مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهپژوهش حاضر در پی بررسی دیدگاه ملاصدرا درباره‌ی آگاهی و وجود آن در موجودات است؛ لذا ابتدا تعریف و ماهیت آگاهی و سپس اثبات وجود آن در موجودات و در نهایت، مراتب مختلف آن مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است. ملاصدرا آگاهی را از انواع علم و اولین مرتبه‌ی وصول آن به قوّه‌ی عاقله می‌داند. علم از نظر او مساوق با وجود است، فلذا همه‌ی موجودات جهان عالم و آگاه هستند، لیکن همان‌طور که وجود دارای مراتب مختلف است، آگاهی هم به تبع آن چنین است. ملاصدرا بنا بر اصل مساوقت وجود و علم، وجود آگاهی را در همه‌ی موجودات ثابت می‌کند و به تبع این مسأله همه‌ی موجودات جهان را دارای شوق و همه‌ی آنها را تسبیح‌گوی خداوند می‌داند. اثبات این مسأله در فلسفه‌ی او به روش برهانی و در کنار آن با بیان برخی شواهد قرآنی و عرفانی و نیز با تکیه بر مبانی تفکر او مانند اصالت وجود و مساوقت آن با حیات، فعلیّت و علم صورت می‌گیرد، هر چند در برخی موارد، این امر با توجه به تعریفی که از آگاهی ارائه می‌نماید، محلّ تأمّل است.واژگان کلیدی:ملاصدرا، آگاهی، وجود، مساوقت، علم، نفس، قوّه‌ی عاقله.

مقاله حاضر نخستین نوشتاری است که به بررسی تفسیر چارلز باترورث درباره فلسفه سیاسی اسلامی می پردازد. دغدغه اصلی باترورث فهم و تفسیر فلسفه سیاسی اسلامی بر اساس رهیافت تفسیری است، رهیافتی که به اصالت فلسفه سیاسی اسلامی اعتقاد دارد. با این حال، تفسیر دوگانه باترورث از فلسفه سیاسی اسلامی و به ویژه درک ناقص از فلسفه سیاسی اسلامی معاصر باعث شده است که وی نتواند خود را از رهیافت تاریخی، که اعتقادی به اصالت فلسفه سیاسی اسلامی ندارد، خارج سازد.

برخی از صاحب نظران حوزه دین با هر گونه تعقل و ژرف نگری در دین مخالفت می ورزند و ممارست در معقولات و تفلسف را مردود می دانند . در حالی که یافتن حقیقت دین نیازمند تعمق و ژرف نگری است . از آنجا که در دین مبین اسلام، عقل و خردورزی بسیار ارزشمند بوده و از جایگاه ویژه ای برخوردار است از عقل و شرع در کنار یکدیگر یاد می شود و فرهنگ غنی اسلامی بر دو ستون محکم عقل و نقل استوار گردیده است و عقل دارای دو کارکرد در مقام تحقیق در دین و درباره دین و نیز در امر دین داری و مقام تحقق می باشد . یکی از کارکردهای آن مربوط به نقش عقل در ایجاد معرفت و فهم دین است و فلسفه اسلامی که حاصل خردورزی اندیشمندان مسلمان می باشد همسو و با قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السلام، راهبردهای برون شریعتی فراوانی را ارائه نموده است که قادر است پاره ای از معارف دینی را در حوزه توحید، نبوت و معاد تولید نماید . راهبرد درون شریعتی عقل نقش معنایابی و معناسنجی آن است. بدین معنا که بدون راهبرد عقل، درک نقل میسر نخواهد بود . عقل علاوه بر این دو کارکرد در اصول اعتقادی، در استنباط احکام شرعی در کنار کتاب و سنت نقش آفرینی می نماید.

