مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر، از ویژگی‌های فلسفه و نسبت آن با علوم دیگر سخن می‌گوید و بر آن است که اولا فلسفه امام و پیشوای سایر دانش‌ها است و ثانیا فلسفه الهی جهان‌بینی ویژه‌ای است که قضایای ممکن را ضروری و قضایای ضروری را به قضایای ازلی که اصلی‌ترین مبادی معرفتی‌اند و بدون آنها راهی به سوی حقیقت نیست منتهی می‌کند. این نوشتار نشان می‌دهد که فلسفه به لحاظ برخورداری از ثبات و کلیت و اطلاق، ترازوی حق و باطل و صدق و کذب علوم دیگر است. بر این اساس الهی و یا الحادی بودن دیگر علوم بستگی به فلسفه‌ای دارد که آن علوم بدان تعلق دارند. بدین ترتیب اگر فلسفه الهی باشد همه علوم در پرتو آن الهی و دینی می‌شوند؛ زیرا همه موجودات ـ اعم از مادی و مجرد و حقیقی و اعتباری ـ مخلوق پروردگارند و صحنه هستی ساحت خلقت الهی است که معلوم انسان نیز هست و علم انسان چیزی جز شرح و تفسیر آن مخلوق نیست. در ادامه این نوشتار نکاتی درباره فلسفه اسلامی به عنوان دانشی الهی و دینی در برابر الحادی و غیردینی آمده است.

بزرگترین نعمت الهی به انسان ها، نعمت دین و هدایت تشریعی است که تعالی حقیقی و وصول به هدف آفرینش و مقصد نهایی را برای پیروان آن تامین نموده و دستیابی به حیات طیبه آنها را تضمین می کند. دین پژوهان همواره به دنبال بازشناسی کارکرد دین در زندگی انسان و چیستی فلسفه آن هستند. قرآن کریم در آیات متعددی به بهترین وجه به بیان این کارکرد و تبیین فلسفه آن پرداخته است. قرآن شخصیت و کرامت انسان را به میزان دینداری او مستند نموده است. آیه شریفه «یا أیها الذین آمنوا استجیبوا لله و للرسول إ ذا دعاکم لما یحییکم ...» نمونه ای از این دسته از آیات است. این مقاله با تاکید بر مفاد و تفسیر آیه فوق، فلسفه وجودی دین و راهکارهای وصول به آن را به اجمال ارائه نموده است.

عبودیت گوهر اساسی دین است و همه معارف و احکام دینی برای تحقق عبودیت خدای سبحان است و غایت خلقت نیز چیزی جز عبودیت نیست. از طرف دیگر قوام وجود آدمی به عقل اوست و مخاطب خداوند و عامل اجرای اوامر و نواهی عقل است، بنابراین تحقق عبودیت جز با واسطه عقل امکان ندارد. اما همانگونه که علم و ادراک در عالم هستی دارای درجات و مراتب است عبادت نیز دارای درجات و مراتب است. عبودیت تکوینی یا عبادت بالاضطرار همه عالم موجودات را شامل می شود و عبادت بالاختیار مختص موجودات خودآگاه است و مراتب ادراک با مراتب عبودیت تلازم دارد. و همانگونه که مرتبه ای از عبودیت فعلیت دارد و باید مراتب دیگری از آن را به فعلیت رساند مرتبه ای از عقلانیت نیز در آدمی بالفعل است و باید مراتب کاملتر آن را کسب کرد.

