مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نظريه مُثُل يکي از نظريه‌هاي مهمي است که فلسفه افلاطون و پيروان او بر آن استوار است. افلاطون با ارائه اين نظريه درپي توجيه پيدايش عالم محسوس و شناخت آن در عين تغيّر و عدم ثبات بوده و تعقلات و تصورات کلّي انساني را نيز محصول مشاهده مُثُل مي‌داند. پس از افلاطون اين نظريه مبناي فکري و فلسفي برخي حکماي مسلمان همچون شيخ اشراق و ملاصدرا قرار گرفته و برخي ديگر نيز مانند ابن‌سينا به مخالفت يا توجيهات مغاير با اصل نظريه پرداخته‌اند. براي اثبات نظريه مُثُل افلاطوني مي‌توان به طرق مختلف عقلي، نقلي و شهودي استدلال كرد. اعتقاد به مُثُل، ثمراتي دارد که برخي در حل مسائل علمي از قبيل وجود ذهني و برخي در تعالي معرفتي و استکمال وجودي حکيم مؤثر است. در اين مقاله، پس از بررسي مهم‌ترين تفاسير ارائه شده از مُثُل افلاطوني در ميان حکماي الهي، ثمرات معرفت‌شناسي اين نظريه در حکمت اسلامي ارائه خواهد شد.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 121 تا 141

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

چیستی و کاربردهای عقلانیت سلَفی در فهم متون دینی و نقد آن

نویسنده:

حمید پارسانیا ، ابوالفضل کیاشمشکی ، احمد سعادت

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

معرفت شناسی اسلامی , سلفیه (فرق اسلامی) , عقلانیت اسلام

چکیده :

عقلانیت کاربرد عقل و حضور آن در فرهنگ و جامعه است که گونه‌‌های مختلفی دارد؛ همچون عقلانیت ابزاری، انتقادی و عقلانیت اسلامی. مسئله این تحقیق تبیین چیستی، کارکردها و نقد عقلانیت سلفی است که در این تحقیق تلاش می‌شود با روش توصیفی و تحلیلی منظرگاه آن نسبت به فهم آموزه‌ها و گزاره‌‌های دینی، بیان گردد. یافته‌‌های تحقیق نشان می‌دهد که اساس نظام اندیشگی و عقلانیت سلفی را اهتمام جدی به دو منبع مهم شرعی یعنی «کتاب» و «سنت» و یک روش برجسته استنباطی یعنی منهج «سلف»، شکل می‌دهد. آنان به‌صورت متناقض‌ باآنکه به‌صورت نظری قیاس و استحسان و استصلاح را به‌عنوان قواعد و اصول اجتهادی‌شان، می‌پذیرند؛ اما در مقام عمل چنان شروط محدودکننده‌ای را پی می‌ریزند که درواقع پای «عقل» از ورود به این روش‌های اجتهادی کوتاه می‌گردد و این اصول به قواعد بسیار محدود فقهی در دایره متون و نصوص، تنزل مقام می‌یابند و از «اصول اجتهادی کارآمد» به «قواعد زائد و غیرضروری» تغییر شکل می‌دهند.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 29 تا 48

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

معناشناسی عقل در علوم اسلامی و مقایسه آن با معرفت‌شناسی

نویسنده:

قاسم ترخان

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF مراجع

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

معرفت شناسی اسلامی , فلسفه اخلاق اسلامی

چکیده :

عقل در علوم مختلف کاربردهای مختلفی دارد. نوشتار حاضر با استفاده از روش کتابخانه‌ای در گردآوری اطلاعات و روش توصیفی تحلیلی در استنتاج دیدگاه، کوشیده است با بررسی این کاربردها در علوم مختلف اسلامی و مقایسه آن با معرفت‌شناسی، ابعاد وجودی و معرفتی عقل را مورد امعان‌نظر قرار دهد. موارد زیر را می توان از مهم‌ترین دستاوردهای پژوهش حاضر برشمرد: الف. تعیین سه معنای عقل (عقل به‌معنای قوه مدرکه، عقل به‌مثابة مدرکات عقلی و عقل به‌معنای جوهر مجرد منفصل) به‌عنوان کاربرد مشترک بین علوم یادشده به‌صورت تشکیکی (پذیرش همگانی، حداکثری و حداقلی). ب. پذیرش تعامل دو سویه بین کاربرد اصطلاحی عقل و ابعاد وجودی و معرفتی آن، به این معنا که با طرح چیستی معنای عقل در علوم مختلف به نگاه هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی آن علوم پی برد و از سویی دیگر با مراجعه به مباحث هستی‌‌شناختی و معرفت‌شناسانه این علوم، ماهیت و معنای اصطلاحی عقل را از منظر آن علوم کشف کرد. ج. معرفی ‌معنای دوم عقل به‌عنوان یکی از مبانی علوم انسانی - اجتماعی در دوران مدرن.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 65 تا 100

