جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پژوهش حاضر دیدگاه فلسفی و تفسیری صدرالمتالهین درباره سعادت و شقاوت و نسبت آن با حرکت جوهری تحلیل و بررسی و مقایسه شده است. اهمیّت مسأله سعادت و شقاوت علاوه بر بعد همگانی آن که هر کس خواهان دستیابی به سعادت و دوری از شقاوت است، بخاطر آن است که این مسأله ناشی از مبانی فلسفی صدرالمتالهین مانند: اصالت وجود، تشکیک در حقیقت وجود، جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن نفس، حرکت جوهری، اتحاد عاقل و معقول، اتحاد با عقل فعال و تجرد خیال می‌باشد. توجه به موارد: 1- سعادت و شقاوت حقیقی انسان تجلی یافته در سعادت و شقاوت نفس ناطقه انسانی 2- وجود عقلانی انسان که کمال غایی و سعادت نهایی انسان است 3- فعلیت یافتن قوای نفس اعم از قوای نظری و عملی 4- دوری از تعلقات شهوی و غضبی و دنیایی و شیطانی 5- ادراک حقایق هستی مانند وجود خداوند متعال، انبیاء الهی، ملائکه الله و... نشان دهنده حقیقت سعادت انسان و مؤلفه‌های سعادت او هستند. عنایت به اصل حرکت جوهری موجب می‌شود فعلیت یافتن کمالات نفس انسانی و تشدید این فعلیت تبیین واقع بینانه‌ای پیدا کند با توجه به اینکه شقاوت نقطه مقابل سعادت می‌باشد فعلیت یافتنی که در مسیر غایت آفرینش و قوس صعود و تقرب الی الله نباشد شقاوت انسانی را رقم خواهد زد. از آنجا که صدرالمتالهین در شیوه و اصول تفسیر قرآن کریم کاملاً به مبانی فلسفی خود (حکمت متعالیه) التزام دارد لذا آراء تفسیری او در این مباحث منطبق و همسو با دیدگاه‌های فلسفی‌اش می‌باشد.

رابطه نفس و بدن و چگونگی تاثیر و تاثر این دو جوهر بر یکدیگر از مهم ترین سوالات فلسفی‌ ای است که فیلسوفان مسلمان و غربی هر یک بنا بر اصول و مبادی خویش سعی در پاسخگویی به آن داشته‌اند. از همین رو مطالعه تطبیقی میان اندیشه فیلسوف بزرگ اسلامی ملاصدرا و اندیشمندان مکتب راسیونالیسم می تواند جایگاه و توانمندی هر یک از ایندو مشرب فکری را در جهت حل مسائل مهم فلسفی تبیین نماید. فرضیه تحقیق: در خصوص مکتب راسیونالیسم آن است که این مکتب علیرغم تلاشهای اندیشمندان این مکتب در خصوص توجیه رابطه نفس و بدن نتوانسته است پاسخ فلسفی شایسته‌ ای برای پرسش فراهم نماید ملیکن در حکمت متعالیه با توجه به مبانی این مکتب از جمله اصالت وجود و حرکت جوهری و اتحادی بودن رابطه ماده و صورت می توان نظریه دستگاهمندی در خصوص رابطه نفس و بدن ارائه نمود که تاثیر و تاثر متقابل ایندو جوهر به یکدیگر را توجیه نموده است و وحدت هویت انسانی نیز براساس آن تبیین شود. روش تحقیق: کتابخانه‌ ای. یافته‌ های تحقیق: چهار فیلسوف برجسته مکتب راسیونالیسم هریک براساس مبادی و اصول فلسفی خویش سعد نموده‌ اند به نحوی مساله رابطه نفس و بدن را حل نمایند ولیکن واقعیت آن است که چنان دیوار بلندی میان ایندو جوهر در فلسفه راسیونالیسم کشیده شده است که هیچگونه ارتباطی میان آنها قابل برقراری نیست و از همین روست که سه بعد از دکارت یعنی اسپینوزا و لایب نیتس و مالبرانش سعی نموده‌اند هریک به نحوی با واسطه قرار دادن جوهر الوهی رابطه میان ایندو جوهر واضح و متمایز را برقرار سازند. ولیکن در فلسفه ملاصدرا با توجه به مبانی اصالت وجود و مراتب تشکیکی آن و حرکت جوهری و اتحادی بودن رابطه ماده و صورت می توان نظریه اتحاد نفس و بدن را مطرح نمود که ر این دیدگاه اولا نفس و بدن دو روی سکه وجود هستند و لذا حقیقت و هویت آنها از یک سنخ است و ثانیا هویت انسان نیز در این نظریه با توجه به اینکه بدن در طول در نفس مرتبه بالاتر بدن است و هر دو مرتبه از حقیقت وجود هستند هویتی واحد و متعین خواهد بود و دیگر دوئیت و ثنویت در هویت و هستی انسان رخ نمی نماید. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: با توجه به مبانی تازه و جدیدی که مکتب حکمت متعالیه مطرح نموده است این امکان برای پژوهشگر در رشته فلسفه اسلامی فراهم می گردد تا مطالعه تطبیقی میان مکاتب و اندیشه‌ های جدید فلسفی غرب بااین مکتب و عرضه سوالات تازه در تفکر فلسفی جدید و معاصر به آن توانمندیهای این اندیشه فلسفی بیش از پیش هویدا و آشکار شده و زمینه‌ های مهم و قابل توجهی برای فعالیت و پویایی فکری پژوهشگران رشته فلسفه اسلامی فراهم گردد.

