جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنچه از عبودیت در منابع دینی یافت می شود عبارت است از فرمانبرداری بی چون و چرا از دین خدا ، تفاوتش با عبادت از اینجا ناشی می شود که عبودیت صفتی است که انسان به آن متصف می شود و حال اینکه عبادت از مقوله فعل و عمل است . آنچه از عبادت در قرآن یاد می شود غالباً در سه معنی بندگی، پرستش و اطاعت به کار رفته است و در این رابطه آیات متعددی به این مسئله پرداخته است. عبادت در ادیان الهی نیز با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی در نوع خاص خود وجود داشته است چرا که وجود پیامبران الهی خود گویای این مطلب است . با تدبیر در آیات قرآن و وجود این سوال که انگیزه و هدف از آفرینش انسان چه بوده است به اهمیت عبودیت و بندگی خداوند پی خواهیم برد چرا که در آیات قرآن این نکته به وضوح مطرح شده است که هدفی جز عبادت خداوند نبوده است . زمانی که عبودیت صورت گرفت دستاوردهایی خواهد داشت که سعادت انسان را در پی دارد . از جمله این دستاوردها میتوان به دستیابی به یقین ، برخورداری از خشیت الهی ، برخورداری از روزی فراوان او . . . اشاره نمود . آنچه میتوان از رابطه عبودیت و اسلام از آن یاد کرد چیزی جز تسلیم محض شدن انسان در برابر فرامین الهی نیست و این از مراتب اسلام فهمیده می شود . مراتبی که میتوان از آن یادکرد عبارتند از پذیرفتن ظاهری امر و نهی خدا خواه قلب موافق باشد یا نباشد ، اطاعت قلبی نسبت به عموم اعتقادات بر حق و اعمال صالح و در پی کسب رضایت مولای خود بودن است . از عبودیت حضرت ابراهیم و رسول اکرم در آیات قرآن یاد شده است و مراتب عبودیتشان را قرآن بیان کرده است . آنچه به عنوان آخرین مطلب می توان از آن یادکرد اهمیت توحید عبادی است که همان دعوت مشترک تمام انبیاء و هدف بعثت آنان بوده است و این همان پرورش دادن و سوق دادن مردم به سمت پرستش و عبودیت خداوند یگانه است .

آنچه که اکنون پیش رو دارید رساله ای با عنوان«سیمای مخبتین در قرآن و روایات» است. در قرآن مجید و در روایات چون زیارت امین الله به واژه مخبتین اشاره شده است. اصطلاح اخبات در علم اخلاق و سیر و سلوک بسیار مهم است اما کمتر مورد توجه و مطالعه و تحقیق قرار گرفته و بحمدالله در این اثر از زوایای مختلف آن را بررسی کرده ایم. ما در این رساله پس از مقدمه به کلیات بحث تحت عنوان بخش اول پرداخته ایم. در این بخش ابتدا به مفهوم شناسی اخبات از نظر لغت و اصطلاح پرداخته و مترادفات آن را نیز مورد بحث قرار داده ایم. کلماتی از قبیل تواضع، خشوع، سکینه، اطمینان، خوف و خشیت، اخلاص و انابه به عنوان واژه های هم معنا و یا نزدیک به کلمه اخبات بحث شده و پس از آن سیر تاریخی بحث از اخبات را بیان کردیم. در بخش دوم رساله به سیمای مخبتین پرداخته و پس از بیان مصادیق اعلای مخبتین صفات آنان آن گونه از قرآن مجید و روایات بدست می آید چون خوف از خداوند در اثر ذکر و یاد او، صبر و .... بیان شده و توضیح داده ایم که مخبتان در ابتدا بر اثر ذکر الهی به خوف و خشیت می رسند و سرانجام به اطمینان و آرامش، ضمناً اقسام درجات و آثار اخبات نیز بیان شده است. در بخش پایانی رساله به آفت شناسی یا موانع اخبات پرداخته، اعراض از یاد خداوند و نسیان الهی و کبر و هوای نفس و حب دنیا و تصرف شیطان و تلوّن مورد بحث قرار گرفته و ادله قرآنی و حدیثی هر کدام در ارتباط با اخبات بیان شده است.

