مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت‌شناسی در فلسفه مبحث شناخته‌شده‌ای است ولی جهل‌شناسی که نقطه‌ى مقابل معرفت‌شناسی می‌باشد، موضوعی نوپا و نیازمند پژوهش است. هر چند در طول تاریخ در مورد جهل جسته و گریخته تفکر و بحث شده است و گاه تعاریفی از سوی فلاسفه و منطق دانان برای آن ارائه شده است ولی هیچ‌گاه مانند معرفت‌شناسی به صورت یک حوزه مطالعاتی مستقل به آن نگاه نشده و مورد بررسی قرار نگرفته است. رابرت پراکتور اولین کسی است که مطالعه پیرامون جهل را به عنوان حوزه‌ای مستقل آغاز کرده و عنوان جهل‌شناسی را برای این حوزه پیشنهاد داده است. مقوله ترویج علم نیز در چند دهه‌ى اخیر به صورت علمی مورد مطالعه قرار گرفته است و تحت عنوان مشارکت عمومی در علم بصیرت‌های خوبی در این زمینه بوجود آمده است. در این مقاله سعی شده است الگوهای مشارکت عمومی در علم با دیدی جهل‌شناسانه بررسی شود تا اصلاحات مثبتی در جهت بهبود این الگوها صورت گیرد. لازم به ذکر است بررسی جهل‌شناسانه‌ى مشارکت عمومی در علم موضوعی است که تا کنون مورد مطالعه و پژوهش قرار نگرفته است.

حكيم صدرالمتألّهين (ملاصدرا) از جمله معدود فرزانگانى است كه در زمينه حكمت و فلسفه، گوى سبقت از سايران ربوده، چنان كه ديگران را بال پرواز تا بلندآسمان كمال او نيست. او توانست با ابتكار منحصر به فرد خويش، دو مشرب مشائى و اشراقى را در محل «حكمة متعاليه» با يكديگر آشتى دهد و در فلسفه اى مبتنى بر «وجدان و برهان» و «عقل و شهود» ارائه دهد. در حاشيه برگزارى همايش جهانى بزرگداشت مقام علمى حكيم الهى، ملاصدراى شيرازى، در خرداد ماه 1378 و به پاس تجليل از خدمات اين حكيم فرزانه، بر آن شديم تا با برگزارى ميزگردى در اين زمينه، ارباب معرفت را بيش از پيش، با پرتوهاى علمى و حكمى اين فيلسوف الهى آشنا سازيم. بزرگانى همچون حجج اسلام و المسلمين غلامرضا فيّاضى، حسن ممدوحى و محسن غرويان در اين گفت و گو به ما افتخار دادند كه از حضور اين سروران كمال امتنان را داريم.