چگونگی ارتباط نفس با مبادی عالیه هستی به‌ویژه عقل فعال، از مسائل مهم فلسفه صدرایی است. ازنظر ملاصدرا نفسِ انسان ازطریق حرکت جوهری از عالم طبیعت به عوالم بالاتر سلوک یافته و با عقل فعال اتحاد برقرار می‌کند و به ادراک معقولات نایل می‌گردد. در این دستگاه معرفتی ادراک معقولات، به مشاهده نفسِ حقایق حاصل می‌شود؛ بدین‌صورت که صور خیالی و عقلانی، هریک در مقام خود، دارای ثبات و تجرد ذاتی‌اند و نفس با حرکت جوهری به مرحله ادراک عقلی راه می‌یابد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد تبیینی روشن از چگونگیِ این نحوه ادراک و به‌طور خاص، نحوه اتحاد آن با عقل فعال ازمنظر ملاصدرا ارائه نماید. برای رسیدن به این مقصود، نخست باید ماهیت نفس، عقل، ادراک و نحوه اتحاد نفس با عقل فعال و دیگر مبادی عقلی و کیفیت ارتباط صورت معقوله با ادراک شهودی از حقایق عقلی موجودات، ازمنظر فیلسوفان پیش از ملاصدرا بررسی گردد تا راه حل مسئله پژوهش حاضر را فراهم ‎نماید.

تناظر انسان کبیر و انسان صغیر، مطلبی پایه‌ای در حکمت متعالیه است که کمک قابل توجهی به تبیین مباحث مختلف فلسفه صدرایی می‌کند. یکی از مباحثی که نیازمند تبیین در فلسفه صدراست، مسئله وحدت عالم با ابعاد مختلف آن است؛ مسئله‌ای عرفانی که نیازمند تبیینی عقلانی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه علم النفس صدرایی، به تبیین وحدت عالم در دو حوزه درونی و بیرونی پرداخته و با توجه به ابداعات ملاصدرا در علم النفس، به تطبیق مباحث نفس‌شناسی بر عالم به عنوان انسان کبیر همت گمارده است؛ تطبیقی که در کلمات خود صدرا نیز مشهود است. نتیجه این پژوهش، تبیین وحدت عالم در حوزه بیرونی به نحو بیان انحاء سه‌گانه وحدت جمعی، وحدت حقه ظلی و وحدت شخصی عالم بوده و در حوزه درونی نیز بساطت عالم را به معنای بساطت عقل اول توضیح داده و توجه به مراتب عالم را موجب ترکیب عالم از ماده و صورت دانسته بدون اینکه تعدد وجودی در آن حاصل آید.

