مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مقصود از « نگاه تاریخی ـ حسی مستشرقان به قرآن»، نوع نگاه معرفت‌شناسانه‌ای است که بر اساس مبانی معرفتی جهان غرب شکل گرفته است که بر مبنای آن، آنچه به آزمون و خطا در آید، دست‌یافتنی و البته علمی است و تاریخ‌مندی و تاریخ‌پذیری نشانه و مولفه‌ای از حسی و تجربی بودن آن پدیده به حساب می‌آید. به این قرار، با سیطره یافتن این نوع نگاه معرفتی سکولار در غرب و گشایش باب شکاکیت، تمامی ساحات هستی در این راستا بازتعریف و بازفهمی خواهد شد. در این میان، شرق‌شناسی نوین هم سر بر آورد و با تن دادن به این تغییر معرفتی، مطالعات شرق‌شناسانه نیز در مسیر حاضر پی ریزی گردید و با پیش فرض قرار دادن مبانی حس‌گرایانه به کنکاش در حوزه اسلام و قرآن کریم ورود یافت. به این ترتیب، تاریخ قرآن متأثر از اصالت تاریخی و تاریخ‌گرایی قرن نوزدهم به نگارش در آمد، به گونه‌ای که فهم، تنها در سایه تاریخ دست‌یافتنی تلقی شد. این همه در حالی است که معرفت توحیدی با تعریفی متفاوت از اصل معرفت و با ارائه ابزارهای دست‌یابی به معرفت، در تعارضی آشکار با مبانی معرفتی غرب مدرن می‌ایستد.تحقیق حاضر، با بیان تشریح مبانی معرفتی حاکم بر جهان غرب و ارائه تصویری از معرفت توحیدی، بر آن است تا مطالعات شرق‌شناسان را بکاود و انگیزه نگارش تاریخ قرآن از سوی غربیان را به نقد بنشیند.

چکیده ندارد.

دعا امری فطری است و تنها به نوع بشر اختصاص ندارد. دعا حوزه معنایی گسترده ای را دربر می گیرد و در فرهنگ های مختلف، از معانی و مفاهیم کمابیش یکسانی برخوردار است. از معانی مشترک می توان به ایجاد رابطه با خدا و درخواست نیازها از او اشاره کرد. دعا مراتب و اهداف گوناگونی دارد؛ گاهی برای رفع گرفتاری و خواسته های مادی است و گاهی به هدف والای خود، یعنی ارتباط و اتصال با دوست می رسد؛ به گونه ای که انسان خود را فراموش می کند و خدا را تنها به واسطه خدا بودن و عشق او می خواهد. دعا در اسلام و مسیحیت جایگاه ویژه ای دارد و قرآن و کتاب مقدس همواره مردم را به آن سفارش کرده اند؛ کودکان هم که از این قاعده مستثنا نیستند دعا و نیایش را می آموزند و به درگاه خداوند دعاهایی می کنند که بیانگر اعتقاد آنها به قادری مطلق است. هدف از پژوهش حاضر بررسی مفهوم خدا در دعاهای کودکان شرقی و غربی (ایرانی و آمریکایی)، بر اساس اسماء افعال و صفات خداوند است؛ از این رو، مقاله به شیوه تحلیل محتوای کیفی به بررسی شش منبع در این زمینه پرداخته است. دستاوردها نشان داد خدا در دعاهای کودکان شرقی، بیشتر با اسماء افعالش، مانند رازق، شافی و به طور کلی اسمایی که بیشتر دربردارنده جنبه درخواست و نیازهای مادی است معنا می شود؛ درحالی که در دعاهای کودکان غربی خواسته های مادی کمتر به چشم می خورد. در دعاهای کودکان غربی، خدا انسان وارتر است؛ ادبیاتی که آنها در گفت و گو با خداوند به کار می برند دلیلی بر این ادعا است. سپاسگزاری و اذعان به قادر مطلق، فیاض و خیر مطلق بودن خداوند از دعاهای مشترک است. تاثیر آموزه های دینی بر نوع دعاها نیز اجتناب ناپذیر است. این جستار در برگیرنده دو بخش است: 1- دعاهای کودکان شرقی و غربی و اسماء افعال خداوند؛ 2- دعاهای کودکان شرقی و غربی و اسماء صفات خداوند.

