آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، تصحیحی است از «هادی المضلین» منسوب به حاج ملاهادی سبزواری از متکلمان قرن سیزدهم هجری قمری، که مشتمل است بر پنج باب با این عناوین: توحید، عدل، نبوت و امامت، معاد، و آن‌ چه به تجربه ثابت شده است. (این بخش به مباحثی طبیعی اختصاص دارد که به تجربه به اثبات رسیده‌ اند، مباحثی چون چگونگی به وجود آمدن فصول چهارگانه، باران، برف، تغییرات جوی، رعد و برق، و آب و هوا). مصحح در کتاب خاطر نشان می‌ کند: «درباره‌ ی مولف هادی المضلین حکم قطعی نمی‌ توان داد. دو احتمال وجود دارد: 1- در برخی از منابع کتاب‌ شناسی مانند الذریعه و فهرست نسخه‌ های خطی، این اثر به عنوان یکی از نوشته‌ های حاج ملاهادی سبزواری معرفی شده است. از سوی دیگر نثر، شیوه‌ ی نگارش و استدلال حاجی در آثاری چون اسرارالحکم و هدایة الطالبین با هادی المضلین شباهت‌ هایی دارد. 2- اما در مقابل، در هیچ‌ یک از فهرست‌ هایی که از آثار وی ارایه شده، نامی از هادی المضلین نیست. مضافا بر این که در مباحث پایانی کتاب، نظریه‌ ی حرکت جوهری را رد می‌ کند، در حالی که او به عنوان یکی از پیروان و شارحان حکمت متعالیه به شمار می‌ آید و نظریه‌ ی حرکت جوهری از مهم‌ ترین آموزه‌ های فلسفی ملاصدرا و از مبانی حکمت متعالیه می‌ باشد. بنابراین احتمال، باید گفت هادی‌ المضلین اثر حاج ملاهادی سبزواری نیست، بلکه محصول اندیشه‌ ی یکی از شاگردان و یا متکلمان متاثر معاصر وی می‌ باشد.

«حکمة الاشراق» مهم‌ ترین اثر شیخ شهاب الدین سهروردی و منبع اصلی حکمت اشراق. این کتاب به زبان عربی است و بنا به گزارش سهروردی، در سال ۵۸۲ تألیف آن به پایان رسیده است. سهروردی «حکمة الاشراق» را کتابی مشتمل بر حکمت‌ های شگفت انگیز و عبارات رمزگونه معرفی کرده و در میان آثاری که در علوم الهی نوشته، برای آن جایگاه ویژه‌ ای قائل شده و آن را بی‌ نظیر وصف کرده است. حکمة الاشراق شامل دو بخش عمده است: در ضوابط فکر و انوار الهیه. در ابتدای کتاب، مقدمه و در انتها وصیت مصنف نیز در آن آمده است. بر «حکمة الاشراق» شرح‌ هایی نوشته شده که از مهم‌ ترین آنها شرح شمس الدین محمد شهرزوری و شرح قطب الدین شیرازی است. شرح قطب الدین شیرازی متأثر از شرح شهرزوری و بسیار مورد مراجعه حکما بوده و از مهم‌ ترین تعلیقات، تعلیقه صدرالدین شیرازی است.

عرفا چنین اراده می‌کنند که برای شناخت معبود خویش در نتیجه سیر و سلوک و طی طریق و نه از راه استدلال و برهان بلکه از طریق مکاشفه و اشراق به ژرف‌ترین مراتب روحانی دست یابند. لذا عارفان عالم و بزرگان طریق، سعی دارند سیر و سلوک را برای سایرین نیز در حد معرفت خود آنان بنمایانند تا به فلاح و رستگاری دست یابند. چنان که خواجه نصیرالدین طوسی از علما و حکما و عرفای قرن هفتم درکتاب عرفانی خود، اوصاف‌الاشراف، موجز، گویا، با انشایی بلیغ و شیوا و درعین حال پرمغز و پرمعنی در شش باب و هر باب (به استثنای باب ششم) در شش فصل، مراتب سیر و سلوک را تبیین می‌کند. وی باب اول را با ایمان آغاز و در باب ششم با فنا به پایان می برد. در مورد کتاب اوصاف‌الاشراف می‌توان گفت این اثر مهم عرفانی نه تنها از نظر شناخت و تأویلات مصطلحات سیر و سلوک عرفا وصوفیه معتبر است، بلکه برای شناخت خواجه نیز ارزشمند است. مقاله حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه‌ای تدوین شده است. كليدواژه‌ها: عرفان، خواجه نصیرالدین طوسی، سیر و سلوک سالک، مکاشفه، معرفت، سبک.