تفسیر «الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل» ترجمه تفسیر نمونه است. این تفسیر با تجدید نظر جزئی و تکمیل مسانید و ارجاعات آن، به شیوه نوین ارائه شده است و تفسیری کامل و شامل تمام قرآن است که با ویژگی عصری و اجتماعی. و متناسب با نیازها و پرسشهای زمانه، پیام قرآن را تبیین کرده است. از مباحث فنی و کلاسیک ادبی پرهیز نموده و جلوه دیگر آن، گرایش به جنبه‌های هدایتی و تربیتی است که مؤلفان آن را تعقیب کرده‌اند. این تفسیر در کنار تفسیر گرانسنگ المیزان، می‌تواند خلا عدم وجود تفاسیر شیعی عربی را در کشورهای عرب زبان پر نماید و سبب آشنایی بیشتر اهل سنت با دیدگاههای نوین شیعه و اهل بیت علیه‌السّلام گردد. مفسر در مقدمه خود، هدف از تالیف این تفسیر را چنین بیان می‌دارد: «هر عصری ویژگیها، ضرورت‌ها و تقاضاهایی دارد که از دگرگون شدن وضع زمان، و پیدا شدن مسائل جدید و مفاهیم تازه در عرصه زندگی سرچشمه می‌گیرد، همچنین هر عصر، مشکلات و پیچیدگی‌ها و گرفتاری‌های مخصوص خود را دارد، که آن نیز از دگرگونی اجتماعات و فرهنگ‌ها، که لازمه تحول زندگی و گذشت زمان است، نشات می‌گیرد. افراد پیروز و موفق آنهایی هستند که هم آن نیازها و تقاضاها و هم این مشکلات و گرفتاریها را که مجموع آنها را «مسائل عصر» می‌توان نامید درک می‌کنند. گام دیگر استنباط نیازها و تقاضاهای ویژه این زمان، از اصول کلی اسلام می‌باشد. این تفسیر بر اساس دو هدف فوق نگارش یافته است. الامثل، در روش ارائه مطالب و تحلیل و ذکر وجوه و احتمالات متاثر از تفاسیری چون المیزان و تفسیر مراغی است. شیوه ذکر مطالب چنین است که در آغاز، پس از بیان نکات کلی و عام در هر سوره، از قبیل نام، مکی یا مدنی بودن، عدد آیات و ویژگیهای آن، به فضای حاکم بر سوره، سبک و سیاق موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره می‌شود، آنگاه به مضمون آیه پرداخته و با روش بیانی و تحلیلی در تفسیر، با عباراتی روان و سبک عربی امروزی، مسائل زندگی و هدایت انسان تشریح می‌گردد. ذیل هر آیه با عنوان «بحث» موضوع متناسب با آن را مطرح می‌نماید. موضوعاتی از قبیل، ربا، حقوق زن، آفرینش انسان، و... مفسر در هر مقطع به دنبال آن است که با بیان معانی کلمات و تبیین درست آیه، فهم صحیحی از قرآن به خواننده ارائه دهد و در این مقصود از نقل حدیث، اسباب النزول، قصه‌های تاریخی و مسائل علمی کمک می‌گیرد. در بیان احکام نیز، به حد آیات قرآنی اکتفا کرده و در کنار آن به اسرار و حکمتهای احکام الهی اشاره دارد. در نقل قصه‌های تاریخی تلاش نموده از اسرائیلیات پرهیز نماید. مفسر و همکاران عنایت دارند تا آیاتی را که مربوط به آفرینش انسان، حیوان، آسمانها، زمین و جهان طبیعت است، تفسیر علمی کنند و در آیاتی که احتمالا اشاره‌هایی به نظریات و اکتشافات جدید دارد، آن آیات را منطبق سازند. مانند ذیل سوره یونس آیه ۵ «هو الذی جعل الشمس ضیاء»، که راجع به کرویت زمین و حرکت خورشید و ماه بحث می‌نمایند. و ذیل آیه ۱ سوره انشقاق به نقل حدیثی از حضرت علی علیه‌السّلام و بیان اعجاز علمی آن می‌پردازند. گفته شد که این تفسیر، ترجمه عربی تفسیر نمونه می‌باشد، بنابراین مقدمه تفسیر شامل همان مطالبی است که ما در کتابشناسی تفسیر نمونه بیان کردیم. منابع آن نیز همان ۱۶ تفسیری است که ذکر شد. تنها تفاوت مهم «الامثل» با «نمونه» حذف ترجمه آیات است که بدلیل عربی بودن متن «الامثل» نیازی به آن نبود. از تفاوتهای جزئی دیگر انتقال برخی مطالب به پاورقی الامثل است، مانند آنجایی که بحث را به جلدهای دیگر ارجاع می‌دهد. باید اذعان داشت که ترجمه متن، ترجمه مناسبی بوده و مهمتر از آن توانسته است با بیان عربی روز و متداول، حس مترجم بودن را از بین ببرد و با مخاطب، ارتباط خوبی برقرار نماید. این امر ناشی از این است که مترجمان همگی مسلط بر دو زبان عربی و فارسی بوده‌اند و زبان اصلی اکثر آنها عربی بوده است. مترجمان این اثر آقایان محمد علی آذرشب، محمدرضا آل صادق، استاد اسد مولوی، شیخ مهدی انصاری، سید احمد قبانچی، شیخ هاشم صالحی، استاد خالد توفیق عیسی، استاد سید محمد هاشمی و استاد قصی هاشم فاخر، می‌باشند. فهرستی از مطالب مختلف کتاب، بر اساس ترتیب آیات در پایان هر جلد «الامثل»، یاری رسان محققان خواهد بود.

