جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مفاهیم مورد توجه دانشمندان و اندیشمندان سیاسی در نظام‏ها و ایدئولوژی‌های سیاسی اجتماعی گوناگون، عدالت بوده و در این باره آراء و نظرات گوناگونی در مورد شاخصه ‏ها و ویژگی های اساسی این مفهوم بیان گردیده است. با ظهور دین مبین اسلام و جهان‏بینی خاص این مکتب در نگاه به انسان و جامعه و هم چنین سیره پیامبر گرامی اسلام| و ائمه معصومین(ع) در اجرای این جهان‏بینی الهی، شاهد توجه ویژه این بزرگان به نوع خاصی از عدالت می‏باشیم که به هیچ وجه در تاریخ بشریت سابقه نداشته است. بدین صورت که عدالت را نه تنها در بعد اجتماعی و بیرونی بلکه در بعد درونی یعنی تزکیه نفس و تقوای فردی نیز مورد عنایت قرار داده و آنرا مقدمه رسیدن به عدالت اجتماعی دانسته‏اند. یکی از شخصیت‏های نامدار این مکتب در اجرای این مهم امیر مؤمنان علی× می‌باشد به گونه‏ای که در تاریخ بشریت، همواره نام وی قرین عدالت بوده و همگان حتی مخالفین نیز به ویژگی بارز عدالت طلبی ایشان اذعان داشته‏اند. نوشتار پیش رو برآن است با بررسی موشکافانه سیره عملی امام علی(ع) و سخنان گهربار ایشان در این باره به بازشناسی شاخصه‏ های عدالت در منظومه فکری سیاسی این شخصیت برجسته بپردازد.

عدالت ( عَدُلَ یَعدُلُ) به معنای راستی ، درستی می باشد. عدل در قرآن به صورت های عدل در حکم و داوری ، در سخن گفتن، فدیه و اشتراک کاربرد دارد. هدف از انجام این تحقیق فراهم کردن ساز و کار برای اجرای عدالت است که این از خواسته های مقام معظم رهبری می باشد و اهمیت موضوع عدالت که از اصول بنیادی شیعیان می باشد. استقرار عدالت یکی از اهداف انبیاء می باشد. عدالت واقعی در میان مردم برقرار نمی شود، مگر زمانی که قانون عادلانه ای در میان آنها باشد و قانون عادلانه از طرف بشر ضمانت اجرایی ندارد و بشر قابل به تشخیص حقیقت نیست زیرا طبع بشر متمایل است خود را مقدم بر دیگران کند و قانون را تا آنجا که به نفعش باشد می پذیرد و هر جا به ضررش بود، طرد می کند . قانون عادلانه باید به گونه ای باشد که بشر در مقابل آن خاضع و از سوی خدا باشد تا در عمق وجدانش از مخالفت باآن بترسد و با پاداش و کیفر الهی ضمانت اجرایی دارد. تجربه نشان داده است که تندروی ها و کند روی ها، همواره به مشکلات مختلفی ختم می شود. عدالت در خور، خواب و شهوت باعث سلامتی روحی و جسمی بدن، توانایی برای خود سازی و انجام عبادات و عمل صالح و تحصیل علم مفید است. رهایی از هوی و هوس و رسیدن به قرب و کمال الهی ، تجربه کردن لذات معنوی و داشتن آرامش ، امید به آینده و به دست آوردن فضائل و اخلاق پسندیده از آثار دیگر عدالت در فرد است. برای تحقق کامل عدالت، عدالت علاوه بر افراد، باید همه ی بخش های زندگی را فراگیرد تا اجتماع موزون و متعادل شود و این امر یعنی اجرای عدالت چون دیگر مسائل اجتماعی نیاز به بستر سازی و ایجاد زمینه های فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی و تربیتی دارد. تا عدل گرایی در جامعه از پایگاهی استوار برخوردار شود و آثار آن تحقق یابد. از جمله آثار عدالت اجتماعی ، الهی و اسلامی شدن جامعه و اجرای حدود الهی و وحدت میان افراد، از بین رفتن ظلم ، رسوم و عادات نامعقول ، فحشا، کم فروشی و گران فروشی، رشوه، دزدی و سامان گرفتن زندگی فقر است.