«ذکر و موانع آن از دیدگاه قرآن و حدیث» از مباحث بسیار مهمّی است که در تربیت انسان نقش اساسی دارد. این رساله طی یک مقدمه و هفت فصل به بازشناسی دقیق ذکر، ابعاد، مراتب، عوامل، آداب و شرایط، آثار، موانع و آثار نپرداختن به ذکر از نظر آیات و روایات پرداخته است. فصل اول در مورد تعریف مسئله، اهمیت، ضرورت، پیشینه، مشکلات و محدودیت های تحقیق، مفهوم، حقیقت، اهمیت و کاربردهای ذکر در قرآن و روایات است. فصل دوم، تقسیمات و مراتب ذکر را مورد بررسی قرار داده است. فصل سوم به بیان توفیقات الهی، مطالعة سرگذشت پیامبران و امت های قبلی، تفکر در مظاهر قدرت الهی و توجه به علم خداوند نسبت به همة هستی پرداخته است. فصل چهارم به بیان خضوع و خشوع، حضور قلب، طهارت قلب، انتخاب زمان و مکان مناسب برای ذکر و ذکر از نظر آیات و روایات پرداخته است. فصل پنجم به آثار دنیوی و اخروی ذکر از جمله: جلب عنایت پروردگار، خودسازی، اطمینان قلب، سرچشمه فکر و اندیشه، زمینه سازی برای استغفار، رستگاری، غفران الهی، اجر عظیم و رضوان الهی پرداخته است. فصل ششم، موانع ذکر از قبیل شیطان، نسیان، آرزوی طولانی، دوست و همنشین بد، رفاه زدگی، توجه افراطی به دنیا، غرور، استکبار و هواپرستی را از دیدگاه آیات و روایات مورد بررسی قرار داده است. در فصل هفتم به بیان پیامدهای ترک ذکر از قبیل زندگی مشقت بار، قساوت قلب، تسلط شیطان، اضطراب و نگرانی، خودفراموشی در دنیا، کور محشور شدن، عذاب جاودان و حسرت ابدی در عالم آخرت و... از نظر آیات و روایات پرداخته است.

خدای را سپاس که توانستم تحقیقاتی پیرامون خشوع در نماز انجام دهم و آنچه اینک پیش روی خواننده گرامی قرار دادر، پایان نامه ای است مشتمل بر چکیده، مقدمه، پیشگفتار و چهار فصل پیرامون موضوع مذکور که در پایان آن به نتیجه گیری مطالب پرداخته شده است. خلاصه آنچه در فصل ها تشریح شده است بدین قرار است: در فصل اول سعی شده به کلیات در مورد مفهوم خشوع و صلاة از نظر لغوی و اصطلاحی و همچنین مفهوم حضور قلب پرداخته شود تا خواننده بهتر بتواند با مفاهیم یادشده آشنایی پیدا کند و در بکارگیری نهاد نماز خویش اهتمام ورزد. همچنین در این فصل این مضمون بیان شده است که نماز مهمترین و مؤکدترین واجبات است که اگر با خشوع و حضور قلب همراه شود عنوان قبولی بر آن مترتب می شود. حضرت علی ( علیه السلام) می فرماید: نماز کاخ اسلامیت را ستونی است محکم و فردای قیامت اگر آن قبول افتد، اعمال دیگر قبول و اگر آن رد شد اعمال دیگر مردود است. در فصل دوم که با عنوان حقیقت نماز مطرح گردید ه است در یک نگاه به معانی باطنی نماز اشاره شده است و در نگاه دوم به بررسی انها به طور جداگانه پرداخته شده است که در مجموعه به این مطالب می پردازد که نماز همین بر زبان راندن کلمات و گزاردن حرکات معین نیست. آن همه فیض و برکت بر پدید آوردن امواج صوتی و اعمال بدنی بدون انکه روح ذکر و توجه در سراسر این کالبد دمیده باشد مترتب نمی گردد. اگرچه حداقل تکلیف با آن ساقط می گردد بلکه باید در نماز معانی حقیق ان توجه نمود و خاضعانه و خاشعانه در برابر حضرت دوست به عبادت