چکیده:در واکاوی اندیشه‌های سیاسى متفکران و دانشمندان مسلمانو نحوهاستفاده از منابع درون دینى براى امکان زیست بهتر جامعه معاصر خویش به تعارضاتی می‌رسیم که با رویه وحدت در اسلام همخوانی ندارد. یکی از راه‌های شناخت وجوه اختلاف در آثار این دانشمندان بررسی عوامل زیربنایی و بنیادین در تولید آن اندیشه‌هاست .اندیشه‌های سیاسی، با تأثیرپذیری از گفتمان حاکم بر دانشمندان آن ونیز از معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی است که بر اساس آن احکام خود را در مورد جامعه و سیاست بیان می‌کند؛ ازاین‌رو شناخت اندیشه سیاسی مسلمانان برای رسیدن به وجوه اختلاف آن‌ها نیز منوط به شناخت بنیادهای تعارض بخش در اندیشه آن‌هاو نیز فهم مبانی معرفت‌شناسیو انسان‌شناسی آنان است؛ تا از این رهگذر چگونگی بیان اندیشه‌های سیاسی با وجوهی متفاوت در آراء آن‌ها روشن شود . لذا در این پژوهش ابتدا گفتمان‌هایی که بر اندیشمندان موردمطالعه تأثیر گذاشته‌اند با عنوان بنیادهای تأثیرگذار بر اندیشه متفکران بررسی می‌شود و در ادامه از رهگذر معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی به وجوه اختلاف در آراء سیاسی آن‌ها می‌پردازیم . در انسان‌شناسی شناخت طبع انسان ازلحاظ این‌که سمت‌وسوی آن به‌سوی خوبی‌ها یا بدی‌هاست، تبیین سلسله‌مراتب انسان‌ها در جامعه و تأکید بر طبع مدنی آن‌ها، و در معرفت‌شناسی بررسی کفایت یا عدم‌کفایت عقل برای کشف قوانین زندگی بشر در نظر متفکران ، ما را به شناخت وجوه اختلاف آراء سیاسی اندیشمندان رهنمون می‌شود.در پژوهش حاضر، هدف ما بررسى وجوه اختلاف در آراء و افکار اندیشمندان مسلمان (غزالی،ملاصدرا،خواجه نظام الملک و ابن‌سینا) است.پرسش اساسى پژوهش این خواهد بود که بنیادهای ایجاد تعارض در اندیشه متفکران مسلمان چیست؟و وجوه اختلاف در آراء سیاسی متفکران موردنظرناشی از چه عواملی است فرضیه پژوهش این است که طبق بررسی‌های به‌عمل‌آمده چهار عامل یا گفتماناساسی ۱-خلافت ۲-امامت ۳-سنت ملک‌داری ایرانی و۴-فلسفه یونان باعث ایجاد اختلاف در آراء سیاسی اندیشمندان مسلمان شده است کهدر این پژوهش موردبررسی قرار می‌دهیم و در ادامه با بررسی موردی اندیشمندانموردنظر به قیاس اختلافات در اندیشه آن‌ها می‌پردازیم. روش‌ انجام‌ کار،از‌ نوع‌ کتابخانه‌ای است که ضـمن جـمع‌آوری داده‌ها‌ و اطلاعات‌ لازم به تجزیه‌وتحلیل‌ آن‌ها‌ می‌پردازد. کلیدواژه: اندیشه سیاسی ،خلافت،امامت،سنت ملک‌داری ایران،فلسفه یونان ،انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی

در باب ایمان گرایی ویتگنشتاینی دو پرسش مغفول افتاده: اولا آیا "ویتگنشتاین" صراحتا از ایمان گرایی دفاع کرده است؟ و ثانیا آیا ایمان گرایی از اندیشه های او قابل استنباط می باشد؟ در مقاله حاضر پس از پژوهشی در چیستی ایمان گرایی، نشان داده شده ادعای انتساب ایمان گروی به ویتگنشتاین اغلب بر مبنای تفسیری خاص از بخشی از آموزه های «پژوهش های فلسفی» او بوده است. دقت و تامل در مجموع آراء ویتگنشتاین به ویژه در «فرهنگ و ارزش» و «درس گفتارها» نشان می دهد ادله و شواهد متعددی در نفی ایمان گرایی ویتگنشتاین وجود دارد که می تواند بدیل نظریه رایج باشد. همچنین بایستی متوجه بود استنتاج ایمان گرایی از تمایز میان بازی زبانی دین و غیر آن به نوعی خلط نظریه بازی های زبانی به عنوان نگره فهم و معنا با نظریه استنتاج و قضاوت است و نهایتا آنکه پیگیری سیر اندیشه دینی نزد ویتگنشتاین به نوعی نظر متداول تقسیم ساحت های فکری او به دو دوره را دچار چالش می نماید.

مسئله شناخت، یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفه جدید است و حتی سرلوحه مباحث دیگر را تشکیل می‌دهد. در این مبحث معمولاً مسائلی چون مبنا و منبع شناخت، ابزار و روش شناخت، متعلق و قلمرو شناخت، معیار اعتبار شناخت و هدف و غایت شناخت بررسی می شوند. در این مقاله، برآنیم با در نظر گرفتن این مؤلفه‌ها به بررسی مبانی معرفت شناسی مدرن بپردازیم و توانایی فلسفه جدید را، با ارائه چارچوبی مناسب و کامل برای شناسایی، مورد پرسش قرار دهیم.