پرسش از رویکرد فلسفی و معرفتی جریان های ایدئولوژیک و تبیین موضع آنها درباره عقل و ارزشِ معرفت شناختی آن، از دغدغه های موجود و در خور تأمل پژوهشگران در قلمرو فلسفه دین است. اهمیت معرفت شناختی این مسئله درباره جنبش های دینی عمدتاَ به دلیل مفروضاتی، مانند نسبت و جایگاه عناصرِ فاخرِ «نقل» و «عقل»، مسئله «کاشفیت» و «صدق و کذب» در هندسه معرفتی و کار ویژه های آنها در قلمرو معرفتی است. این موضوع اخیراً از آن رو بیشتر دارای اهمیت تلقی می شود که دین افزون بر مبانی و منابع معرفتیِ متمایز از علوم اجتماعیِ حاکم، مبدأ تحولاتی واقع شده است که پیدایش جنبشی جهانی و نیرومند به سود حاکمیت دین و نهضت های دینی را نوید می دهد.در این میان، روند پرشتاب شکل گیری موج جدیدی از جریان های سلفی گری در جهان اسلام، نگارنده را به بازکاوی مبانی نظری و افکار پایه ای گروه ها و جریان هایی در حوزه اسلامی رهنمون گردید که از آغاز ظهور، دین داری پیراسته از خردورزی را وجهه همت خود قرار داده اند. در این مقاله از رهگذر مروری بر مبانی سلفی گری نشان داده می شود که چگونه پاره ای از دعاوی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی، مبانی ارائه رویکرد خاصی در اسلام گرایی واقعه شده و در نتیجه، به بهانه پاک دینی و اصالت ظاهر نقلف ارزش معرفت شناختی عقل برهانی تخطئه می شود.

در این مقاله سعی شده است با توجه به متون اسلامی، شیوه پرورش و آموزش معماری حکیمانه بازیابی شود. لذا با توجه به متون اسلامی، مسیری که در آیه 164 سوره آل عمران مشخص گردیده، بیان شده و مورد تحقیق قرار گرفته است. نخست، تعاریف واژه های آیه، تبیین و سپس با جستجو در تفاسیر و متون ادبی و عرفانی، در جهت روشن کردن ارتباط معنی این آیه با آموزش معماری تلاش شد. حاصل آنکه: برای رسیدن به حکمت؛ با پیگیری و اندیشه در آیات و نشانه های ذات و صفات خداوند که همانا غور و اندیشه در طبیعت است (سیر در آفاق)، پس از مجاورت دائم با علم موجود در طبیعت و سختکوشی در فهم آن، نفس معمار رشد کرده و در اثر این رشد، تزکیه حاصل می شود. پس از پاک شدن دل از هر چیز، مرحله تعلیم پدیدار می شود. معمار در این مرحله به حقیقت اشیا پی می برد و علم و عملش حکیمانه می شود؛ مانند بزرگ معمار حکیم هستی عمل می کند؛ دست خدا می شود؛ کار و عملش خدایی می شود و در کارش سعی در ظهور استعدادهای طبیعت دارد. او طبیعت را نشانه و کتاب علمِ عالِم حکیم می داند و درآن دخل بیجا نمی کند. او به جنگ با طبیعت برنمی خیزد، بلکه از طبیعت به اندازه و در جهت کمال خود و دیگران، بهره می گیرد. دیدن ارتباط اشیا و انسانها با هم بر اثر علم و به کار بستن علم در جهت ایجاد تعادل به بهترین شکل ممکن، حکمت است.