آنچه پیش روی شماست مطالبی پیرامون عدالت خواهی در قرآن و سنت و پیامدهای فردی و اجتماعی که در سه بخش به رشته تحریر در آمده است. در ابتدا عدالت خواهی در فرهنگ لغت به معنای توازن و تعادل و برابری آمده است و از دیدگاه بزرگان شیعه و تسنن به این معناست که خداوند فضل خود را از هیچ موجودی دریغ نمی کند یعنی گستره فضل و کرم خداوند به اندازه ظرفیت و پذیرش انسان هاست و در فصول دیگر اشاره شده است به این که عدالت یک امر فطری است و هر انسانی به طور طبیعی و و فطری بر اساس عقل و اندیشه خواهان عدالت است و برای اجرای عدالت همه مشکلات را تحمل کرده است و بعد به انواع عدالت که عدالت فردی در حوزه اخلاق و رفتار و طبیعت انسان است و به عدالت اجتماعی که منظور رعایت حقوق اجتماعی دیگران است اشاره شده است. زمانی در جامعه عدالت اجرا می شود که رهبران و حاکمان بر اساس موازین اسلام حرکت کنند و از قدرت طلبی و سود جویی رذایل اخلاقی بپرهیزند و در بخش دوم به عدالت خواهی در قرآن و سنت می پردازیم که عدل و قسط در قرآن جایگاهی والا دارد به طوریکه خلقت هستی بر پایه آن صورت گرفته در نگاه قرآن عدالت ذاتا دارای ارزش است به طوریکه عدالت در دوازده آیه از هفت سوره قرآن به کار رفته است و پایداری آسمان ها و زمین بواسطه عدل می باشد و در مورد سنت نیز هدف از بعثت پیامبران وجانشینان پیامبر اسلام « امامان » برقراری یک نظام عادلانه اجتماعی با اجرای قوانین و احکام قرآن و اسلام می باشد. تامردم را به کمال برسانند و عدالت را در جامعه اجرا کنند . و در انتها به پیامدهای فردی و اجتماعی عدالت می پردازیم که پیامدهای فردی عدالت اصل حق حیات است . زیرا که هر کس حق زندگی و آزادی و امنیت دارد و هیچ کس اجازه ندارد مانع آزادی و امنیت فرد شود.و دیگر پیامدهای آن اصل کرامت انسانی است زیرا که اسلام انسان را برترین آفریده و اشرف مخلوقات می داند و آنچه در آسمان ها و زمین است همه در تسخیر انسان است و انسان باید باتفکر و تحمل در اعمال خود باید از کرامت خود فرود نیاید و دیگر پیامدها فردی عدالت اصل آزادی است. انسان آزاد آفریده شده و آزادی حق مسلم انسان ها است. و در پایان به پیامدهای اجتماعی عدالت اشاره می کینم که برخورد عدالت آمیز افراد با یکدیگر آثار و فواید فراوانی را برای فرد و جامعه دارد و از جمله باعث زیاد شدن برکات می شود و خداوند رحمتش را فرود می آورد. و باعث امنیت و آرامش همه جانبه و رفاه عمومی و وسعت فقرزدایی و فقدان فقر اعم از فقرمادی یا معنوی می شود و تبعیض میان افراد جامعه و جهل و بی سوادی از بین می رود. و نیز باعث عزت و اقتدار ملی و استواری حکومت و دولت می شود. و بعد به آثار اجتماعی عدالت مهدوی که عدالت در فرهنگ و عدالت در اقتصاد و عدالت در قضاوت می باشد و به آثار مثبت وجود عدالت بیان می کنیم زیرا که عدالت یکی از شرطهای سعادت اجتماعی است همان طور که فرد با ظلم به خود و دیگران به سعادت نمی رسد جامعه نیز با وجود رابطه ظالمانه به سعادت نخواهد رسید. پس به این نتیجه رسیدیم که باید در جامعه عدالت اجرا شود. تا ظلم و ستم از بین رود. امید به آن روز که آقا امام زمان – عجل الله تعالی- عدالت را به صورت کامل و تمام در جامعه اجرا کندو امنیت و رفاه عمومی در جهان ایجاد کند. ان شاء الله

این تحقیق در یک مقدمه و شش فصل نوشته شده است: مقدمه، ارزش عدالت در فرهنگ اسلامی؛ فصل اول، معنای لغوی و اصطلاحی عدل و پیشینه کلامی بحث عدل؛ فصل دوم، عدالت در قرآن؛ فصل سوم، عدل و قسط در نهج البلاغه: عدالت اجتماعی در نهج البلاغه، عدالت در حکومت از دیدگاه امام علی(ع)؛ فصل چهارم، نظریات فرق اسلامی در باب عدل و قسط: حسن و قبح، جبر و اختیار، محاسن و معایب خلقت؛ فصل پنجم، دلایل منکران عدل و پاسخ به آنها: دلایل منکران اصل عدالت و پاسخ به آنها، پاسخ به دلایل منکران اصل عدالت، حوادث ناگوار و پاسخ به آنها، مفهوم قضا و قدر؛ فصل ششم، عدل از اصول دین: چرا عدل را از اصول دین می نامیم؟ موقعیت خیر و شر در جهان هستی، فلسفه تفاوتها در جهان هستی.

