جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در شاخه­های متفاوت علوم شناختی، شناخت دقیق مغز، مدارهای مغزی، تغییرات ناشی از تجربیات فرد و ... یافته­هایی درباره لذت و رنج دارد که هر یک بخشی از نظرات ابن­سینا درباره درد و لذت را به طور علمی تایید و تفسیر می­کند. نسبی بودن ادراک درد، تاثیر حالات روحی بر آن، اقسام، عوامل، موانع و بسیاری دیگر از یافته­ها که با نظرات ابن­سینا نیز همخوانی دارد؛ تنیدگی، چندلایه و پیچیده بودن مسئله را نشان می­دهد. علوم جدید اگرچه در موضع اثبات یا تایید روح نیست اما موضع­گیری جزمی یگانه­انگاری حذف­گرا را بر نمی­تابد. همچنان که با دوگانه­انگاری حداکثری نیز ناسازگارست. برخی موضع­گیری­های ابن­سینا درخصوص نفس از آن جمله نظرات وی درباره درد و لذت و سایر شواهد می­تواند تا حدودی امکان تفسیر متناسب­تری از دوآلیته نزد وی را فراهم نماید.

زمان کمیّتی برای اندازه‌گیری حرکت است و حركت عبارتست از خروج مستمر شى‏ء از قوه به فعل؛ که خود به دو قسم توسطیّه و قطعیّه تقسیم میشود. حرکت قطعیّه همانند زمان، غیرقار بوده و قابلیت انطباق بر زمان را دارد. ابن‏سینا و ملاصدرا درمورد زمان و حرکت، در بسیاری موارد اشتراک نظر دارند. از نظر هر دو، ارتباط میان زمان و حرکت ارتباطی دوسویه است. زمان، از یک طرف، بلحاظ وجودی وابسته به حرکت است و از طرف دیگر، حرکت را دارای مقدار میکند. با وجود این، تحلیلهای نهایی آنها درمورد حقیقت زمان با هم متفاوت است. ابن‏سینا زمان را از مقولۀ کمّ بحساب آورده و قائل به تعدد زمان بر اساس تعدد حرکات نیست. او منشأ زمان را حرکت دوری فلک میداند و آن را معیاری برای سنجش سایر حرکات در نظر میگیرد. اما از نظر ملاصدرا، زمان عرض تحلیلی حرکت است؛ به این معنا که زمان و حرکت بلحاظ وجودی با هم اتحاد دارند اما بلحاظ چیستی، متفاوتند و در ذهن، زمان عارض بر حرکت میشود. ملاصدرا بر مبنای روش خاص خود، تحلیلی نو از زمان و حرکت و رابطۀ بین آنها ارائه داده است. از نظر وی، حرکت و زمان از امور وجودیند و از معقولات ثانیۀ فلسفی بشمار میروند. او معتقد است در جهان خارج، زمان عارض بر حرکت نیست، بلکه زمان و حرکت از شئون متحرکی واحدند. ملاصدرا برای هر حرکت، زمانی قائل است؛ گرچه زمان عامی را که در طبیعت رخ میدهد، به حرکت جوهری فلک نسبت میدهد. تفاوت نتیجه‌گیریهای دو فیلسوف، ناشی از تفاوت نگاه آنها به زمان و حرکت و رابطۀ میان این‌دو است که در این تحقیق بررسی شده‌اند.

این مقاله به بررسی نظرات سه فیلسوف برجسته اسلامی، فارابی و ابن‌سینا و ملاصدرا درباره نسبت عقل فعال و قوای ادراکی نبوی می‌پردازد. فارابی عقل فعال را به عنوان منبع اصلی الهام و وحی نبوی معرفی می‌کند. او باور دارد که عقل فعال با افاضه‌ی معرفت و هدایت به سوی قوای ادراکی نبی، امکان دریافت وحی را برای او فراهم می‌سازد و به عنوان واسطه‌ای بین عالم عقلانی و عالم مادی، نقش کلیدی در فرآیند نبوت ایفا می‌کند. در مقابل، ابن‌سینا همچنین به اهمیت عقل فعال در فرآیند نبوت تأکید دارد، اما به توانمندی‌های ذاتی نبی و تقویت قوای ادراکی او نیز توجه می‌کند. وی معتقد است که نبی با تزکیه نفس و تقویت قوای ادراکی، به مرتبه‌ای از شناخت و آگاهی می‌رسد که مستقیماً از عقل فعال بهره‌مند شود و از طریق قوای ادراکی قوی و تزکیه‌ی نفس به مرحله‌ای از کمال می‌رسد که قادر به دریافت مستقیم حقایق الهی می‌شود. این مقاله همچنین به تأثیر این تعامل بر فرآیند دریافت و تفسیر وحی توسط نبی پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه دیدگاه‌های فارابی و ابن‌سینا و همچنین ملاصدرا می‌تواند به فهم عمیق‌تر و جامع‌تری از فرآیند نبوت و وحی منجر شود. در پایان، اشاره به دیدگاه ملاصدرا نیز نمایانگر توسعه و تعمیق نظریات فلسفی اسلامی در زمینه نبوت و ادراکات نبوی است، که با افزودن ابعاد وجودی به این بحث، دیدگاهی جامع‌تر ارائه می‌دهد. ملاصدرا معتقد است که نبی از طریق تصفیه نفس و مراتب وجودی به عقل فعال و معرفت الهی دست می‌یابد، که این مسئله نیز نشان از توسعه و تعمیق نظریات در طول زمان دارد. این چکیده به بررسی موضوع اصلی، تفاوت‌ها و شباهت‌های دیدگاه‌های فارابی و ابن‌سینا و ملاصدرا و نیز تأثیر این تفاوت‌ها بر فهم مفاهیم نبوت و ادراکات نبوی توسط فیلسوفان اسلامی می‌پردازد

