جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله ولایت تکوینی ائمه (ع) و جوانب آن، از مسائل مهم بحث امامت است. در این زمینه، گرچه در سال های اخیر کتابها و آثار در خور توجهی به رشته تحریر درآمده است، ولی با توجه به اهمیت این بحث و اهمیت بررسی نقلی و حدیثی آن، به نظر می رسد باید آن را از منظر روایت های کافی هم مورد بحث قرار داد. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی منشا، قلمرو و چگونگی نحوه اعمال ولایت تکوینی ائمه در کافی پرداخته و به این نتایج رسیده است: معرفت و آگاهی کامل ایشان با اسم اعظم و علم الکتاب، دلیل ولایت ایشان است؛ ولایت ایشان شامل حوزه های مختلفی است؛ گاهی ایشان ابتدا به ساکن در بعض مواقع هم با درخواست دیگران ولایت تکوینی را اعمال کرده اند.

وهابیون اکثر مسلمانان را تکفیر نموده و آنان را مشرک دانسته و تا حد جواز قتل آنان به پیش رفته اند. یکی از مبانی سخن آنها کج فهمی از مضمون «من دون الله» در آیات است که آن را با توحید در ربوبیت و تدبیر، مغایر دیده و مصداق شرک در ربوبیت دانسته اند؛ آیاتی که اتخاذ ولایت ولی «من دون الله» را جایز ندانسته و یا شفیع «من دون الله» را رد نموده و یا عبادت «من دون الله» را کفر و شرک شناخته است. آنان گمان کرده اند که در همه موارد «من دون الله» به معنای «غیر الله» است، از این رو مسلمین و به ویژه شیعیان که به ولایت و شفاعت اولیای الهی علیه السلام قائل هستند را مخالف نص صریح قرآن دانسته و به کفر و شرک آنها حکم داده اند. این مقاله با توجه به آیات قرآن و ضوابط تفسیری به بررسی معنای دقیق «دون الله» پرداخته و اثبات می کند که «من دون الله» در همه موارد به معنای «غیر الله» نیست، بلکه با شواهد و قرائن می تواند به معنای «غیر الله» یا «من قبل غیر الله» در مقابل «من قبل الله» باشد. همچنین در مورد عبادت «من دون الله» نیز همین بحث مطرح می شود.

انتظار منجی و ایده آینده بهتر، به عنوان حقیقتی قابل احترام در شرایع آسمانی است. درباره حقیقت انتظار به عنوان پیمانی آسمانی در ذهن و زندگی پیامبران الهی و امت های آنان از آغاز تاریخ نبوت در نگاه قرآن، پژوهش درخوری انجام نشده است. بررسی های انجام یافته بیانگر آن است که توجیه انتظار به صورت جریانی پیوسته در تاریخ نبوت در آیه 81 سوره آل عمران قابل تحقیق است. بر اساس این آیه بن مایه اصلی مقاله حاضر، تبیین فلسفه اصل انتظار به مثابه عامل رشد روانی امت ها و تمرین و تحصیل آمادگی هرچه بیشتر در جهت پذیرش وضعیت بهتر در تمامی عصرها و نسل ها می باشد. حقیقتی که می توان از آن به عنوان یکی از علل اساسی پنهان ماندن زمان ظهور منجی در حکمت خداوندی یاد کرد.

ولایت در عرفان اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و سرآمد آموزه های عرفانی شمرده شده است. بر همین اساس حضرت علامه طباطبایی (ره) در اثر جاودان خود – تفسیر المیزان – به مساله ولایت توجهی خاص مبذول داشته اند. ایشان ولی مطلق را از آن ذات باریتعالی دانسته که بر همه چیز و همه کس ولایت دارد که این مقام و موقعیت را به برخی بندگان صالح و خالص خویش موهبت نموده و ایشان با توجه به علم و عصمت بی مانند خود به آن درجه از ولایت نایل آمدند و این درجه از ولایت خاص ائمه معصومین (ع) و اولیای طاهرین می باشد. اما راه تهذیب نفس که انسان را زیر پوشش ولایت حق ببرد و مستقیما از سرپرستی خدای سبحان مدد بگیرد به سوی همگان باز است و دیگران می توانند به مقام ولایت اکتسابی برسند. نوشتار حاضر این مساله را بررسی و به سوالات مهمی در این زمینه پاسخ می دهد.