موضوع پژوهش حاضر «فلسفه‌ی تربیتی داستان‌های قرآن‌کریم» است ، هدف از این پژوهش عبارت از بررسی فلسفه‌ی‌تربیتی داستان‌های قرآن‌کریم خواهد بود، در رابطه با اهمیت و ضرورت پژوهش باید گفت ، داستان‌های قرآن‌کریم سرشار از نکات تربیتی است که به صورت خام در این داستان‌ها نهفته است ومی‌تواند راهنمای تربیت‌الهی بشر قرار گیرد. این داستان‌ها گوشه‌ای از تلاش‌های پیامبران را در تربیت افرادبرای دعوتبه سوی خدای یگانه و طاعت و بندگی او و وجود انسان‌های مومن و متعهد به رعایت اصول و قوانین الهی را به تصویر کشیده است ، لذا این کتاب آسمانی می‌تواند منبع تربیتی معتبر و ارزشمندی برای تربیت تمامی انسان‌ها باشد. در این پژوهش از روش تحلیلی - توصیفیاستفاده شده ،که مبتنی بر چهارده داستان درباره زندگی پیامبران و نتایج تربیتی آن‌ها، که در گفتمان نویسندگان از لحاظ استناد نزدیک بوده‌اند، می‌باشد. نتایج این پژوهش در برگیرنده مبانی ، اهداف، اصول، روشها و موانع تربیتی با توجه به ویژگی‌های انسان در داستان‌های قرآن‌کریم است؛ که پژوهشگربرای هر یک از آن‌ها مواردمتعددی در داستان‌های قرآن دریافت نمودهوهمه آن‌ها با در نظرگرفتن پرستش‌خدای‌یگانه و پذیرش تکیه‌گاههایی برای تربیت الهی به عنوان مبنا و هدف عبودیتقابل طرح می باشند؛با این وجود پژوهشگرتحقیقات بیشتری را در این زمینه احساس می‌نماید .

حکمت همانند دین، از قدیمی‌ترین، پیچیده‌ترین و ارزشمندترین اموری است، که در تمامی فرهنگ‌ها به صورت مکتوب و شفاهی، نقش تعیین کننده‌ای داشته است. اما این مفهوم نزد اقوام و ادیان مختلف و در طول تاریخ، معانی گوناگونی به خود گرفته و حقیقت آن در هاله‌ای از ابهام مستور شده است. این رساله با بررسی مقایسه‌ای و تاریخی این واژه در متون اصلی ادیان مختلف به ویژه اسلام، مسیحیت و یهود، به تبیین مفهوم حکمت پرداخته، و نحوه تعامل دین و حکمت را مورد بررسی قرار می‌دهد. از این رو نخست معنای لغوی و اصطلاحی حکمت، و ریشه-های تاریخی و معادل آن در ادیان جهان باستان (مانند چین و هند، مصر و بین النهرین، و ایران و یونان) مورد بررسی قرار گرفته، سپس مصادیق و معانی این واژه در کتاب مقدس و قرآن تحقیق و تبیین شده، و در نهایت مفهوم حکمت و مسائل مربوط به دین و حکمت، به صورت تطبیقی در این کتاب‌ها بررسی شده‌اند. این رساله نشان می‌دهد که حکمت، در باب انسان عبارت از بصیرتی است که بر مبنای ایمان، نظر و عمل مطابق حق استوار شده و به دور از خطا و لغزش است. این مفهوم با اصولی مشترک، در تمامی ادیان وجود داشته و از نشانه‌های وحدت درونی ادیان می‌باشد و لازم است که به عنوان یکی از ابعاد اصلی دین، مطرح و مورد بررسی قرار گیرد. در واقع دین و حکمت لازم و مکمل همدیگرند و تحولات آنها در طول تاریخ به موازات هم بوده است؛ حکمت، بهترین شیوه برای بیان، تفسیر، و ترویج دین بوده و به عنوان حجیتی عام، نقش تعیین کننده‌ای‌ در تحولات دین داشته است؛ و در مقابل شریعت، اخلاق و معارف دینی، اصول بنیادین حکمت را شکل داده‌اند.

این پایان‌نامه به بررسی دیدگاه‌های فایده‌باوران کلاسیک (جرمی‌بنتام و جان استوارت میل) و ابن حزم می‌پردازد. فایده‌گرایی یکی از نظریه‌های مهم و مشهور در حوزه‌ی فلسفه اخلاق و اخلاق هنجاری است. فایده‌گرایی بر اصل فایده و سود مبتنی است و مقصودش از فایده و سود، لذت وشادکامی است، و بر همین مبنا، مدعی است : تنها عمل و قاعده‌ای درست و الزامی است که بالاترین و بیشترین شادکامی و سعادت را برای بیشترین افراد جامعه ذی‌ربط در پی داشته باشد. فایده‌گرایی یکی از نظریه‌های غایت-گرایانه و پیامدگرایانه در زمینه اخلاق هنجاری است که از این نظر، رقیب نظریه‌های وظیفه‌گرایانه و اخلاق فضیلت مدار به شمار می‌‌آید.فایده‌گرایی تاریخی دیرینه دارد اما فایده‌گرایی کلاسیک در اوائل قرن هجدهم مطرح گردید، و جرمی بنتام و جان استوارت میل مهم‌ترین طرفداران این نظریه فلسفی بوده‌اند. فایده‌گرایی در معنی اصطلاحی آن به دسته‌ای از نظریه‌های اخلاقی و خصوصا نظریه اخلاقی و سیاسی جرمی بنتام و جان استوارت میل- دو فایده‌گرای سرشناس سنتی در اوائل قرن هجدهم- اطلاق می‌شود و در واقع نظریه غایت‌گرایانه-ای است که مبتنی بر اصل بیشترین شادکامی و فایده و سود است. همچنین آنها معتقدند که لذت و الم قابل اندازه‌گیری و ارزیابی است. جرمی بنتام آنجا که کوشیده است تا نوعی محاسب? لذت‌گرایانه از لذات و آلام را با استفاد? از هفت بعد شدت، دوام، قطعیت یا عدم قطعیت، قرابت یا دوری، باوری ، خلوص، گستردگی عملی سازد این معنا را به روشنترین وجه تصدیق می‌کند. جان استوارت میل تا حدی در واکنش به این دیدگاه و برای پاسخگویی به ایرادهایی که مخالفین برعلیه این نظریه ارائه دادند، کوشیده علاوه برکمیت، کیفیت را نیز در ارزشیابی لذت‌ها وارد کند. فایده‌گرایی در قرن نوزدهم و بیستم مورد توجه بوده و در فلسفه اخلاق قرن حاضر نیز تاثیر فراوان داشته و پیروان بسیاری دارد. فایده‌گرایی اخلاقی تقریرهای مختلف و نیز شاخه‌های متنوعی از قبیل فایده‌گرایی لذت‌گرایانه، آرمانی، ترجیحی، سکولار و الهیاتی دارد و نیز به دو قسم مشهور عمل محور و قاعده محور تقسیم می‌شود. فایده‌گرایی در معرض بسیاری از انتقادات و اشکالات از جمله ناکارآمدی در ارزیابی لذت‌ها و آلام و نیز عدالت توزیعی است. در جهان اسلام نیز ابن حزم اندلسی دارای گرایشات و نگاهی فایده‌گرایانه بوده و در کتاب خویش با عنوان «الاخلاق و السیر» بارها بر اصل منفعت و زیان تکیه کرده و از عبارت‌های «لافائده فیه» و «لامنفعه فیه» استفاده کرده است. مقصود وی از فایده «دور کردن غم و اندوه» می‌باشد و بر این باور است که تمام انسان‌ها در همه‌ی افعالی که انجام می‌دهند هدفی جز دور کردن غم و اندوه ندارند. از این رودر برخی از جنبه‌ها با دیدگاه فایده‌باوران کلاسیک سازگاری دارد.