کاوش های مقاله حاضر، رابطه عقل و وحی از منظر علامه طباطبایی را به نحو تقدّم و استقلال عقل دانسته و برآن است که مفاهیم ارائه شده از عقل و وحی از جانب ایشان، خود، دلیلی بر این مدعا است. با وجود این، مقاله پیش رو ادله تقدم عقل را براساس مستنداتی از آرای ایشان اقامه نموده است. به نظر می رسد، بر پایه بازخوانی مبانی طراحی شده علامه، مسئله تعارض عقل و وحی اساساً منتفی است؛ زیرا عقل فلسفی عهده دار ارزیابی شروط سه گانه قطعیت وحی است. از این رو، وحی غیر مطابق با عقل قطعی فلسفی عملاٌ به دایره ظنون کشانده شده، هیچ گاه وحی قطعی ای به دست نخواهد آمد که با عقل قطعی در تعارض باشد؛ وحی ظنی بر جای مانده نیز، به دلیل «ظهور لفظی» صلاحیت حجیت و تقدم بر ره آورد تجارب بشری، یعنی فلسفه را نخواهد داشت. افزون بر این، از نظر ایشان، حجیت روایات متواتر نیز، دلیل به کارگیری آن در تفسیر آیات نبوده است.

حضور دین مقدس اسلام در شبه جزیره ی عرب، نه تنها بر رفتار و کردار مردم عرب، و پس از فتوحات بر سراسر جهان تأثیر شگرفی داشت، که حتی بارزترین ویژگی عرب ها؛ یعنی خطابه و شعر را تحت الشعاع خود قرار داد. به سخن دیگر، نزول قرآن کریم در آن زمان و سامان، بر تمامی ابعاد مردم عرب و غیر عرب، تحول آفرین بود و خطابه های سهمگین و چکامه های بلند و بلیغ شاعران عرب، در آستان نثر رسا و اسلوب و شیوه ی گویای کلام مبین الهی کرنش کردند. زبان و بیان قرآن، حتی بر پیامبر اکرم، ائمه ی اطهار، خلفا و سایر مسلماناناثرگذار بود و در سبک بیان و بکارگیری ایماژها و نمادها، طرحی نو افکند. کتاب "القرآن والشعر"، به قلم خانم دکتر دلال عباس، پس از توصیف فضای عصر جاهلی، در فصل های پنجگانه ی کتاب، ما را با تاثیر شگفت قرآن / اسلام بر زندگی دینی، اجتماعی و سیاسی و دست آخر، نگرش و اندیشه ی آن دوره آشنا می کند. بدین سان که قرآن به مثابه یک متن، چه تحولاتی در زبان و واژگانو دیدگاه شاعران عرب داشته است. مولف محترم با روش تحلیلی وعلمی تأثیر قرآن بر شعر و نقش بی بدیل شعر بر روان و جان و زبان عرب ها را به تصویر می کشد و سپس با ارائه ی ادله ی ارزشمند و منابع موثق، وجود قرآن را باعث بالندگی نثر و کم فروغی شعله ی شعر می انگارد. از مهم ترین نتایج بدست آمده، تغییر درون مایه ی شعر، نثر و خطابه به محتوا و درون مایه ی اسلامی و دینی می باشد. همین کارکرد و تاثیر مثبت را روایات و احادیث پیامبر اعظم و پس از ایشان، خلفا؛ به ویژه حضرت علی بن أبی طالب (ع)، بر ساختار و بافت متون عربی نهاد.