پرداخت. فصل سوم با عنوان ضرورت خشوع در فریضه نماز از دیدگاه قران بیان شده است که خواننده در این فصل پی به اهمیت خشوع در نماز برده، به حالت واقعی خشوع آشنا می کشود و متوجه یان مطلب نیز می گردد که خشوع دارای مراتبی است و سعی می کند مرتبه خود از خشوع را پیدا نوده، به مراتب بالاتری دست یابد، در این راستا باید راههای کسب خشوع را بداند. و خواننده گرامی با خواندن این فصل راههای تحصیل خشوع و موانع دستیابی به آن رامی شناسد وسعی در برطرف نمودن موانع می نماید تا نماز خو را مزین به خشوع، خضوع، خلوص، حضور قلب نموده و نماز خود را پیراسته از هر مانع داخلی و خارجی بنماید. در این رساله پس از تبیین مفاهیم کلیات و بیان حقیقت نماز وروشن شدن اهمیت خشوع در نماز، به آثار خشوع در نماز می پردازد و بیان می دارد که خشوع در نماز اثرات ارزنده فراوانی دارد که بر روح و روان وجسم و جان افراد باقی می گذارد و تنها اثرات فردی آن نیست که متوجه افراد می شود بلکه جامعه و اجتماع را نیز متأثر و مستفیض می گرداند. مردم با حضور در نمازهای جماعت که بهترین شیوه نمازگزاردن است، آثار تربیتی اجتماعی مهمی را به یادگار می گذارد. نماز به گونه های مختلف از جمله فرادی و جماعت که همراه با تواضع و خشوع و حضور قلب باشد، بازدارنده از فحشاء و منکر، معراج مؤمن، تقرب دهنده پرهیزکار به ذات اقدس حق و پرورش دهنده روح و فرد و اجتماع به سوی کمال حقیقی است.

خشوع و خضوع در قرآن و سنت از جایگاه ویژه ای برخوردا است که زیربنای آن را شناخت انسان از خود و جایگاه خویش در جهان هستی و رابطه اش با خالق تشکیل می دهد. روح عبادت و توحید، تذلل و فروتنی در برابر خداوند است که نتیجه ی آن فرمانبردای از فرامین الهی می باشد. ضرورت انجام تحقیق پیرامون این موضوع، با توجه به آنچه گفته شد و نیز آیات و روایات فراوانی که در تفاسیر و مجموعه های حدیثی قابل بررسی است و نیز تأکیداتی که علماء و بزرگان در کتب مختلف اخلاقی و عبادی و حتی رساله های عملیه نموده اند و با توجه به سیره ی معصومین علیهم السلام و بزرگان دین و نیز عدم دسترسی به نوشتار جامعی که به این موضوع اختصاص یافته باشد، مشخص می شود. والاترین مرتبه ی خشوع در برابر خداوند متعال است و سایر مراتب آن ( نست به اولیاء، والدین، استاد، فقراء و ...) که در علم اخلاق بیان شده ، باید رنگ الهی داشته باشد و نسبت به شأن متعلّق تواضع جانب تعادل در آن رعایت شود. قرآن در آیات، مختلف با موضوعات: خشوع و نماز، خشوع گناهکاران در قیامت، ارتباط خشوع با ایمان، قرآن سبب خشوع مؤمنین و کائنات و ... به بررسی این موضوع پرداخته است. از راههای تحصیل خشوع و خضوع می توان به توجه به بزرگی خدا، خوف از او، پرهیز از گناه، ایمان به معاد، تلاوت قرآن و ... اشاره نمود، علاوه بر آنکه پرهیز از مونع خشوع و خضوع نیز همچون؛ قساوت قلب، تکبر، و غرور و ... نیز از اهمیّت فراوانی برخوردار است. آثار خشوع در زندگی انسان بسیار فراوان است مثلاً، شناخت خدا، چشیدن لذّت مناجات با او، پاداش های اخروی، سلامت صدر، حق پذیر و پندپذیری، دل نبستن به دنیا و ... از آن جمله اند.