تفسیر «الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل» ترجمه تفسیر نمونه است. این تفسیر با تجدید نظر جزئی و تکمیل مسانید و ارجاعات آن، به شیوه نوین ارائه شده است و تفسیری کامل و شامل تمام قرآن است که با ویژگی عصری و اجتماعی. و متناسب با نیازها و پرسشهای زمانه، پیام قرآن را تبیین کرده است. از مباحث فنی و کلاسیک ادبی پرهیز نموده و جلوه دیگر آن، گرایش به جنبه‌های هدایتی و تربیتی است که مؤلفان آن را تعقیب کرده‌اند. این تفسیر در کنار تفسیر گرانسنگ المیزان، می‌تواند خلا عدم وجود تفاسیر شیعی عربی را در کشورهای عرب زبان پر نماید و سبب آشنایی بیشتر اهل سنت با دیدگاههای نوین شیعه و اهل بیت علیه‌السّلام گردد. مفسر در مقدمه خود، هدف از تالیف این تفسیر را چنین بیان می‌دارد: «هر عصری ویژگیها، ضرورت‌ها و تقاضاهایی دارد که از دگرگون شدن وضع زمان، و پیدا شدن مسائل جدید و مفاهیم تازه در عرصه زندگی سرچشمه می‌گیرد، همچنین هر عصر، مشکلات و پیچیدگی‌ها و گرفتاری‌های مخصوص خود را دارد، که آن نیز از دگرگونی اجتماعات و فرهنگ‌ها، که لازمه تحول زندگی و گذشت زمان است، نشات می‌گیرد. افراد پیروز و موفق آنهایی هستند که هم آن نیازها و تقاضاها و هم این مشکلات و گرفتاریها را که مجموع آنها را «مسائل عصر» می‌توان نامید درک می‌کنند. گام دیگر استنباط نیازها و تقاضاهای ویژه این زمان، از اصول کلی اسلام می‌باشد. این تفسیر بر اساس دو هدف فوق نگارش یافته است. الامثل، در روش ارائه مطالب و تحلیل و ذکر وجوه و احتمالات متاثر از تفاسیری چون المیزان و تفسیر مراغی است. شیوه ذکر مطالب چنین است که در آغاز، پس از بیان نکات کلی و عام در هر سوره، از قبیل نام، مکی یا مدنی بودن، عدد آیات و ویژگیهای آن، به فضای حاکم بر سوره، سبک و سیاق موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره می‌شود، آنگاه به مضمون آیه پرداخته و با روش بیانی و تحلیلی در تفسیر، با عباراتی روان و سبک عربی امروزی، مسائل زندگی و هدایت انسان تشریح می‌گردد. ذیل هر آیه با عنوان «بحث» موضوع متناسب با آن را مطرح می‌نماید. موضوعاتی از قبیل، ربا، حقوق زن، آفرینش انسان، و... مفسر در هر مقطع به دنبال آن است که با بیان معانی کلمات و تبیین درست آیه، فهم صحیحی از قرآن به خواننده ارائه دهد و در این مقصود از نقل حدیث، اسباب النزول، قصه‌های تاریخی و مسائل علمی کمک می‌گیرد. در بیان احکام نیز، به حد آیات قرآنی اکتفا کرده و در کنار آن به اسرار و حکمتهای احکام الهی اشاره دارد. در نقل قصه‌های تاریخی تلاش نموده از اسرائیلیات پرهیز نماید. مفسر و همکاران عنایت دارند تا آیاتی را که مربوط به آفرینش انسان، حیوان، آسمانها، زمین و جهان طبیعت است، تفسیر علمی