آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «علم الهی» از مهم ترین و معروف ترین کتابهای محمد بن زکریای رازی است که در آن مباحث عقلی و مطالب فلسفی و جهان شناسی را مورد بحث قرار داده و اندیشه های خاص خود را در آن آشکار ساخته است. اصطلاح «علم الهی» یا «الهیات» نزد دانشمندان باستان بسیار متداول بود زیرا آنان فلسفه را بدم قسم نظری و عملی و سپس نظری را به سه قسم طبیعی و تعلیمی و الهی تقسیم کرده اند. اموری که خارج از ماده است و همچنین سبب های نخستین وجود طبیعیات و تعلیمیات و آنچه که بدان دو بستگی دارد در علم الهی مورد بحث قرار می گیرد و بدین مناسبت آنکه از علم الهی سخن می گوید می تواند بسیاری از مسائل علم طبیعی و تعلیمی و منطقی را مورد بررسی قرار دهد. بنابراین جای شگفت نیست که رازی در این کتاب بسیاری از مسائل مختلف علم طبیعی و مباحث جهان شناسی را به میان کشیده است.

این اثر که نخستین جلد از یک مجموعه دو جلدی است، بخشی از منظومه حکمت سبزواری که به بحث درباره مسایل فلسفی پرداخته است، مورد شرح و بررسی قرار گرفته است. نگارنده (شارح) ابتدا به بحث درباره بدیهی بودن مفهوم وجود و اصالت آن پرداخته و مفهوم اشتراک در وجود و زیادی وجود بر ماهیت را بررسی نموده است. آنگاه مباحثی در مورد وجود ذهنی، وجود مطلق و مقید، احکام عدم، احکام سلبی وجود، تشکیک در وجود، علیت در عدم، شبهه معدوم مطلق و عدم اعاده معدوم، ملاک‌های صدق و کذب در قضایای فلسفی و منطقی، احکام جعل، احکام حدوث و قدم، احکام سبق و لحوق و اقسام آنها، قوه و فعل و اعتباری بودن ماهیت را با توجه به اشعار منظومه سبزواری مورد شرح و بررسی قرار داده است.

«الدرة الفاخرة فی تحقیق مذهب الصوفیة و المتکلمین و الحکماء المتقدمین»، به زبان عربى، نوشته نور الدین عبدالرحمن جامى صوفى، شاعر و ادیب شهیر قرن نهم هجرى، اثرى است که نویسنده در آن به محاکمه میان متکلمان و متصوفان و فلاسفه مى‏ پردازد. کتاب، بدون آنکه داراى باب‏ بندى و فصل‏ بندى خاصى باشد، یازده مسئله را مطرح مى ‏کند که همه آنها مدت چند قرن محل نزاع میان متکلمان و فیلسوفان و عرفاء بوده است. مسائل مطرح شده، به ترتیبى که در کتاب آمده، به قرار زیر است: 1. مفهوم وجود خدا و نسبت آن به ذات او، بدین معنا که آیا وجود حق عین ذات اوست یا زاید بر آن است؟ 2. وحدت خدا و ضرورت اثبات آن 3. ماهیت صفات خدا و ارتباط آنها با ذات او، بدین معنا که آیا صفات خدا عین ذات اوست یا زاید بر آن است؟ 4. ماهیت علم خدا و مسئله نسبت دادن علم به خدا، بدان صورت که معارض با یگانگى یا واجب الوجودى او نباشد؛ 5. علم خدا به جزئیات و مسائلى که از نسبت دادن این‏گونه علم به خدا لازم مى‏ آید؛ 6. ماهیت اراده خدا و اینکه آیا اراده، صفتى متمایز از علم اوست یا چنین نیست؟ 7. ماهیت قدرت خدا و مسئله وابسته به آنکه خدا، فاعل مختار است یا چنین نیست؟ 8. مسئله ازلى بودن عالم یا آغاز داشتن آن و بحث در اینکه آیا عالم قدیم مى ‏تواند از فاعل مختار نتیجه شود یا نه؟ 9. ماهیت کلام خدا و مسئله قدیم بودن یا مخلوق بودن قرآن 10. افعال اختیارى بندگان و اینکه انجام گرفتن آنها به قدرت خداى تعالى است؛ 11. صدور عالم از خدا و بحث در مسئله امکان صدور معلول ‏هاى مختلف از علت واحد. جامى، در مورد هر یک از این مسائل نخست، مذاهب متقابل متکلمان و فیلسوفان و سپس مذهب متصوفه را بیان مى‏ کند، ولى مذهب صوفیه را تنها به‏ صورت مذهب معقولى در مقابل مذاهب کلامى یا فلسفى نمایش نمى ‏دهد، بلکه آشکارا آن را به ‏صورت مذهب برترى معرفى مى ‏کند، خواه بدان باشد که وى نظرهاى متقابل کلامى و فلسفى را در مورد مسئله واحد با هم سازش مى ‏دهد و خواه بدان که وى از مسائلى که لزوما از مذاهب مورد قبول متکلمان یا فیلسوفان نتیجه می ‏شود، اجتناب مى‏ ورزد؛

هدف پژوهش معرفی ادیان ، مذاهب و فرقه های اسلامی براساس دیوان اشعار ناصرخسرو است بطور کلی مطالب پایان نامه شامل بررسی ادیان : زرتشتی ، هندو، یهود، مسیحیت ، مانوی و اسلام است که به هر کدام در فصلی جداگانه پرداخته شده است و در این معرفی چشمگیرترین موضوع "تساهل و تسامح ناصرخسرو نسبت به ادیان یهود و مسیح " است و نیز دیدگاه ناصرخسرو نسبت به مذاهب آمده و در این رهگذر مذاهب تشیع و اهل سنت و مذاهب کلامی اشعریه و معتزله و مذاهب فقهی حنفی ، شافعی و مالکی از اهل سنت مورد بررسی و معرفی قرار گرفته است . در معرفی مذاهب فقهی اهل سنت که نام برده شد، به ترتیب به : مباح دانستن شرب خمر، قمار، لواط در نزد آنان اشاره شده است . و اهم فرقه های اسلامی که ناصرخسرو در دیوان به آنها پرداخته آمده است . که در این معرفی ، فرقه های : مرجئه ، ظاهریه ، غالیه ، کیالیه ، کرامیه ، حروری ، قرمطی به نحوی موجز و مختصر مورد بررسی قرار گرفته است . ناصرخسرو ضمن پرداختن به معتقدات آنان ، راه خود را بر خلاف آنان می دادند بخش پایانی اختصاص یافته است به اهل اهوا و نحل که در این بخش اعتقادات دهریه و صابئین مطرح شده و ناصرخسرو در رد آنان می کوشد. در ادامه بخش در فصلی دیگر به نحله های فلسفی پرداخته ایم که این بررسی نشان داد، ناصرخسرو فلسفه را افیون می دادند و حکمت دینی مورد پسند اوست نتایج حاصله اینکه : ناصرخسرو به ملل و نحل آشنائی داشته ، به ادیان مسیح و یهود به دیده تساهل و تسامح نگریسته ، از اهل سنت بیزاری می جوید و نشان داد که دین اسلام دین احتجاج و مجادله احسن است و کلام آخر اینکه به وحدت ادیان معتقد بوده است