مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: این کتاب به موضوع خاصی می پردازد که از جهات مختلف به آن پرداخته شده است که همان مسئله فلسفی و مشکل آفرین اراده است. نویسنده تأکید می‌کند که جنبه‌ای که او برای کتابش انتخاب کرده است، هرگز مطالعه‌ای به تنهایی به آن اختصاص نداده است، بلکه در میان موضوعات نزدیک، از نظر معنا یا روح فلسفی، درباره آن صحبت شده است. در اینجا او موضوع خود را با روشی روشن به ما ارائه می دهد که ایده ها و اطلاعات خود را به شیوه ای منظم و تدریجی جهت می دهد. در ابتدا، نویسنده به مفهوم اراده به عنوان یک اصل فیزیکی طبیعی پرداخته است و پیامدهای بین مفاهیم طبیعت و اراده را از طریق سه اصل مشترک در جهان طبیعی و اختیاری برجسته می کند: اصول قدرت، تصویر و هدف. سپس به ماهیت حرکت اختیاری و خصوصیات آن پرداخت; آیا این یک حرکت طبیعی، خودکار است یا یک حرکت اختیاری؟ شایان ذکر است که برخی از فیلسوفان مانند ابن باجه، ابن رشد و ارسطو در این پژوهش سهم بزرگ و اساسی داشتند. نویسنده برای اثبات بیشتر بر نظریه‌های آنها تکیه می‌کند و گاه وجه مشترک بین آنها را نشان می‌دهد که پژوهش را بسیار غنی می‌کند! در فصل دوم به بررسی جنبه روانی یا اراده به عنوان یک اصل حیوانی می پردازد. او در اینجا به مفهوم روح و اهمیت آن برای فیلسوفان اسلام بستگی دارد و سپس کارکرد اراده سیاسی و مدیریتی را آشکار می کند، زیرا روح از طریق اراده بدن را هدایت می کند و حرکات آن را مدیریت می کند. بنابراین، نویسنده در فصل سوم خود می‌رسد تا به اراده به‌عنوان یک اصل انسانی و مدنی بپردازد تا محتوای تکانه، که محتوایی حیوانی و طبیعی است، تحت کنترل و حاکمیت عقل باشد. در مورد روش اتخاذ شده در پژوهش، روشی تحلیلی و عاری از اغراق در تفسیر است و هرگز از متن یا زمینه خارج نمی شود. به طور خلاصه، ما این کتاب را به همه محققان در زمینه فلسفه توصیه می کنیم، زیرا شامل نظرات مردانی است که در زمینه مورد مطالعه نقش عمده ای داشتند. سپس فراموش نمی کنیم که نویسنده در میان بسیاری از موضوعات دیگر به موضوع خاص وصیت نامه نیز اختصاص داشته و به تنهایی به آن پرداخته است. همچنین متذکر می شویم که این نوع مطالعات در حال افزایش است و ما کتاب های مشابه جدیدی دریافت کرده ایم، بنابراین به کتاب جدیدی که همیشه محبوب نیست خوش آمدید!

تقریرهای ناسازگارگرانه از اختیار، به تقریرهایی گفته می‌شود که بر اساس ناسازگاری ضرورت علّی و اختیار ارائه می‌شوند. هدف اصلی این تقریرها، تبیینی مناسب از اختیارِ بدون تعین و ضرورت علّی است؛ به طوری که مستلزم شانس و اتفاق نباشد و شخص در مقابل ارادۀ نامتعین و فعل ناشی از آن مسئول باشد. از جملۀ این تقریرها، «نظریۀ سلطنت نفس» است که توسط برخی دانشمندان اصول فقه مانند محقق نائینی و شهید صدر مطرح شده است و برخی فیلسوفان معاصر نظیر فیاضی تلاش کرده‌اند تا آن را در فضای تفکر فلسفی نیز مطرح کنند. مهم‌ترین نقطه ضعف این تقریرها عدم مواجهۀ مناسب آن‌ها با اصول و قواعد فلسفی از جمله قانون ضرورت علّی است؛ چرا که عمدۀ این تقریرهای ناسازگارگرایانه، مستلزم نقض یا تخصیص قواعد عقلی هستند. این مقاله پس از بررسی انتقادی مهم‌ترین تقریرهای نظریۀ سلطنت نفس و بیان اشکالات آن‌ها، این نظریه را بازسازی کرده، بر اساس مبانی فلسفی ملاصدرا تقریری جدید از آن ارائه کرده است که در آن، اشکالات تقریرهای دیگر مطرح نمی‌شود.

بسیاری از دیدگاه‌های علم کلام و فلسفۀ اخلاق، مبتنی بر تعیین ملاک حسن و قبح است. فخر رازی معتقد است حسن و قبح در افعال بشری عقلی، و در افعال الهی شرعی است. دیدگاه او خاص و منحصر‌به‌فرد است. در این جستار، نخست ادلۀ فخر رازی را برای تفکیک جایگاه عقل در اخلاق بشری و الهی و چرایی روی آوردن او را به چنین دیدگاهی خواهیم گفت. دلایل فخررازی را در دفاع از شرعی بودن حسن و قبح افعال الهی در سه جهت طبقه‌بندی می‌کنیم: تکلیف، خلقت و جبر حاکم بر عالم. در گام بعدی، ادّله او را با رویکرد تحلیلی ـ انتقادی سنجیده و نقد می‌کنیم. در پایان، با ردّ دیدگاه فخر رازی نتیجه می‌گیریم ملاک معرفت‌شناختی در تشخیص حسن و قبح افعال انسانی و الهی یکسان است.