می‌توان گفت که دین و ادب عضو جدا ناشدنی از فرهنگ و آداب و رسوم یک ملت هستند و معارف اسلامی همیشه مورد توجه شاعران و نویسندگان ایرانی بوده است. آن‌ها سعی کرده‌اند از مضامین قرآن و حدیث برای ارتقا و دلنشین کردن سخن خود استفاده کنند و کلام خود را به وسیله‌ی قرآن و حدیث دلپذیر نمایند. مصلح بن‌عبدالله سعدی شیرازی شاعر و نویسنده‌ی بزرگ قرن هفتم هجری دو اثر معروف «گلستان» و «بوستان» را به رشته‌ی تحریر در آورده است. این دو اثر گرانمایه حاوی نکات بلاغی و ادبی فراوانی است. این تحقیق با هدف پاسخگویی به این مسأله صورت می‌پذیرد که سعدی شیرازی در محتوای گلستان و بوستان تا چه حد از معارف قرآنی و حدیثی بهره برده است. همچنین تأثیر قرآن و حدیث بر خلّاقیت ادبی و تخییل شاعر در این دو کتاب پربار مورد بررسی قرار گرفته است. از مباحث دیگر بررسی شده نقش قرآن و حدیث بر موسیقی کلام سعدی است. مبانی نظری این تحقیق را قرآن و کتب حدیث و کتاب‌های گلستان و بوستان و منابع معتبر زیبایی شناسی ادبی تشکیل می‌دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قرآن و حدیث دو سرچشمه‌ی مهم و حیاتی در ایجاد مضامین تازه و معانی دقیق در گلستان و بوستان هستند. نثر و شعر این دو کتاب آکنده از الفاظ و مضامین عالی قرآن و حدیث است. معارف قرآن و حدیث، در موسیقی کلام، صور خیال و محتوا بر لطف و کمال این دو اثر افزوده است.

مفهوم انسان و رشد و تعالی او از دو منظر اسلامی و غیر اسلامی قابل مطالعه است که در رویکرد اسلامی این موضوع در حوزه معارف اسلامی و الهیات و در رویکرد غیر اسلامی این مسئله در علم روان‌شناسی به عنوان یک علم تجربی جدید مطرح می‌شود. از دیدگاه اسلام، انسان موجودی در حال رشد است که در دوران زندگی خود از مراحل و دوره‌های مشخصی عبور می‌کند. در روان‌شناسی نیز که برآمده از فلسفه و زیست‌شناسی است مباحث مربوط به رشد و تعالی انسان به دورهمتفکران یونان قدیم نظیر ارسطو و سقراط باز می‌گردد. مسئله اصلی این پژوهش این است که چگونه می‌توان تلفیقی از دیدگاه اسلامی و روانشناختی از کمال انسان را ارائه داد. بدین لحاظ در تحقیق حاضر کوشش شده است مساله‌ رشد و هدایت انسان و انگیزه‌های موثر بر این رشد با توجه به کلام وحی و از دیدگاه قرآن و رویکردهای نظری روان‌شناسانه در این زمینه مورد نقد بررسی قرار گیرد.هدف اصلی این جستار می‌باشد، پاسخگویی به این سوال است که «قرآن و روان‌شناسی درباره‌ی انگیزه‌های رشد و تعالی انسان چه دیدگاهی دارند؟»، بنابراین، این سوالات مطرح می‌شود که دیدگاه‌ قرآن و دیدگاه‌های روان‌شناسی در مورد رشد و تعالی انسان چیست؟ و رابطه بین دیدگاه قرآن و روان شناسان در مساله رشد و انگیزه‌های آن چگونه است؟ روش تحقیق در این پژوهش با توجه به اهداف و ماهیت آن، توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش با توجه به هدف و ماهیت تحقیق که بررسی انگیزه‌های رشد و تعالی انسان از دیدگاه قرآن و روان‌شناسی می‌باشد، راهبردی است؛ به این ترتیب، در سازماندهی و انجام تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی تلاش می‌گردد با استفاده از اصول منطقی و علمی به تبیین و توصیف دقیق فرضیات مورد بحث پرداخته شود. از این منظر این پژوهش توسعه‌ای، نظری و بنیادی است.نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ۱-در هر دو دیدگاه اسلام و روان‌شناسی برای انگیزه و رشد پرداخته شده است که برخی از آنها اشتراک داشته و بعضی از آنها هم دارای تفاوت می‌باشد. ۲-توجه به خلقت فراطبیعی در انسان، به عنوان یک امر مجرد غیرمادی، در دیدگاه اسلام، از جمله مباحث اختلافی در دو دیدگاه است. ۳- در رویکرد اسلامی بیشتر تعریف‌ها و مفهوم‌ها بصورت سازه بیان شده‌اند که تعریف‌های آنها بصورت ذهنی و مفهومی، با عبارات و مفاهیم کلی و عمومی بیان شده است؛ در حالیکه در روان‌شناسی، آن مفاهیم بیشتر بصورت عملیاتی تعریف شده‌اند که غالبا آن متغیرها، دارای پارامترهای عینی و عملیاتی می‌باشند.۴- مفاهیم مرتبط با انگیزه و رشد در متون اسلامی دامنه محدودی نداشته و تقریبا با تمام توانایی‌ها و کارهای انسان در ارتباط است. در حالیکه تعریف‌های استفاده شده در روان‌شناسی، بیشتر به حوزه‌ها و کاربردهای خاصی محدود می‌باشد. ۵- در متون اسلامی بیشتر با روش ها، موضوع‌ها و مسایل فلسفی و کلامی بیان شده است؛ لیکن در روانشناسی بیشتر با روش علمی و تجربی، و غالبا با شیوه‌های همبستگی بررسی شده است. همچنین محتوای بررسی شده در روان‌شناسی، به زندگی مادی و موضوع‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و امثال آن می‌پردازد و به مسایل مربوط به ماوراء الطبیعه اشاره‌ای نشده است؛ در حالیکه اکثر مطالب و مسایل مطالعه‌های اسلامی به این موضوع‌ها اشاره دارند. ۶- در مطالعات روان‌شناسی بیشتر به جنبه توصیفی و تکوینی

