشد یا نباشد ، اطاعت قلبی نسبت به عموم اعتقادات بر حق و اعمال صالح و در پی کسب رضایت مولای خود بودن است . از عبودیت حضرت ابراهیم و رسول اکرم در آیات قرآن یاد شده است و مراتب عبودیتشان را قرآن بیان کرده است . آنچه به عنوان آخرین مطلب می توان از آن یادکرد اهمیت توحید عبادی است که همان دعوت مشترک تمام انبیاء و هدف بعثت آنان بوده است و این همان پرورش دادن و سوق دادن مردم به سمت پرستش و عبودیت خداوند یگانه است .

تحقیقی در موضوع اهل بیت(ع) و نقش آنان در نگهداری و حراست از قرآن است. نویسنده ضمن تأکید بر عدم امکان تحریف لفظی قرآن، خطر تحریف معنوی را آسیبی بزرگ برای قرآن بر می شمرد و به مباحث عترت(ع) از دیدگاه مفسران، روایات و آیات و برخی از اختصاصات شخصیتی عترت پیامبر(ص)و پیامدهای جدایی قرآن از تعالیم اهل بیت(ع) می پردازد. در بخش دیگری تحت عنوان عترت(ع) احیاگران قرآن، از نقش معرفتی عترت(ع) در جنبه های مختلفی همچون جمع آوری قرآن، ارجاع مردم به قرآن و تحمل گرفتاری ها برای بقای آن سخن گفته شده و به نقش عملی و اجرایی عترت(ع) با بیان شرح و تفسیر قرآن و شیوه های تفسیر اهل بیت(ع) توجه می دهد. نویسنده در بخش پایانی به نقش عترت(ع) در قرآن پژوهی و قرآن شناسی پرداخته و راه کارهای اهل بیت(ع) برای ماندگاری تفسیر و معارف قرآنی را بر شمرده و موقعیت های ویژه اهل بیت(ع) و اقتضائات زمان آن را شرح می دهد و با بیان لزوم تعدّد امامان (ع)، روش های متفاوت آنان به اقتضای شرایط زمان و مکان را گوشزد نموده است.

این پایان نامه در شش فصل تنظیم شده است: فصل اول تحت عنوان کرسی در قرآن و حدیث حاوی مباحثی بدین قرار است: معنای کرسی در لغت و قرآن واقوال مفسران، کرسی علم مخصوص ذات اقدس الهی،مراد از کرسی پادشاهی، سلطنت و عظمت و قدرت است، زمین در مقابل کرسی همانند حلقه انگشتر، کرسی ظرف مجموعه هستی. فصل دوم با عنوان عرش در لغت و قرآن شامل موضوعات ذیل است: معنای عرش درلغت و قرآن، احکام و اوامر جاریه از عرش صادرمی شود. فصل سوم با نام استوای رحمان بر عرش مشتمل بر مباحث ذیل است: معنای استوا، استوای برعرش به معنای شروع در تدبیر و نیز به معنای علم به جزئیات. فصل چهارم درباره عرش خدا بر آب و فصل پنجم در زمینه حمل عرش و سرانجام فصل ششم درجمع بندی اقوال پیرامون عرش است.

این رساله با موضوع «فتنه گری در قرآن» در پنج فصل تدوین شده است. در این پژوهش، نخست طرح کلی تحقیق و مباحثی از جمله: تعریف مسئله، بیان سؤال های اصلی، سابقه و ضرورت انجام تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. فصل اول به حقیقت و اقسام فتنه اختصاص دارد. فصل دوم به عوامل و راه های ایجاد و گسترش فتنه اختصاص دارد. در فصل سوم، آثار و پیامدهای فتنه مورد بررسی قرار گرفته و از آیات قرآن نیز استفاده شده است. فصل چهارم به بررسی مصادیق فتنه، از جمله فتنه سامری پرداخته است. فصل پنجم در مورد مبارزه با فتنه گران و راه های نجات از فتنه است. خداوند در قرآن می فرماید: قرآن شفای هر دردی است. و پناه بردن به قرآن مهمترین راه رهایی از فتنه است.