القَبَسات از مهم‌ترین آثار میرداماد، از فیلسوفان مشهور دوره صفویه، است. نام کامل این کتاب در برخی از منابع "قبسات حق الیقین فی حدوث العالمْ" آمده است. میرداماد در این کتاب کوشیده است مساله قدیم بودن خداوند و حادث بودن جهان و چگونگی صدور آن از باری تعالی را به مدد اصول فلسفی و قواعد عقلی اثبات کند. میرداماد کتاب قبسات را در ده باب تنظیم کرده و هر بابی را به عنوان "قَبَس" خوانده است. کلمة "قبس" به معنی "اخگر" یا "پارۀ آتش" است و از قرآن مجید اقتباس شده است. شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بر این کتاب نوشته شده است که نشان از اهمیت این کتاب در فلسفه اسلامی دارد. به دلیل اهمیت قبسات، شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی، چه در زمان خود میرداماد چه پس از وی، بر این کتاب نوشته شده است. یکی از اولین شرح ها، شرح میر سید احمد علوی (داماد و پسر خالۀ میر داماد) است که به گفتۀ او، آن را به درخواست مکرر خود میرداماد، اما پس از درگذشت وی، نوشته است. این شرح، در واقع، حاشیه‌های مفصّل علوی به صورت «قال اقول» است که به تبیین مطالبی از متن قبسات می‌پردازد که البته جانبدارانه و همدلانه است. حامد ناجی اصفهانی شرح علوی را بر اساس سه نسخۀ خطی، تصحیح کرده است. این شرح در سال ۱۳۷۶ش منتشرشده است.

«رساله جودیه»، از جمله رسائل منسوب به شیخ الرئیس ابو علی سینا است که آن را به زبان فارسی، خطاب به سلطان محمود غزنوی، در موضوع علم طب نوشته است. رساله حاضر، در هشت باب با موضوعات علاج چشم، علاج درد دندان، بیان درد معده، دفع کرم و...، دفع تب، بیان قوه باه، دفع استسقاء و دفع درد پشت، تنظیم شده است. مؤلف، قبل از توضیح بیماری ‌ها در ضمن ابواب هشت گانه، مقدمه ‌ای را مطرح ساخته و در آن آفات و آثار سوء پر خوری، پر خوابی و کثرت مقاربت را یاد آور گردیده است و از خوردن غذا های سرد، شور و ترشی‌ ها بر حذر داشته است. در باب اول، موضوع بحث، علاج چشم است که طرق مختلف چشم درد، کم سویی و شب کوری آن را بیان نموده است. در باب دوم علاج دندان مطرح است و در ذیلش مقابله با دندان درد و همین طور جلوگیری از خون ریزی دندان و لثه با دارو ها و گیاهان مختلف بیان شده است. درد معده و بر طرف نمودن امراض و آفت‌ های دستگاه گوارش، موضوع باب سوم است که راه‌ های مختلف فائق آمدن بر این ناراحتی‌ ها بر شمرده شده است. بو علی در باب چهارم به روش‌ های دفع کرم، کدو دانه و دانه کودکان پرداخته است. باب پنجم در دفع تب است که در ذیلش دفع خارش اندام، گشایش صدا، معالجه مارگزیده، دفع کک گزیده، دفع موش، دفع مو ریختگی، دفع بیرون آمدن مقعد، دفع بواسیر، دفع آماس یا همان ورم و دفع درد خایه آمده است. در باب ششم، مؤلف، به راه‌ های تقویت قوه باه پرداخته است که مد نظر اکثر اطبا و دانشمندان از جمله محمد بن زکریای رازی بوده است که کتاب مستقلی در این زمینه تالیف کرده است. باب هفتم در دفع استسقاء می‌ باشد که در ذیلش گشودن حیض و خون آمدن از زنان به علت حسد و چشم زخم و... مطرح است. باب هشتم درباره دفع درد پشت است که روش دفع مگس نیز در ذیل این باب آخرین آمده است.

تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، تألیف میرزا مهدی مدرس آشتیانی (1306-‎1372ق)، کتابی است دو جلدی، به زبان عربی و در توضیح و تبیین شرح منظومه حکیم ملا هادی سبزواری با موضوع فلسفه. اصل منظومه را ملاهادی، خود نگاشته است و شرحی بر آن نیز. بیش از چهل شرح و تعلیقه بر منظومه حاج ملا هادی نوشته شده و تعلیقات میرزا مهدی آشتیانی یکی از آنهاست. برخی دیگر از شروح و تعلیقات مهم منظومه عبارتند از: شرح ملا محمد (فرزند مؤلّف)، حاشیه ملا محمدکاظم خراسانی، شروح شیخ محمدتقی آملی، آخوند هیدجی، سید ابوالحسن رفیعی، امام خمینی، شهید مرتضی مطهری و... این اثر به کوشش مهدی محقق به چاپ رسیده است و اولین چاپ آن در سال 52 بوده است. تعلیقات میرزا مهدی آشتیانی بر منظومه برای نخستین بار، توسط مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، شعبه تهران به چاپ رسید. اساس چاپ این تعلیقه نسخه‎ای است که میرزا محمود آشتیانی با خط خودش نوشته؛ البته یک بررسی ثانویه هم روی آن انجام شده و موارد استشهاد آیات هم در آن تعیین شده است. پیشگفتارهای چاپ اول و دوم کتاب به زبان فارسی است و محتوای مطالب به زبان عربی. محتوای مطالب کتاب به این صورت ارائه شده: میرزا مهدی، ابتدا با عبارت «قوله...»، کلام محقق سبزواری را ذکر می‎کند و سپس در پایین آن با زبان عربی به شرح مطالب می‎پردازد. جلد اول کتاب، شامل شرح مطالب از مقدمه شرح منظومه تا بحث اعتبارات ماهیت است و جلد دوم از مبحث بعضی احکام اجزای ماهیت شروع و تا پایان مطالب شرح منظومه ملا هادی، یعنی مباحث مربوط به معاد و اخلاق ادامه می‎یابد. در صفحه 10، سطر 9، کلمه «نتوانسته است» اشتباه چاپی است و باید به جای آن «توانسته است» باشد. مقدمه‎نویس در پیشگفتار، نوشتن شرح حال مفصلی از نویسنده را (به دلیل عدم آشنایی کافی غیر ایرانی‎ها با افکار و شخصیت آشتیانی)، در جلد دیگری از کتاب وعده می‎دهد و در انتهای پیشگفتار، به ارائه بیوگرافی مختصری که صاحب «ريحانة الأدب» از وی نوشته، بسنده می‎کند؛ اما در پیشگفتار دوم می‎نویسد: به دلایلی این کار محقق نشده است. متن گفتار وی چنین است: «هنگام نشر چاپ اوّل، ما به خوانندگان ارجمند وعده داده بودیم که جلد دومى منتشر سازیم که مشتمل بر شرح و بیان افکار آشتیانى به زبان فارسى باشد و جلد سومى که در آن تعلیقه آشتیانى به زبان انگلیسى مورد گزارش و تحلیل قرار گیرد، ولى به علل گوناگون این هدف عالى ما به مرحله تحقّق درنیامد، ولى در عوض راقم این سطور توفیق یافت که با همکارى یکى از دانشمندان، شرح منظومه سبزوارى (قسمت امور عامّه و جوهر و عرض) را به زبان انگلیسى ترجمه کند و به دنیاى علم عرضه‏ دارد و نیز جلد دوم شرح منظومه را که اختصاص به الهیات بالمعنى الأخص دارد، به سیاق و روش جلد اول آماده سازد که هم‏اکنون زیر چاپ است».