انسان و ویژگی‌های خاص وی در طول تاریخ نظر فلاسفه را به خود جلب کرده و خواهد کرد. فلاسفه اسلامی هم که ضمن سیراب شدن از منابع قدسی، از اصول فلسفی نیز سود جسته‌اند، از این مهم مستثناء نیستند. دو فیلسوف شهیر مسلمان یعنی ابن‌سینا به عنوان نماینده مکتب مشاء و ملاصدرا به عنوان بنیان‌گذار حکمت متعالیه در این باب آراء بدیعی دارند. به طور کلی در فلسفه اسلامی سبب صراحت منابع اسلامی، در خصوص خلود نفس مجرد بعد از جسد اختلاف نظر نیست. بیشتر تضارب آراء مربوط به کیفیات نفس در طول حیات آدمی است. یکی از دقیق‌ترین نظریات راجع‌به نفس نظر جسمانیت الحدوث و روحانیت البقاء صدرالمتألهین می‌باشد که به کمال گام‌به‌گام نفس قائل است. امروزه با پیشرفت دانش اطلاعاتی به دست آمده که موید نظر ایشان است. از جمله مسئله رشد تا آخرین لحظه زندگی در روانشناسی تحولی و آزمایش راجر اسپری که مبتنی بر روانشناسی فیزیولوژیک است. لیکن با تخصصی شدن دانش بشری شاهد پدیده‌ای هستیم که جامعه‌شناس مشهور امیل دورکیم آن را آنومی خواند، یعنی گسست رابطه ارگانیک بین شاخه‌های متعدد دانش، که چاره ای جز پژوهش میان رشته‌ای ندارد. حالتی که سبب شده پژوهش تجربی متفاوت و مفارق با روش فلسفی فرض شود. پژوهش پیش‌رو به روش میان رشته‌ای، با بهره‌گیری از اصول فلسفی و روانشناسی فیزیولوژیک سعی بر اثبات جسمانیت الحدوث و روحانیت البقاء ملاصدرا را دارد آن هم به روش معهود علوم تجربی یعنی تجربه آزمایشی که همان آزمایش راجر اسپری می‌باشد. نظر به برخی شباهت‌های آراء شیخ‌الرئیس با این اصل، پژوهش به نظریات ایشان هم معطوف است البته به روش تطبیقی و مقایسه ای.

ابن‌سینا و ملاصدرا، هر دو، لذت و الم را از سنخ ادراک میدانند. ادراک از نظر بوعلی دارای سه مرتبۀ حسی، خیالی و عقلی است و بتبع آن، لذات و آلام نیز در همین سه مرتبه سامان می‌یابند. ملاصدرا نیز همچون بوعلی، به تثلیث در ادراک قائل است و ادراک وهمی را شعبه‌یی از ادراک عقلی میداند و بتبع آن، لذت و الم وهمی را نیز ذیل لذت و الم عقلی قرار میدهد. دو اندیشمند در اینباره اشتراکات و اختلافاتی دارند. از مهمترین اشتراکات میتوان به همراهی عوارض و جزئی بودن مدرَک حسی، جزئی بودن مدرَک خیالی، مجرد بودن قوۀ عاقله و مدرَکات آن، قویتر بودن لذت و الم خیالی از حسی و ضعیفتر بودن آن از لذت و الم عقلی اشاره کرد. از مهمترین اختلافات نیز میتوان سه مورد را برشمرد: 1ـ در دیدگاه ابن‌سینا مراتب ادراک از طریق فرایند تقشیر و زدودن اضافات صورت میپذیرد، درحالیکه در دیدگاه صدرالمتألهین، از طریق ترفیع و باریابی به نحوۀ وجودهای مجرد برتر محقق میشود. 2ـ مدرَکات و قوای حسی از نظر ابن‌سینا، مادی و لذت و الم این مرتبۀ ادراکی نیز مادی است، ولی از نظر ملاصدرا، قوا و مدرَکات حسی و بتبع آن، لـذت و الم آنها، مجردند. 3ـ تصویری که بوعلی از مراتب و درجات لذت و الم قوای ادراکی ارائه کرده منطبق بر معیار تشکیک طولی است، ولی ملاصدرا رابطۀ درجات لذت و الم قوای ادراکی را بنحو تشکیک در مظاهر سامان میدهد.