در این مقاله، به بررسی مسأله‌ی مطابقت بین ذهن و عین در دو حوزه‌ی سینوی و صدرایی پرداخته شده است. این بررسی در حوزه‌ی سینوی نشان می‌دهد اگر چه ابن سینا بر اساس مبانی فلسفه‌ی مشاء، به صحت فرآیند تجرید و انطباق ماهوی معتقد شده است، وی در نمط پایانی اشارات، با توسعه‌ی ادراکات در قسم غیر حصولی و شهودی، نفس را مؤلفه‌ای پویا و اشتدادپذیر لحاظ می‌کند. شیخ اذعان می‌نماید که تجرید فرآیندی ناکارآمد در تحصیل ادراکات شهودی است و نفس می‌تواند به واسطه‌ی اشتداد وجودی و معرفتی، از ابهام و عدم وضوح ادراکات خود کاسته، ادراکاتی مطابق با واقع را تحصیل نماید. در روی‌کرد صدرایی، مسأله‌ی مطابقت انتظام بهتری یافته است. ملاصدرا صراحتاً به ناکارآمدی فرآیند تجرید اذعان می‌نماید. وی بر اساس نظریه‌ی حدوث جسمانی، ابهام و عدم انطباق احتمالی ادراکات را ناشی از خساست وجودی نفس می‌داند. ملاصدرا به واسطه‌ی نگرش متفاوتی که به علم و ماهیت آن دارد، اشتداد جوهری نفس را به‌سان نردبان تعالی معرفتی نفس لحاظ کرده، معتقد است به هر میزان نفس در فرآیند حرکت جوهری اشتداد بیشتری یابد، ادراکاتی واضح‌تر را تحصیل خواهد کرد.

این نوشتار بر آن است که به بررسی و تبیین آرا فیلسوف و متکلم اسکاتلندی مدرسی، یوهانس دنس اسکوتوس (1308-1266 م.) درباره «معرفت» و مقایسه اجمالی آن با آرا معرفتی ابن سینا بپردازد. اسکوتوس ترجمه لاتین کتاب «الشفاء» ابن سینا را مطالعه کرده است و آنگونه که در ضمن این نوشتار مشاهده خواهد شد، افکار و آرا معرفتی ابن سینا بر آرا اسکوتوس در زمینه قوای ادراکی، فرایند ادراک، متعلق طبیعی عقل، اقسام معرفت و مراتب یقین و ... تاثیر بسیار داشته است. به رغم اینکه هم اسکوتوس و هم ابن سینا در حوزه افکار فلسفی به نحوی تحت تاثیر ارسطو و سنت مشاء هستند و بالطبع شباهت های فراوانی در آرا این دو متفکر وجود دارد، لکن برخی تفاوتها نیز قابل طرح است. از این جهت می توان آرا این دو متفکر را با هم مقایسه کرد چراکه زمینه منطقی برای چنین مقایسه ای وجود دارد. البته باید توجه داشت که به هر حال، اسکوتوس در فضای فکری مسیحیت می اندیشد و ابن سینا در عالم اسلامی، و این تفاوت فضا و فرهنگ را در هر مقایسه ای همواره باید مدنظر داشت.