آیات متعددی از قرآن کریم مسلمانان را از برقراری هرگونه رابطه دوستی با غیرمسلمانان، برحذر داشته است؛ این مساله موجب القای شبهه توهین قرآن به غیرمسلمانان شده است و از رهگذر آن قرآن حاوی امری اهانت آمیز و غیراخلاقی پنداشته شده است. در این مقاله با تامل در مدلول آیات مورد بحث و تبیین دقیق آنها روشن می شود که مسلمانان تنها از دوستی با افرادی برحذر شده اند که به دشمنی با آنان برخاسته و به انحاء مختلف سعی در آزار و ضربه زدن به آنها را دارند و نیکی با کسانی که با مسلمانان روابط غیرخصمانه دارند، مورد تاکید قرآن است. در این مبنا مسلمان بودن یا نبودن مطرح نیست. توصیه قرآن بر عدم دوستی با پدر و مادر مشرک نیز به هیچ وجه به معنای بی احترامی به آنان نیست بلکه فقط به معنای عدم اطاعت از آنها در امور مربوط به دین است، ضمن آنکه به والدین مسلمان نیز توصیه شده که تنها در مواردی که اجابت خواسته های فرزندان موجب ظلم به دیگران می شود، از آن روی برتابند.

در سنت عرفانی ابن‌‌‌‌‌عربی، بعد از وحدت وجود، مؤلفه محوری‌‌‌‌‌ای با عنوان «انسان کامل» مطرح است. برخی شارحان نیز «انسان کامل» و «توحید» را دو مسأله اساسی عرفان نظری دانسته‌‌‌‌‌اند. ولایت، مقام خلیفةاللّهی، تصرف در عالم و سریان در آن، خزانه‌‌‌‌‌دار اسرار الاهی و آینه دانایی و شاهیِ حق، پاره‌‌‌‌‌ای از ویژگی‌‌‌‌‌های انسان کامل است. بنابراین مؤلفه انسان کامل، همانند مفهوم «قیم کتابِ» سهروردی، همان اوصاف امام در احادیث شیعی را دارد و مخاطب شیعی، آن را به مصداق «امام» بسیار نزدیک می‌‌‌‌‌یابد. ایده انسان کامل در منظومه فکری فیض کاشانی به عنوان متفکری شیعی سبب شده او به آن دسته از روایاتی که در میان اندیشمندان شیعی به‌‌‌‌‌ویژه متکلمان، کمتر مورد توجه قرار گرفته، التفات دوباره و جدی کرده است؛ و با استمداد از ایده یادشده، به کشف دلالت‌‌‌‌‌های پنهان آیات و روایات و یا تثبیت دلالت‌‌‌‌‌های آشکار آن‌‌‌‌‌ها بپردازد. در این جستار، نقش التفاتی انسان کامل در امامت مطرح شده است و بر اساس آثار فیض کاشانی و نیز در پرتو ایده انسان کامل، از چگونگی کشف دلالت‌‌‌‌‌های پنهان روایات در باب جایگاه وجودی امام و تثبیت دلالت‌‌‌‌‌های آشکار آن بحث می‌‌‌‌‌شود.

امامت و ولایت از ارکان اصلی دین اسلام به ویژه مذهب تشیع است که در آیات و روایات متعددی بر لزوم آن و شایستگی اهل بیت(ع) برای آن مقام تاکید شده است. اهل بیت(ع) و خاندان ایشان در مسیر رسالت خویش، در حفظ و صیانت این مقام رفیع و دفاع از آن اهتمام ویژه ای ورزیده اند. حضرت زینب عالمه و عقیله بنی هاشم نیز به نوبه خود تلاشی وافر در پاسداری از ولایت و امامت داشته و اقدامات فراوانی در این زمینه انجام داده است. این مقاله بر آن است تا ضمن تبیین مختصر مقام امامت و ولایت و جایگاه آن در دین اسلام، نحوه و میزان اهتمام و کوشش حضرت زینب(س) را در دفاع از این مقام رفیع مورد بررسی و کاوش قرار دهد