پژوهنده در این پژوهش با عنوان ((بررسی کلامی نگرۀ نسخ شرایع پیشین از منظر قرآن و سنت))، در پی تبیین دیدگاه قرآن و سنت دربارۀ نسخ شرایع پیشین با ظهور شریعت اسلام به روش کلامی است.میان اندیشه‌مندان اسلامی مشهور است که هر شریعت جدیدی، ناسخ شریعت پیشین است. بر این اساس شریعت اسلام به عنوان آخرین شریعتی که خداوند آن را برای هدایت انسان‌ها فرستاده است، ناسخ شرایع پیشین است. البته این نسخ تنها در فروع شرایع پیشین وجود دارد و شامل اصول نمی‌شود.در مقابل ، افرادی از مسلمانان و نیز پیروان شرایع پیشین از جمله یهودیان و مسیحیان با اندیشۀ ناسخیت اسلام مخالفند. که این ناسازگاری یا از سر عناد و دشمنی با شریعت اسلام و یا از فهم نادرست آیات قرآن کریم است. به سخنی دیگر یهودیان و مسیحیان که از سر عناد و دشمنی، نبوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را بر‌نتابیدند، با باطل دانستن نسخ، مخالف نسخ شریعتشان از سوی اسلام شدند. و مسلمانانی که اندیشۀ ناسخیت اسلام را نپذیرفتند، از اندیشه‌مندان متأخری هستند که به دلیل باورمندی‌شان به اندیشۀ ((کثرت گرایی دینی)) که معتقد است همۀ شرایع در کنار شریعت اسلام از حقانیت برخوردار است، با ناسخیت اسلام مخالف هستند. هر چند این افراد به آیات قرآن نیز استناد می‌کنند، اما بررسی این مستندات نشان می‌دهد که آن‌ها، یا با تقطیع آیات قرآن و استناد به بخشی از آیه و یا بدون توجه به آیات پیشین، پسین، سیاق و نیز سایر آیات قرآن، تنها در پی آن بودند که این اندیشه را که خاستگاه آن مغرب زمین است، موافق قرآن جلوه دهند.اما یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اولاً نسخ شریعت امری ممکن است و واقع هم شده است. ثانیاً با توجه به تفاوت معنایی دین و شریعت ، آشکار گشت كه اين شریعت است كه مورد نسخ واقع می‌شود نه دین. ثالثاً بر اساس علت‌های نیاز به شریعت جدید که عبارت است از: تحریف، نقص و تغییر نیاز‌ها و همچنین آیات قرآن کریم و روایات معصومین، اثبات گردیدکه اسلام ناسخ شرایع پیشین است و نسخ در حوزه‌های عملی و اخلاقی جاری است. پذیرش ناسخیت اسلام پیامد‌هایی را به دنبال دارد. از جمله انحصار حقانیت در شریعت اسلام، عدالت گرایی نجات و مداراگرایی اسلامی. جان سخن این که، اثبات ناسخیت اسلام، به اين حقيقت منجر مي گردد که در عصر شریعت خاتم، تنها شریعت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) حق است و پیروی از هر شریعت دیگری حتی اگر از شکل تحریف نشدۀ آن باشد، پذیرفته شده نیست. البته این انحصار گرایی به معنای انحصار گرایی نجات و نفی سازش با اهل سایر شرایع ونامسلمانان نیست؛ بلکه اولاً گسترۀ نجات در اسلام، گسترده‌تر از مسألۀ حقانیت است. ثانیاً اسلام با نامسلمانانی که در پی براندازی نظام اسلامی نیستند، هم زیستی مسالمت آمیزی دارد.این تحقیق در پنج فصل سامان یافته است: فصل اول شامل مباحث مقدماتی است. فصل دوم به بررسی و نقد دیدگاه‌های مخالفان و موافقان نسخ شرایع پیشین می‌پردازد. فصل سوم شامل دیدگاه قرآن دربارۀ نسخ شرایع پیشین است. فصل چهارم شامل بررسی نسخ شرایع پیشین از منظر روایات و سنت معصومین است. فصل پنجم به پیامد‌های نسخ شرایع پیشین می‌پردازد.