دانشمندان علوم قرآنی بلاغت را از برترین ابعاد اعجاز قرآن کریم شمرده‌اند و آشنایی با علوم بلاغی را برای درک بهتر کلام خداوند در تمام علوم مرتبط با قرآن ضروری می دانند همچنین پرداختن به بلاغت از شاخصه‌های مهم در فهم یک متن به شمار می‌رود. قرآن در تمام سوره‌ها و آیات فصاحت و بلاغت تام دارد و براساس اقتضای حال مخاطب خود کلام را به شیوه‌ای بیان می‌کند که موثرتر باشد، در نتیجه میزان اثرگذاری این علوم بر درک معنای عمیق‌تر آیات قرآن کاملا روشن می‌شود.موضوع این پژوهش، ویژگی‌های بلاغی جزء هفدهم قرآن کریم است که شامل سوره‌های انبیاء و حج می‌باشد. این تحقیق مبتنی بر روش تحلیلی ـ توصیفی درصدد یافتن پاسخ یا پاسخ‌هایی به این دو سوال مهم است که علوم بلاغی چه تأثیری بر فهم قرآن دارد؟ و نیز منظور از ویژگی‌های بلاغی یک سوره چیست؟برای این منظور این پژوهش در سه بخش علم معانی، بیان و بدیع ارائه شده است و در آن از صنایع ادبی و فنون بلاغی استفاده نموده که این صنایع و فنون عبارت است از انواع تأکید، استفهام، استعاره، مجاز، کنایه و سایر موضوعات مرتبط با وجوه بلاغی که در این دو سوره بکار رفته است.در انتها باید گفت که بنابر اعتراف بزرگان ادبیات عرب،‌ فصاحت و بلاغت آیات قرآن قابل قیاس با متون عربی نیست و قرآن، دشوارترین آموزه‌های خود را بنابر اقتضای حال مخاطبان خود، به شیوه‌ای زیبا و قابل فهم بیان می‌‌کند که هر کس به فراخور ظرفیت و استعدادش از آن بهره‌مند می‌شود.کلید واژه: قرآن، جزء هفدهم، وجوه بلاغی، معانی،‌بیان، بدیع.