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

چیستی و چگونگی تکـوّنِ شناخت عقلی تصوری (مفاهیم ماهوی) و وجـه صدق آن بر کثیرین از منظر ملاصدرا

نویسنده:

یزدان محمدی ، سید محمد انتظام

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF مراجع

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

معرفت شناسی اسلامی , حکمت متعالیه , علم مکتسب((صدرالمتالهین)، قسیم علم فطری و علم حدسی)

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین

چکیده :

از دیرباز چیستی مفاهیم کلی ماهوی و چگونگی پدیدار شدن آنها در فاهمه انسان برای فلاسفه مسأله بوده است. از نظر ارسطو صورت عقلی همان صورت حسی است که در فرایند تجرید و نادیده گرفتن عوارض جزئی‌کننده، کلی شده و قابلیت صدق بر کثیرین یافته است. فلاسفه مشائی از جمله ابن‌سینا با رویکرد ارسطو موافقت کردند. ملاصدرا اما دیدگاه تازه‌ای در چیستی علم طرح نمود و علم را نه کیف نفسانی بلکه نحوه وجود مجرد دانست. همین تلقی او از علم سبب شد تا در شناخت عقلی تصوری (مفاهیم ماهوی) نیز نظری بدیع ارائه دهد. در این مقاله به تحلیل و تبیین نظریه ملاصدرا درباره چیستی، چگونگی شکل‌گیری مفاهیم کلی در قوه شناختاری انسان و نحوه صدق آنـها بر کثیرین پرداخته‌ایم. شناخت عقلی تصوری و ادراک مفاهیم ماهوی نتیجه ارتقاء وجودی انسان در فرایند حرکت جوهری و اتحاد وجودی با مرتبه وجود برتر عقلانی مدرَک است. ملاصدرا دو تبیین برای قابلیت صدق مفاهیم ماهوی بر کثیرین ارائه داده است: 1) ضعف قـوه شناختی در مواجـه با صور عقلیه مجـرد ادراکی مبهم و تـار از آنها بـه دست می‌دهد و این ابهام زمینه تردید و امکان صدق بر کثیرین را فراهم می‌آورد. 2) این قابلیت، پیامد سعه و شمولِ وجودی صور عقلیه نسبت به هر معنی معقولِ مناسب است.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 46 تا 62

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

جستاری در ساختار روش‌شناسی حکمت اسلامی با تأکید بر ساحت هستی‌شناختی

نویسنده:

عبدالحسین خسروپناه ، حسام الدین مؤمنی شهرکی

نوع منبع :

نمایه مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

معرفت شناسی اسلامی , فلسفه اسلامی , فلسفه اسلامی معاصر

چکیده :

روششناسی حکمت اسلامی از جمله مباحث بسیار مهم و تأثیرگذار در فهم و پیشرفت فلسفه اسلامی است. شناخت دقیق روششناسی حکمت اسلامی، به اصیل بودن و متمایز نشان دادن حکمت اسلامی از دیگر مکاتب فلسفی یاری میرساند؛ این در حالی است که متأسفانه روششناسی مکاتب موجود در جریان حکمت اسلامی کمتر مورد توجه، خوانش و پژوهش قرار گرفته شده است. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانهای و بهرهگیری از رویکردهای تاریخی و منطقی-معرفتشناختی و روشهای توصیفی، تعلیلی، تحلیلی و استدلالی؛ درپی پاسخگویی به این مسئله است که ساختار روششناسی حکمت اسلامی - با تأکید بر ساحت هستیشناختی - چگونه است و از چه اجزائی تشکیل یافته است؟. روششناسی دانشی فرایندی است که از مراحل مبانی فلسفی، پارادایمها، استراتژیها، تکنیکها، روشها، رویکردها و رهیافتهای موجود در فلسفه ساخته شده است. پارادایمهای حکمت اسلامی عبارتند از مشاء، اشراق، مشائی-اشراقی، یمانی، صدرایی و نوصدرایی و استراتژیهای پژوهش فلسفی نیز بر دو بخش بسیط و ترکیبی هستند.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 371 تا 398