یکی از مهمترین و بنیادی ترین نظریه های عرفانی و فلسفی « نظریه وحدت شخصی وجود » است . این واژه خلاصه عرفان نظری است .در این پژوهش سعی و تلاش بر آن بود که در تاریخ اندیشه ایرانی ، در دوره اسلامی ، نظریه وحدت شخصی وجود از دیدگاه دو متفکر حکمت شیعی ، سیدحیدرآملی و صدر المتألهین شیرازی که در واقع دارای اندیشه ای جامع و کاملمسلک حکمای الهی و مشرب عرفا را می باشند ، مطرح گردد .سیدحیدرآملی از حکمای نخستین حکمت شیعی است که نظریه وحدت شخصی وجود در باب توحید وجودی و باطنی که همان وحدت وجود اولیاء الهی است را در آثار خود تقریر نموده است .وی معتقد است که موجودات ، وجود اعتباری دارند و آنچه حقیقتا از وجود حقیقی بر خوردار است ، وجود حق تعالی است که از جمیع جهات واحد شخصی است .از نظر سیدحیدر غایت تشیع ، تصوف و حکمت عبارت از وصول به مقام « توحید وجودی » که همان وحدت شخصی وجود است که بالاتر و برتر از غایت جمیع علوم می باشد .دوران تفکر فلسفی صدر المتألهین شامل دو دوره می باشد : 1 ـ صدر المتألهین متقدم : شامل نظریه تشکیک وجود یا وحدت سنخی وجود است . او معتقد است که وجود واحد حقیقی است که دارای مراتب اشدیت ، اولویت ، اوّلیت و اقدمیت می باشد .2 ـ صدر المتألهین متأخر : همان رأی نهایی وی است که قائل به وحدت شخصی وجود است . از نظر او وجود واحد حقیقی شخصی است و به تجلی و تحول در صور مختلف ظهور پیدا می کند .حکیم ملاصدر ، وحدت شخصی وجود و موجود را به اثبات رسانده و آن را مذهب اولیا ، عرفا و بزرگان اهل کشف و یقین می داند و برای آن دو ادلّه اقامه می نماید : 1 ـ بسیط الحقیقه کل الاشیاء . 2 ـ برهان علیت و معلولیت که نتیجه آن تجلی و ظهور حقیقت واحد شخصی بر ماهیات و ممکنات است .

ابن عربی بر نقش دوگانه عقل که دارای دو حکم متفاوت است تأکید می‌ورزد. او معتقد است عقل از جنبه «فعل» متناهی و از جنبه «قبول» نامتناهی است. ابن عربی، میان عقل به عنوان ابزار شناخت و عقل به معنای منبع شناخت که وی آن را در معنای اخیر، «فکر» می‌نامد؛ تفاوت می‌نهد. به اعتقاد او، عقل در مقام فعل، از قلمرو محدود و معینی برخوردار است که درک بیش از آن برایش مقدور نیست و خود عقل مفکر به این عجز، اقرار دارد. عقل یا فکر، در این معنی در کنار حس و شهود و وحی یکی از منابع شناخت آدمی است اما عقل در مقام قبول، حد و مرزی ندارد و می‌تواند در پرتو قلب و وحی، منوّر گردد و حقایق را دریافت نماید. عقل در این وجه مقلد و تابع وحی و قلب است. او محصول نظر فکری را «علم العقل» و محصول چشیدن و ذوق حقایق را «علم الاحوال» می‌نامد و محصول دریافت موهبت‌های رحمانی از طریق روح القدس را که مختص نبی و ولی است «علم الاسرار».از دیدگاه علامه طباطبایی، عقل یکی از شریف‌ترین نیروهای انسان است که می‌تواند کلیات و حقایق را ادراک کند. اما ایشان عقل را به تنهایی قادر به تحصیل و درک همه حقایق نمی‌داند بلکه عقل را به عنوان ابزار معرفتی انسان، دارای قلمرو مشخص می‌داند. عقل انسان نیازمند وحی است تا به معارفی که خارج از دسترس اوست، راه یابد. عقل، نه آن مقدار ناتوان است که از فهم کتاب و سنت به نحو کلی عاجز باشد و نه آن مقدار توانمند است که بدون هیچ گونه محدودیتی بتواند به شناخت خداوند و حقایق، نایل گردد. از طرفی عقل دارای جایگاه والایی است. زیرا اعتبار و اصالت دین و معارف دینی بر پایه عقل استوار است. از نظر علامه، بین معارف وحیانی و ادراکات عقلی هماهنگی است و هیچ یک با دیگری در تضاد و تخالف نیست. به همین دلیل دین، هرگز به بی‌اعتباری عقل و احکام قطعی آن حکم صادر نمی‌کند. عقل و ادراکات آن ارزشمند است بدین معنا که می‌توان برای شناخت گزاره‌های وحیانی از آن بهره جست.

این رساله در ده فصل تنظیم گردیده است . عناوین فصول آن عبارت است از مقدمه در موازین شناسایی - میزان اکبر از موازین تعادل - میزان اوسط - میزان اصغر - میزان تلازم - میزان تعاند - میزان شیطان - درباره بی‌نیازی از پیشوای دیگری غیر از پیامبر اسلام - درباره راه رهایی مردم از تاریکی اختلافات - درباره تصویر قیاس و رای و بیان بطلان آن دو .