در فلسفۀ ابن­سینا و سهروردی، عقل فعال آخرین موجود مجرد از سلسلۀ طولی عقول است که وظیفۀ او تدبیر عالم مادون، ایجاد نفوس انسانی، اعطاء معقولات به انسان، و تعلیم و ابلاغ دستورات الهی به پیامبران است. ابن­سینا و سهروردی در مقام فیلسوفان برجستۀ دو مکتب مشاء و اشراق، در آثار مختلف خود از این موجود و صفات آن، بر اساس آراء فلسفی خود، یاد کرده­اند. آراء این‌دو حکیم دربارۀ عقل فعال، بر فهم آنان از آیات قرآن نیز بسیار تأثیر داشته و سبب شده است تفسیری فلسفی و در برخی موارد، تطبیق یا تأویلی فلسفی ارائه دهند. در این مقاله تأثیر آراء فلسفی ابن­سینا و سهروردی در مورد عقل فعال بر فهم آنان از آیات قرآن بررسی و نقد شده است. به این منظور، همۀ آثار ابن­سینا و سهروردی مورد مداقه قرار گرفت، برداشتهای قرآنی آنان که متأثر از آراء آنها در مورد این موضوع بوده، استخراج، و نحوۀ استشهاداتشان تبیین گردید. سپس، برداشتهای مذکور با استفاده از معنای لغوی، علم تفسیر، آراء فلسفی و علوم نقلی مرتبط، بصورت روش جامع، مورد بررسی و نقد قرار گرفته و این نتیجه حاصل شد که اکثر برداشتهای مذکور، غیر قابل قبول است.

ظهور یا رواج اندیشه‌های عرف­گرایانه در فضای اخلاق و پیامدهای اجتناب­ناپذیر آن بر تعاملات انسانی و در نهایت سعادت حقیقی بشر، بررسی تحلیلی و انتقادی چنین رویکردهایی را می‌طلبد. مسئله عرف را از ابعاد گوناگون می­توان بررسی کرد. پژوهش حاضر به هدف بازخوانی آراء حکمای اسلامی و با تمرکز بر بعد معرفت­شناختی عرف، به تحلیل مستند و استنباط دیدگاه اندیشمند بزرگ جهان اسلام یعنی ابن‌سینا پرداخته است. حاصل تتبع در آثار و اندیشه‌های ابن‌سینا نفی تلازم باورها و اندیشه‌های عرفی از یک­سو و دستیابی به واقعیت سعادت­بخش اخلاقی از سوی دیگر است. تعابیر صریح ابن‌سینا که حاکی از احتمال کذب باورهای عرفی، فقدان اعتبار خاستگاه‌های باورهای عرفی، مشروط بودن باورهای عرفی و ناسازگاری اعتبار مطلق باورهای عرفی با غایت اخلاق است بر نفی مطلق­انگاری اعتبار عرف تأکید می‌کند. از منظر ابن‌سینا باورهای اخلاقی عرفی نظری­اند و توجیه اخلاقی آن­ها نیازمند اقامه برهان است.

اهمیت خداشناسی نزد فیلسوفان بر کسی پوشیده و پنهان نیست. یکتایی ذات واجب­الوجود یکی از مهم­ترین مسائل در این رابطه است. ازجمله مهم­ترین شبهات پیرامون توحید واجب­الوجود، شبهه ابن­کمونه است. با توجه به انکار مهم­ترین اصل از اصول دین مبین اسلام و تاکید بعضی از شارحین فلسفه ابن­سینا، بر اهمیت پاسخ­گویی به شبهه ابن­کمونه، می­افزاید. در شبهه مذکور، دلیل نفی ترکیب حکما که وجوب وجود را ذاتی واجب تعالی می­داند، مورد خدشه قرار داده و وجوب وجودی که از نظر فلاسفه، «ذاتی» واجب­الوجود در نظر گرفته شده را وصفی «عرضی» می­پندارد. هدف پژوهش حاضر پرداختن به شبهه ابن­کمونه و بررسی آن در چهارچوب اندیشه «ابن سینا» است. بنابراین پژوهش حاضر با تکیه بر مبانی فلسفی «ابن سینا» ازجمله؛ بساطت واجب­الوجود، الواجب ماهیته انیته، اشتراک مفهوم وجود در معنا، و بررسی تاریخی این شبهه و رهگیری آن حتی در روایات از ائمه معصومین علیهم السلام و زمان قدیم (فلاسفه یونان)، در صدد پاسخ به شبهه مذکور با روش تحلیلی - توصیفی است. بنابراین با توجه به قدمت این شبهه، به نظر می­رسد مبانی و ادله ابن سینا قابلیت پاسخ­گویی به شبهه ابن­کمونه را داراست.