حج یکی از مهمترین و شکوهمندترین عبادتهای اسلامی است که دارای دو بعد ظاهری و باطنی می باشد. هر عملی در حج نکته ها و معارف فراوان و والایی دارد که هدف اصلی حج بوده و رسیدن به آن نیازمند دانایی و آموختن اسرار بی پایان حج است و در مجموعه حاضر سعی شده به این ضرورت مهم پرداخته شود. در آیات متعددی به اهمیت حج اشاره شده است و پیشوایان معصوم دین عظمت و جایگاه آن را در روایات فراوانی تبیین نموده اند در جامعه امروزی نیز بیانات ارزشمندی در وصف فریضه الهی حج از علماء و بزرگان دین موجود می باشد، که هر قسم به گونه بیان می نمایند : سفر حج معراج زائر و سیر او به سوی خداست بنابراین زائری که به اسرار حج آگاه نباشد حج کامل انجام نداده و اعمالش مطلوب نیست. گرچه حج یکی از فروع دین است اما با توجه به اسرار و رموز بی پایانی که در خود دارد تجلی گر اصول عقاید مسلمانان می باشد به گونه ای که رابطه ای تنگاتنگ بین این اصول و مناسک حج وجود دارد و می توان گفت حج تجسمی از اصول عقاید بوده و در برگیرنده دیگر فروع دین نیز می باشد. حج تنها مناسک ظاهری نیست ، بلکه سیر و سلوک باطنی و طی منازل روحانی است و هر یک از این منازل و مشاهد رازهای عرفانی ، اخلاقی ، تربیتی ، ارشادی خاص خود را در بر دارد و همین هاست که به حج معنا و روح می بخشد و دگرگونی اخلاقی و معنوی در زائر پدید می آورد . از سوی دیگر حج با تمام عظمتی که در خود جای داده است بدون زیارت امام? و اعلام ولایت به مقام شامخ ایشان امری ناقص بوده و حج حاجی زمانی کامل می گردد که به این مهم دست یابد . ویژگی این مجموعه نسبت به تحقیقات مشابه علاوه بر نوع تدوین و تقسیم بندی که در آن به صورت بدیع صورت گرفته این است که به دور از هر حاشیه و اضافه گویی به طور خاص به بیان اسرار حج پرداخته است. امید است که بتواند در جهت معرفت زائرین خانه خدا به خصوص نسل جوان، هر چند اندک مثمر فایده باشد .

عزت نفس یکی از هیجانهای مثبت در وجود آدمی است، که بر اندیشه، احساس و رفتار انسان اثر می گذارد. مفهوم عزت نفس در قرآن و حدیث با واژه های گوناگونی مانند: کرامت نفس، اعتماد به نفس، معرفت نفس و .. به کار رفته است. عزت نفس در زمینه ها و بسترهایی می روید که بدون تأمین بایسته این بسترها هرگز پایدار نخواهد بود. عزت نفس تبلوری است از نگاه ارزشمند انسان به خود، خدا و جهان هستی و ارتباط بین آنها، لذا فرایند شکل گیری عزت نفس آدمی تنها زمانی میسر است که باورها و نگرشها و اعتقادات او بر پایه ایدئولوژی و جهان بینی صحیح استوار باشد، تا با هدفمند کردن انسان او را به اوج عزت رساند. آنچه از آموزه های دین بدست می آید، می رساند که دین اسلام بر ایجاد زمنه و عوامل عزت و کرامت نفس و زدودن عوامل ذلت نفس تأکید می کند و توجهی عمیق به این نیاز روانی، بلکه هدف آفرینش دارد. از مهمترین عنصرهای تشکیل دهنده شخصیت عزیزالنفس، می توان به چگونگی بینش وی نسبت به هستی نام برد. همچنین، اطاعت و بندگی، توکل، قناعت، قطع امید کردن از مردم، تقوا، ایمان و .. در بدست آوردن و افزایش کرامت نفس نقش مؤثری ایفا می کند و اسلام نیز بر ایجاد این زمینه ها تأکید دارد. آنچه از گذاره های دینی درباره ستایش کرامت نفس و نکوهش ذلت نفس وارد شده است، همه در راستای مشخص کردن جایگاه والای عزت نفس مثبت و پرهیز داشتن از عزت نفس منفی ( نازل) است. البته نباید مفهوم خشوع و ذلت در برابر پروردگار و نیز مفاهیمی چون تواضع و احترام در برابر بندگان خدا را، از مفهوم عام عزت نفس بیگانه انگاشت.