هدف از نگارش این رساله، تبیین معیارهای برنامه درسی براساس معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی دو دیدگاه فلسفی رئالیسم و رئالیسم اسلامی است . نخست نظریه معرفت و نظریه ارزش علامه طباطبایی و هری برودی به عنوان صاحب‌نظران معاصر مکاتب یاد شده مورد بررسی قرار گرفته و آنگاه معیارهای برنامه درسی از دیدگاه آنان استنباط شده است . در پایان آرای آنان در باب معرفت و ارزش و برنامه درسی مورد بررسی مقایسه‌ای قرار گرفته و وجوه تشابه و افتراق آنان مطرح گردیده است . در معرفت‌شناسی علامه از امکان دست‌یافتن به علم و دانش و توضیحاتی در باب مراتب ادراک ، انواع علم و معنای حقیقت و خطا و راههای پیشگیری از خطا سخن به میان آمده است . برودی نیز جهان خارج و واقعیت را منشاء دانش بشری دانسته احساس را سرآغاز ادراک آدمی می‌داند. او بر این اساس به بحث پیرامون جایگاه نظریه و انواع آن (نظریه‌های علمی و فلسفی) پرداخته است . علامه در مبحث ارزش‌شناسی به بحث پیرامون ادراکات اعتباری پرداخته و آنها را به اعتبارات ثابت و متغیر، قبل از اجتماع و بعد از اجتماع تقسیم کرده است . او ضمن بحث از انواع اعتباریات ، لغویت و عدم لغویت را معیار درستی آنها قلمداد می‌کند. در این نظریه فطرت مبنای ارزشهای دینی و اخلاقی است . در بحث از زیبایی‌شناسی بر سازگاری درونی و بیرونی تاکید شده است . برودی به نقد نظریه ارزشی تجربه‌گرایان و دیدگاه عاطفی ارزش پرداخته نسبیت کامل ارزشها را نفی می‌کند. او برای ارزشها جنبه ذات و ابزاری قایل است و نیت را جنبه درونی فعل اخلاقی و نتیجه را جنبه بیرونی آن می‌داند. از آرای علامه برای تدوین معیارهای برنامه درسی استفاده شده است . در بحث از معیارهای سازماندهی محتوا از عواملی شامل مراحل تحول ذهنی به زبان فلسفی و ضرورت استفاده از تحقیق‌های تجربی سخن به میان آمده است . به علاوه معیارهای دیگری در برنامه درسی پیشنهاد شده است ، مانند سبکهای سازماندهی، تشکیل عادت ، تناسب محتوا با فهم یادگیرنده و سودمندی و پیوستگی و انسجام محتوا. در بحث از روشهای یادگیری و تدریس به روشهای مشاهده و تجربه، استدلال، تحقیق و تفکر اشاره شده است . آرای برودی نیز برای تدوین معیارهای برنامه درسی مورد استفاده قرار گرفته است . او ضمن بحث درباره معیارهای سازماندهی محتوا، از مراحل تحول ذهنی، سبکهای سازماندهی شش‌گانه، ایجاد عادت (مطالعه، مهارتهای تحقیق و تفکر، مهارتهای کتابخانه‌ای، مشاهده و آزمایش ، کسب دانش ، تفکر تحلیلی، ارزشیابی، تخیل و ذوق) انعطاف‌پذیری محتوا و در بحث از روش بر روان‌شناسی تربیتی تاکید کرده، رابطه روش تدریس با معرفت‌شناسی را مورد بحث قرار داده است . در پایان نیز بررسی تطبیقی میان آرای معرفت‌شناختی ارزش‌شناختی و نظریات دو محقق در باب برنامه درسی صورت گرفته و وجوه تشابه و افتراق آنها به بحث گذاشته شده است .

با ظهور و پیش‌رفت رایانه‌ها در طی بیش از نیم‌قرن گذشته، همواره این پرسش که رایانه‌ها، به‌مثابه‌ی ابزار تحقق هوش‌مصنوعی ضعیف، تا چه حد می‌توانند واجد خصوصیات ذهن بشر شوند، جایگاه ویژه‌ای داشته است. در این میان، مقایسه‌ی کارکرد ذهن انسان و رایانه برای یافتن پاسخ این مسأله ضروری است. ما در این پژوهش، درصدد بوده‌ایم تا با توجه به مبانی معرفت‌شناسی صدرائیان، به این پرسش پاسخ دهیم. ازاین‌رو در مرحله‌ی نخست، اقسام علم از دیدگاه صدرائیان را بررسی و تدقیق نموده‌ایم و نشان داده‌ایم با این مبانی، رایانه در هیچ‌کدام از اقسامِ علم و آگاهی، دارای عینیت کارکرد با انسان نیست. سپس با توجه به ویژگی‌های تبیین‌شده از هرکدام از اقسام علم، کارکرد رایانه در آن قسم را به‌صورت مجزا تحلیل کرده‌ایم. در نهایت، چنین نتیجه‌گیری نموده‌ایم که هوش‌مصنوعی ضعیف در مطلق علم و آگاهی، دارای «کارکرد ناقص» است.