کنند و در آیاتی که احتمالا اشاره‌هایی به نظریات و اکتشافات جدید دارد، آن آیات را منطبق سازند. مانند ذیل سوره یونس آیه ۵ «هو الذی جعل الشمس ضیاء»، که راجع به کرویت زمین و حرکت خورشید و ماه بحث می‌نمایند. و ذیل آیه ۱ سوره انشقاق به نقل حدیثی از حضرت علی علیه‌السّلام و بیان اعجاز علمی آن می‌پردازند. گفته شد که این تفسیر، ترجمه عربی تفسیر نمونه می‌باشد، بنابراین مقدمه تفسیر شامل همان مطالبی است که ما در کتابشناسی تفسیر نمونه بیان کردیم. منابع آن نیز همان ۱۶ تفسیری است که ذکر شد. تنها تفاوت مهم «الامثل» با «نمونه» حذف ترجمه آیات است که بدلیل عربی بودن متن «الامثل» نیازی به آن نبود. از تفاوتهای جزئی دیگر انتقال برخی مطالب به پاورقی الامثل است، مانند آنجایی که بحث را به جلدهای دیگر ارجاع می‌دهد. باید اذعان داشت که ترجمه متن، ترجمه مناسبی بوده و مهمتر از آن توانسته است با بیان عربی روز و متداول، حس مترجم بودن را از بین ببرد و با مخاطب، ارتباط خوبی برقرار نماید. این امر ناشی از این است که مترجمان همگی مسلط بر دو زبان عربی و فارسی بوده‌اند و زبان اصلی اکثر آنها عربی بوده است. مترجمان این اثر آقایان محمد علی آذرشب، محمدرضا آل صادق، استاد اسد مولوی، شیخ مهدی انصاری، سید احمد قبانچی، شیخ هاشم صالحی، استاد خالد توفیق عیسی، استاد سید محمد هاشمی و استاد قصی هاشم فاخر، می‌باشند. فهرستی از مطالب مختلف کتاب، بر اساس ترتیب آیات در پایان هر جلد «الامثل»، یاری رسان محققان خواهد بود.

مبحث وحدت و کثرت از دیرباز مورد توجه فلاسفه و متکلمان شرق و غرب بوده است و هر مکتبی بر اساس نگرشهای خود به این موضوع پرداخته است. ما در این مقاله با استفاده از سخنان امام عارفان به تحلیل این معضل پرداختیم. ابتدا معانی واحد را که حضرتش در روایتی بیان کرده اند به تفصیل مورد بحث قرار دادیم و علل و وجوه عقلی برخی معانی واحد را که اطلاقش بر خداوند سبحان جایز است و همچنین مواردی را که اطلاق آن بر خداوند جایز نیست تبیین نمودیم. وحدت حقه حقیقیه نافی هر نوع تعدد و کثرت است و در عین حال با همه کثرات معیت قیومی دارد. بر اساس این وحدت صفاتی ثبوتی حق تعالی مشتمل بر همه کمالات و اوصاف جمال و کمال خواهد بود بدون اینکه بین صفت و موصوف تمایزی باشد. تنها وجود باری تعالی است که در عین کثرت، واحد است بگونه ای که وحدتش مانع از کثرت، و کثرت اسمایی و صفاتی او مانع از وحدتش نخواهد بود. حیث وحدت و کثرت، اول و آخر و ظاهر و باطن یکی است، در حالی که در ماسوی الله چنین نیست. چرا که همه ممکنات چند حیثیتی هستند. انواع معیت، چه معیت حقی و چه معیت خلقی، به تفصیل، با استناد به آیات و سخنان حضرت در نهج البلاغه روایات مأثوره، تحلیل شده است.