موضوع اصلی مقاله، نسبت سنجی معارف وحیانی و علوم انسانی در جامعه دینی است. مقاله با به کار گیری الگوی روشی "فهم اجتهادی" تلاش می کند ایده "نیازمندی دو سویه جامعه دینی به معارف وحیانی و علوم انسانی و ضرورت تعامل این دو در تنظیم مناسبات زندگی جمعی" را استدلال کند. از دیدگاه مقاله حاضر، نیازمندی علوم انسانی به معارف وحیانی در ارزشگذاری و جهت گیری ارزشی تدبیر عقلایی جامعه و نیازمندی معارف وحیانی به علوم انسانی در تحقق خارجی آموزه ها و معارف وحیانی با بهره گیری از قواعد و مناسبات عقلایی مکنون در علوم انسانی، تعامل مذکور را نشان می دهند.

عدالت اجتماعی از اهداف بعثت پیامبران و فرستادن کتاب های آسمانی است و به همین جهت، مفسران قرآن کریم در آیات زیادی بر آن تاکید دارند. برای برخی از آیات مرتبط با عدالت اجتماعی، نقش کلیدی در این زمینه تلقی می شود و یکی از مهم ترین مباحث آنها دلالت بر حسن ذاتی و عقلی یا حسن شرعی است. مفسران امامیه و معتزله به حسن ذاتی و عقلی اعتقاد دارند و مفسران اشاعره به حسن شرعی. در این مقاله، آیات مرتبط با عدالت اجتماعی و دلالت آنها بر حسن ذاتی و عقلی یا حسن شرعی از دیدگاه مفسران عدلیه و اشاعره مورد بررسی قرار گرفته، دلالت آنها بر حسن ذاتی و عقلی تبیین می شود و سپس آثار مهم این مبنا با شواهد قرآنی بیان می گردد. از مهم ترین آثار این مبنا می توان به حسن تکلیف به عدالت اجتماعی، تشویق بیشتر به عدالت اجتماعی، نفی نسبیت حسن عدالت اجتماعی و حسن عدالت اجتماعی در مصادیق فاقد نص خاص اشاره کرد.

نظام‌های اخلاقی طبقه‌بندی‌های گوناگون از مفاهیم اخلاقی دارند. پرسش این جستار آن است که قرآن کریم چه طبقه‌بندی از مفاهیم اخلاقی را مطرح می‌کند؟ در این نوشتار دو اصل بنیادین مطرح شده است که دیگر مفاهیم اخلاقی به آن بازگشت داده می‌شوند. نخست اصل عدالت است که بسامدی بس متکثر و متنوع در قرآن کریم دارد و از آن تفسیرهای گوناگون شده است. اما به نظر می‌رسد که عدالت در منطق دینی، به‌معنای آن است که آنچه بر خود نمی‌پسندی، بر دیگران هم مپسند و با این تفسیر، بسیاری از مفاهیم اخلاقی دیگر را می‌توان به «عدالت» بازگرداند. اصل دوم بنیادین، اصل «احسان» است. این اصل مرجع مفاهیم اخلاقی چون عفو، ‌انفاق، ایثار و ... است. در این تفسیر از منطق اخلاقی قرآنی، ‌عدالت و احسان دو مرجع مفاهیم اخلاقی‌اند. هر چند عدالت کف رفتار اخلاقی را تعریف می‌کند و احسان، ‌اوج آن را.

افزون بر دلایل فطری و عقلی، بر اساس آیات قرآن، انسان در کارهای خود اختیار دارد که یکی از مهم ترین کارهای او برقراری عدالت اجتماعی است. این مبنا آثار گوناگونی دارد که از مهم ترین آنها می توان به لزوم تلاش برای عدالت اجتماعی و ضرورت کوشش برای رهایی از ظلم اجتماعی اشاره کرد. این نوشتار، که با روش توصیفی تحلیلی نگارش یافته، اختیاری بودن عدالت اجتماعی را در آیات قرآن کریم را مورد بررسی قرار داده است. چنین آثار مهم آن را با شواهد قرآنی بیان کرده و دیدگاه اشاعره را که به جبر در افعال و عدالت اجتماعی به عنوان یکی از مصادیق مهم آن عقیده دارند، مورد نقد قرار داده است.

نویسنده نخست تعریفى از جمهوریت ارائه مى کند آنگاه به مؤلفه هاى بنیادى و علمى آن مى پردازد. در بخش مؤلفه هاى بنیادى از عناوینى چون: توحید در ساحت اندیشه وزى، عدالت محورى، قانونمندى، آزادى اندیشه، رضایت و مقبولیت عامه بحث مى کند و در بخش مؤلفه هاى عینى و علمى محورهاى زیر را مورد بررسى قرار مى دهد: هدایت و رهبرى مستمر، جامعه دینى، وجود نهادهاى نظارتى، مشارکت سیاسى فراگیر.