تاریخ فلسفه و کلام، شاهد منازعات بسیاری در مسئله جبر و اختیار بوده­است؛ زیرا علاوه‌بر اهمیت مسئله به جهت ارتباط دو‌سویه آن با فاعلیت وحدانی خداوند به‌مثابه مهم­ترین آموزه دین، دارای اثرات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است و بسیاری از سیاستمدارن در جهت پیشبرد اهداف خویش از آن استفاده­کرده­اند. پژوهش حاضر درصدد است با هدف تبیین فاعلیت ایجادی انسان از منظر اشاعره و پیروان حکمت متعالیه، شبهات وارده بر فاعلیّت اختیاری انسان و ارتباط آن با توحید افعالی را رفع نماید. روش پژوهش بنیادی-کاربردی است و برحسب نیاز از روش اسنادی-تحلیلی نیز استفاده شده­است. آثار متکلمین اشاعره و حکمت متعالیه، جامعة تحقیق و سایر منابع ناظر به اهداف پژوهش، به‌عنوان منابع تبیینی و تکمیلی مورداستفاده قرارگرفته­است. نتایج به‌دست­آمده حاکی از آن است که پیروان حکمت متعالیه، انسان را فاعل قریب ایجادی می­دانند و به دلالت عقلی و نقلی برای وی قائل به فاعلیت ایجادی در طول فاعلیت استقلالی حق هستند؛ اما از منظر اشاعره، التزام به توحید افعالی بر دو مبنای سلبی«انکار نظام علّی جهان» و ایجابی «نظریه عادة‌الله» استوار است. انسان دارای فاعلیت ایجادی نیست و فقط کاسب اعمال خویش است.

تناسخ، ازمسائل مهم درعلم النفس است؛ که درطول تاریخ، فکرواندیشه بشررا به خود مشغول وطرفداران زیادی¬را درجوامع واقوم مختلف¬ در پهنه وسیع جغرافیایی وتاریخی به خود اختصاص داده ودرعلوم مختلفی چون فلسفه ،کلام ، تفسیر ، فرق ومذاهب از آن بحث شده است ؛از طرفی گره خوردن سرنوشت برخی از آموزه های دینی همچون معاد ، معاد جسمانی، احیای اموات ، عالم ذر ، رجعت و... با مساله تناسخ حساسیت موضوع را بیشتر نموده است. تقریبا تمام ادله¬ی اصلی استحاله تناسخ ،در دوکتاب «علم النفس فلسفی» و «تناسخ ازدیدگاه عقل ونقل» مورد نقد وبررسی قرار گرفته است ومولفین این دو کتاب، آنها را ناتمام می دانند؛در این نوشتار،که روش توصیفی- تحلیلی- انتقادی است نقطه نظرات این دو اثر درمورد برخی ازمهمترین دلایل عقلی نظریه استحاله تناسخ، مورد نقد وبررسی قرار گرفته است ودرپایان ادله ونقدهای ایشان در نفی ادله عقلی ،به بوته نقد کشیده شده ونظریه استحاله تناسخ مورد قبول واقع شده است.

چکیده ماشینی: این تحقیق برگرفته از کتابی از شهید مرتضی مطهری تحت عنوان تقریرات دین و جامعه است. در مورد موضوعات زیر بحث می کند: 1- توضیح عبارت: «اشیاء به اضدادشان معلوم می شود» و مراد از آن چیست. 2- به این سؤال پاسخ می دهد: آیا درست است که ذهن انسان از درک برخی چیزها ناتوان است؟! 3- شناخت خود چگونه می تواند مقدمه ای برای شناخت خدا باشد؟ 4- شناخت نفس الهی تا چه حد امکان پذیر است؟ 5- چرا قرآن از زندگی و آثار و شئون آن اینقدر یاد کرده است؟