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

ماهیت و معناشناسی عقل: تحلیل و نقد دیدگاه ابن‌تیمیه با اتکا به حکمت صدرایی

نویسنده:

امیرحسین میرزا ابوالحسنی

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF مراجع

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

عقل شناسی , معرفت شناسی اسلامی , فلسفه اسلامی , حکمت متعالیه

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین

چکیده :

مهم‌ترین ویژگی‌های عقل به لحاظ ماهیت و معناشناسی در نگاه سلفیه عبارت‌اند از: 1. عقل، نوعی غریزه است؛ 2. برخلاف دیدگاه حکما که عقل را جوهر می‌دانند، عقل عرض است؛ 3. معنای واقعی عقل، همان‌گونه که در قرآن مطرح شده، «قلب» است؛ 4. عقل به لحاظ ماهیت متعدد و متکثر است. عقل را غریزه دانستن نشان از تقلیل منزلت عقل به عنوان منبعی ادراکی در نگاه ابن‌تیمیه و سلفیان پیرو او است. در حالی که از منظر آیات و روایات و آرای بزرگان اندیشه، عقل واجد منزلتی متعالی و وجه تمایز انسان از سایر حیوانات است. اما عقل در نگاه ملاصدرا، به عنوان مرتبه عالیه نفس انسانی، قوه ادراکی مستقل و جوهری مجرد و غیرجسمانی است. دیدگاه ملاصدرا در معناشناسی و هستی‌شناسی عقل، در مقایسه با دیدگاه ابن‌تیمیه، به عقلی نزدیک‌تر است که در آیات قرآن و روایات به آن توجه و بر آن تأکید شده است.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 35 تا 57

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

نقد نظریۀ «عدم امکان و عدم صدق گزاره‌های ترکیبیِ پیشین در ایدئال عقل محضِ کانت» بر اساس حکمت صدرایی

نویسنده:

ناصر عزیزوکیلی ، مهدی منفرد ، سیِّد احمد فاضلی

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF مراجع

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

معرفت شناسی اسلامی , فلسفه کانت , حکمت متعالیه , معرفت شناسی کانتی , فلسفه تطبیقی

چکیده :

جایگاه خدا و براهین اثبات واجب، یکی از مهم‌ترین مباحثی است که کانت می‌بایست بر اساس مبانی معرفتی-اش، موضع خود را نسبت به آن معیّن کند. کانت، شناخت را تنها در قلمرو امور مادی معنادار می‌داند، به همین دلیل در نظرگاه وی بحث از اموری چون نفس یا خدا که زمان‌مند و مکان‌مند نیستند، اساساً اشتباه است. او برای نشان دادن این اشتباه، در بخش دیالکتیک استعلایی کتاب نقد عقل محض، ایدۀ «خدا» را ایدۀ استعلایی عقل محض می‌نامد و به زعم خود اثبات کرده است که عقل را نه از راه تجربی و نه از طریق استعلایی، توفیقی برای رسیدن به این ایده نیست. این دیدگاه، پیامد چگونگی رویکرد کانت در شناخت‌شناسی و هستی‌شناسی است. کانت در رویکرد شناخت‌شناسی، به تفصیل به امکان و صدق قضایای ترکیبی پیشین می‌پردازد و بر این باور است که امکان دانش‌های پیشین در متافیزیک و فیزیک، به امکان قضایای ترکیبی پیشین بستگی دارند. در مقابل این دیدگاه، دیدگاه فلسفۀ صدرایی است که نه تنها قائل به تعطیلی عقل نظری در ما بعد الطبیعه نیست، بلکه بر این باور است که بسیاری از موضوعات فلسفی، از جمله مسئلۀ اثبات وجود خدا، از طریق به ‌کارگیری صحیح عقل نظری قابل حل است. به نظر میرسد فلسفۀ صدرایی هم در بُعد شناخت‌شناسی و هم در بُعد هستی‌شناسی، توانایی رفع تعارض‌ها و مغالطات را از ایدئال عقل محض دارا است. از این رو در این نوشتار، کوشیده‌ایم دیدگاه کانت را بر اساس فلسفۀ صدرایی نقد کرده و اشکالات وی را پاسخ گوییم.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 9 تا 28