بررسی آثار و اندیشه‏های متکلمان معاصر یکی از ضرورت‏هایپژوهشیدوران ما است .آیت الله جوادی آملی به عنوان یکی بزرگترین دانشمندان معاصر جهان تشیع، آثار ارزشمندی در زمینۀ تفسیر، علوم عقلی، اخلاق و عرفان، کلام، فقه و معارف حدیثی و نقلی از خود به جای گذاشته است. آثار گوناگون وی از جمله تألیفات تفسیری، بحث‏های کلامی فراوانی را در بر دارد . ضرورت علمی ایجاب می‏کند که اندیشه‏های کلامی ایشاندر عرصه‏های مختلف کاویده شود . لذا این پایان نامه با روش توصیفی- تحلیلیو به شیوه کتابخانه‏ای وبا تکیه بر آثار مکتوبایشان، در صدد بررسی آراء راهنماشناسی وی سامان یافته است که حاصل آن چنین است: استاد جوادی آملی در مباحث کلامی خود ضمن قبول دو روش عقلی و نقلی، توجه ویژه‏ای به دستاوردهای عقل داشته و معتقدند که اساساً بین عقل و وحی هرگز تعارضی واقع نخواهد شد. در میان منابع نقلی، آیات قرآن جایگاه خاصی در آثار ایشان دارد، به گونه‏ای که می‏توان از ایشان با عنوان متکلم قرآنی یاد کرد. او ضرورت وحی و رسالت را منحصر به حیات اجتماعی بشر و نیازمندی‏اش به قانون نمی‌داند و معتقد است انسان در تمام عرصه های زندگی خود نیازمند به تشخیص راهی است که از طریق احکام الهی حدود آن مشخص گردد. وی بر خلاف بسیاری از متکلمین که از اعجاز به عنوان راهی مستقل برای اثبات نبوت یاد می‏کنند، معتقد است که بدون ضمیمه شدن برهانی عقلی به معجزه، نمی‌توان نبوت مدعی پیامبری را اثبات کرد. قاعده لطف در نگاه ایشان به تنهایی برای اثبات نبوت و امامت کافی نیست، بلکه باید آن را به برهان حکمت ضمیمه نمود. وی عصمت انبیا و ائمه را ذاتی نمی‏داند، بلکه معتقد به اکتسابی بودن است. هم سنخی معجزه پیامبران و کرامت ائمه و اولیا یکی دیگر از نظرات اوست، با ملاحظه این نکته که معجزه با تحدی و ادعای پیامبری همراه است. بحث‏های مبسوط و عالمانه حول آیات مربوط به موضوع امامت و نیز پاسخ‏های متقن و دقیق به اشکالات متکلمین اهل سنت، از برجستگی‏های مباحث کلامی ایشان به شمار می‏آید. پاسخ به اشکالات و شبهات گوناگون در عرصه علم کلام به ویژه مباحث مهدوی نشان از احاطۀ علمی سرشار وی به منابع غنی اسلامی است و در پایان، از منظر ایشان ولایت فقیه یک مسئله کلامی است که در امتداد امامت قرار دارد.

چکیدهاین رساله با موضوع امامت از دیدگاه فخر رازی و آیه الله جوادی آملی آغاز شده و در صدد بررسی امامت از دیدگاه این دو بزرگوار، خواهیم بود. حقیقت امامت و رهبری یک امر دینی و الهی بوده و از اهمیت بالایی در اسلام برخوردار است که در هردو مکتب اسلام کتابهایی در باره امامت و رهبری نگاشته اند و گاهاً از اصول دین یا مذهب آن را تلقی کرده اند. واژه امامت به معنای هدایت، رهبری و راهنمایی در امور دین و دنیا است و کسی که متصدی این مسئولیت خطیر و الهی می شود را امام گویند. امام باید از ویژگی های خاصی برخوردار باشد و در همه ویژگی های اخلاقی و فضایل انسانی سرآمد باشد. هر دو از بزرگواران برای امامت و رهبری بر اساس آیه اولوالامر، عصمت را شرط دانسته و تنها شخصی را لایق رهبری می دانند که معصوم باشد. آقای فخر رازی عصمت فردی را در تفسیر کبیر غیر ممکن دانستهبه عصمت جمعی متوسل می شود و نام آن را اهل حل و عقد می گذارد، ولی در کتاب کلامی خود عصمت را در مورد شخص غیر پیامبر اذعان نموده به امام زمان (عج) اشاره می نماید و عصمت حضرتش را تأیید می کند.در ضرورت وجود امام هر دو اندیشمند وجود امام را ضروری و واجب دانسته، وجود امام را منشأ خیر و برکت در جامعه دانسته که از هرج و مرج جلوگیری می شود. البته، آقای فخر رازی چون امام را معصوم نمی داند، مقام امامت را در اداره امور دنیوی تنزل داده به همین مقدار اکتفا می کند، ولی استاد جوادی آملی امامت را یک منصب الهی دانسته وجود امام را مایه آبادی دنیا و آخرت می داند و فلسفه وجود حضرات معصومین را سبب تداوم حیات دنیا و هدایت به صراط مستقیم می داند و شئون و مراتب امامت را همان شئون و مراتب نبوت می داند و چون امام خلیفه رسول الله است بین آنها باید سنخیتی باشد، فلذا امام همه کمالات وجودی و شخصیتی حضرت رسول خدا (ص) را دارد به استثنای وحی و نبوت. ویژگی هایی که امام باید داشته باشد یکی عصمت است به این معنی که مرتکب هیچ گناه و خطا و نسیان نمی شود. و دیگر اینکه علمی که برای هدایت بشری لازم است را دارا می باشد و علمش هم موهبتی است نه اکتسابی. در مورد صفات کمالی دیگر می توان چنین متذکر شد که امام از تمام مردم افضل می باشد و دارای صفاتی مانند شجاعت، عدالت، سخاوت، اخلاص، اخلاق متعالی، صبر و آگاهی از سیاست زمان در حد اعلی می باشد.اینکه امام توسط چه کسی تعیین می شود میان این دو بزرگوار اختلاف است؛ آقای فخر رازی معتقد است، که امام به وسیله بیعت، اجماع و یا رای اهل حلّ و عقد تعیین می شود، یعنی مردم در انتخاب امام دخیل هستند، ولی استاد جوادی آملی قائل است، که امامت یک منصب الهی است و امام توسط خدا تعیین و به وسیله پیامبر اعلام می شود. برای این دیدگاه شیعه دلایل گوناگون تاریخی، قرآنی و روایی وجود دارد.

چکیدهپایان نامه ی پیش رو به «بررسی نظریه ی امامت عضدالدین ایجی و میرسیدشریف جرجانی و نقد آن در نگاه استاد جوادی آملی» می پردازد. به عقیده ی ایجی و جرجانی امامت مقامی دنیایی است و کسی که به آن مقام نائل می شود به قهر و غلبه، به انقیاد و رغبت، یا به حکم شورا و یا به حکم وصیت و ولایت عهدی بر مردم و کشور تسلط پیدا می کند. از این رو، مرتبه امامت را پایین آورده و آن را جز فروع وابسته به افعال مکلفین قرار دادند و به دلیل ان که منکر حسن و قبح عقلی اند صدور هیچ کاری را از خداوند لازم و ضروری نمی دانند و نتیجه ی این تفکر، عدم لزوم امام بر خداوند سبحان است و اگر انتخاب امام را بر خدا می دانستند برای آنها محذور پیش می آمد و امامت سه خلیفه ی اول، مورد خدشه قرار می گرفت. ولی در دیدگاه شیعه که ناقد(استاد جوادی آملی) از این گروه می باشد امامت را منصبی الهی دانسته و خلافت ظاهری را تنها شأنی از شئون امام می دانند.از آنجا که ابوبکر دارای شروط عصمت و افضلیت نبود، آن دو متکلم اشعری، آن شروط را رد کرده و تنها شرط «قرشی بودن» را، که ابوبکر واجد آن بود پذیرفتند. اما نویسنده دیدگاه آن دو را نقد کرده و در بررسی، بر شروط عصمت و افضلیت دلایل عقلی و نقلی ذکر نموده است. در ادامه آن دو متکلم، بدلیل اینکه انتخاب ابوبکر، عمر و عثمان، به ترتیب توسط برخی از اعضای سقیفه، امام سابق، و شورا بود، موارد اجماع، نص امام سابق و شورا را جزء ملاک های نصب قرار دادند لکن این نوشتار به نقد آنها می پردازد.در اثبات امام بعد از رسول الله، از احادیث جعلی بر افضلیت ابوبکر، استفاده کرده اند ولی نگارنده در بررسی ونقد به توضیحِ منعِ نقل حدیث، به خاطر وجود حدیث غدیر، و استدلال های حضرت به تصریحات پیامبر و برخی آیات قرآناشاره کرده و به جعلی بودن وجوه ذکر شده بر افضلیت ابوبکر پرداخته است. سپس این دو متکلم اشعری، امامت مفضول را با وجود فاضل پذیرفته اند که در نقد قبیح بودن امامت مفضول با وجود فاضل به اثبات رسیده است.در پایان آن دو، بزرگداشت همه ی صحابه را واجب دانسته ولی نگارنده با استفاده از آیات و احادیثی که در آثار استاد جوادی ذکر شده به نقد آنها پرداخته است.کلمات کلیدی: امامت، ولایت، ولی، مولی، قاضی عضد الدین ایجی، میر سید شریف جرجانی، جوادی آملی.