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

نظریة المعرفة: المدخل إلى العلم و الفلسفة و الالهيات

نویسنده:

حسن مکی عاملی؛ محاضرات الاستاذ الشیخ جعفر السبحانی

نوع منبع :

کتاب , کتابخانه عمومی , مطالعه تطبیقی

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF معرفی کتاب فهرست

وضعیت نشر :

قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیة,

زبان :

عربی

کلیدواژه‌های اصلی :

معیار حقیقت , 16. کلام عقلی , شناخت , مسایل جدید معرفت شناسی , معرفت شناسی (مسائل جدید کلامی) , دین و معرفت شناسی , معرفت شناسی اسلامی , اصطلاحنامه فلسفه , علم کلام , تفسیر المیزان (علامه طباطبایی، قرآن به قرآن و اجتهادى‌) , کتب فلسفه اسلامی , اسفار اربعه: ملاصدرا , شفاء: ابن سینا , اشارات و تنبیهات: ابن سینا , شرح اشارات: خواجه نصیر الدین طوسی , بحار الانوار: علامه مجلسی , وسائل الشیعه , تفسیر مجمع البیان (اجتهادى‌) , مواقف: قاضى عضد‌الدین ایجى , شرح مواقف: شریف جرجانی

کلیدواژه‌های فرعی :

الهام(افعال الهی) , علم تفصیلی , برهان نظم , تجرد نفس ناطقه , وحی , رؤیای صادق , نظریه تکامل انواع , شکاکیت دینی , مادی دیالکتیکی , تطور دیالکتیکی , برهان امکان , برهان صدیقین , مقولات عشر , علم اکتسابی (مقابل علم الهامی) , مقام الهام , علم حصولی(مقابل علم حضوری) , علم حضوری(مقابل علم حصولی) , علم اجمالی((منشا علم تفصیلی)، مقابل علم تفصیلی) , علم بدیهی((تصوری و تصدیقی اولی و غیر اولی)، مقابل علم نظری) , علم حقیقی(مقابل علم اعتباری) , علم اعتباری(مقابل علم حقیقی) , بدیهیات اولیه , استقراء (اصطلاح وابسته) , وجود ذهنی , شک گرایی((مساله معیار)، اصطلاح وابسته) , شبهات کلامی ,

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

جعفر سبحانی

کد کنگره:

‏BBR‎‏ ‎‏55‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏85‎‏ ‎‏س‎‏2

چکیده :

«نظرية المعرفة»، در موضوع علم به زبان عربى براى تبيين جايگاه معرفت در بين علوم اسلامى و همين طور نظر اسلام در مورد معرفت در سال 1410 قمرى توسط آيت اللّه سبحانى تدريس شده كه توسط جناب آقاى شيخ حسن مكى عاملى به رشته تحرير درآمده است. بحث معرفت از مسائل جديدى است كه اخيرا در جهان غرب بصورت مبسوط بدان پرداخت شده و دانشمندان مختلفى راجع به آن اقدام به نظريه ‏پردازى كرده ‏اند. مباحث مطرح شده در مورد معرفت در غرب تا جايى پيش رفته كه تقريبا مى‏ شود گفت به صورت رشته خاص و مدونى درآمده است. كتاب حاضر در دوازده فصل طراحى شده است كه در آنها به تعريف معرفت، اقسام معرفت، ادوات معرفت، مراحل معرفت، ملاك معرفت، حدود معرفت، تجرد معرفت و شرائط آن پرداخته شده است.

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر